در روزگارانی که  لحاف و تشک‌های سنتی با کمانِ پنبه، حلاجی می‌شدند علاوه بر استفاده وسیع خانواده‌ها، جزو جهیزیه اصلی و ضروری دختران برای مناسبت مبارک ازدواج بود، اکنون با رواج یافتن پتو و لحاف و تشک های پشم شیشه‌ای و دوخت صنعتی، از تعداد مغازه‌ها و پیشه وران سنتی پنبه زنی به‌شدت کاسته شده است و می‌رود که به شغل‌های منقرض شده بپیوندد.

رونق لحاف و تشک‌های صنعتی، مزایا و معایب

رئیس اتحادیه خیاطان و تولیدکنندگان پوشاک شهرستان بابل در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ۱۰ لحاف دوز در شهرستان بابل فعالیت دارند که به شکل انفرادی کار می‌کنند و حتی توان جذب کارگر را ندارند.

میثم آقاجانپور با اشاره به اینکه قیمت مواد اولیه لحاف دوزی افزایش و مصرف آن کاهش یافته است، تصریح کرد: افزایش قیمت پنبه، نخ و پارچه سبب افزایش دست مزد لحاف دوزان شده است و از طرفی شرکت‌های تشک دوزی صنعتی و استفاده از پشم شیشه و مواد غیر طبیعی جای آن ها را با کیفیت نامناسب‌تر و قیمت کمتر پر کرده است.

وی افزود: با فاصله‌ای که جامعه بشری از مصرف مواد طبیعی گرفته آسیب‌های جبران ناپذیری را در تمام عرصه ها حتی پوشاک شاهدیم از جمله زمانی که از کشت پنبه در مزارع فاصله گرفتیم همه شغل هایی که وابسته به آن بود در معرض انقراض قرار گرفت که از جمله لحاف دوزی است.

آقاجانپور یادآور شد: وجود مزایای ظاهری چون رنگ و لعاب متنوع، گلدوزی های مدرن‌تر و بافت‌های ظریف‌تر، سرعت دوخت و دوز تشک و لحاف آماده با مواد غیر طبیعی مثل پشم شیشه مخاطبان را از این واقعیت مهم دور کرده است که استفاده از این محصولات به اذعان پزشکان، نه تنها آلرژی آفرین است بلکه استفاده از آن برای نوزادان گذشته از آلرژی، تنگی نفس و مشکلات ریوی ایجاد می‌کند که گاهی قابل تشخیص برای معالجه نیست.

نائب رئیس کمیسیون بازرسی و شکایات اتاق اصناف شهرستان بابل خاطرنشان کرد: لحاف دوزان بیش از ۸۰ درصد پنبه برای دوخت استفاده می‌کنند در حالیکه در صنعتی از پشم شیشه استفاده می‌شود.

رئیس اتحادیه خیاطان و تولیدکنندگان پوشاک شهرستان بابل با بیان اینکه مدت زمانی که در خواب به سرمی‌بریم اهمیت بسیار زیادی دارد که فرد در آرامش جسم و روح باشد زیرا درعملکرد روزانه فرد در همه عرصه‌ها تاثیرگذار است یادآور شد: پنبه این آرامش را به مصرف کننده می‌دهد، استفاده از پنبه در لحاف و تشک گذشته از آرامش، ماندگاری طولانی داشته و قابل برگشت به شکل اولیه است اما پشم شیشه بعد از مدتی استفاده نشست کرده و قابل برگشت نیست و باید تعویض شود.

آقاجانپور یادآور شد: در شرایطی که باید به تولید و اشتغال توجه ویژه شود یکی از عوامل توسعه کسب و کار تخصیص اعتبار لازم به بخش تولید است اما متاسفانه ۱۵ ماه وام بانک‌ها قطع شده و مشکلات عدیده برای تولیدکنندگان ایجاد شده است که همکاران لحاف دوز ما نیز در این حوزه با مشکل مواجه هستند.

وی تصریح کرد: لحاف دوزان با وجودی که از هنر دست برخوردار هستند اما تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی نبوده و حتی از بیمه دولتی نیز برخوردار نیستند و حمایت نمی‌شوند لذا این مشکلات سبب شده تا کسی تمایل به این حرفه نداشته باشند.

لحاف دوزی نمادی از هنر دست

یک محقق و پژوهشگر نیز در این زمینه اظهار کرد: در روزگاران گذشته که هوا سردتر بود و کرسی‌های سنتی زغالی در خانه‌ها برپا می‌شد، لحاف کُرسی ارج و قرب خاصی داشت و خانواده‌ها برای دوخت لحاف باید سفارشِ  پنبه و پارچه و مخمل می‌دادند، تا لحاف‌های کرسی در ابعاد مختلف ۱۲ یا ۱۶ متری و ... دوخته شود. برای دوخت لحاف توسط استاد لحاف دوز، پارچه در اندازۀ معین چرخ کرده و روی حصیر سنتی بر روی زمین پهن می‌شد.

صمد صالح طبری افزود: داخل پارچه از پنبۀ حلاجی شده پر می‌کردند و پس از دوخت کامل توسط استاد و دستیارش، برای استفاده بر روی کرسی‌های منقل زغالی و بعدها منقل برقی، آماده و تحویل مشتری می‌شد. برخی به جای پنبه، بعدها از پشم گوسفند و پشم شیشه نیز استفاده می‌کردند.

صالح طبری بیان کرد: اکنون مردم با برخورداری از سیستم های گرمایشی و گازی برای گرم کردن فضای اتاق، از پتو و شمد برای خوابیدن استفاده می‌کنند، و لحاف دوزی این شغل سنتی و پرخاطره از روزگاران گذشته بویژه دوخت لحاف‌های بزرگ کرسی، رو به انقراض است.

وی افزود: به فرد پنبه زن، حلاج و نداف هم می‌گفتند که برخی در مغازه‌ها و برخی هم به صورت سیار با کمان پنبه زنی بر دوش در کوچه‌ها جار می زدند و در حیاطِ خانه‌ها پنبه تشک‌های فرسوده را حلاجی می‌کردند یا تشک‌های نو می‌دوختند.

این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: در گذر ایام، حلاجی (پنبه زنی با کمان) از شغل‌های رایج در بابل و سایر شهرها بود. در روزگاری که  دستگاه حلاجی پنبه وجود نداشت، از روش سنتی (پنبه زنی دستی) استفاده می‌کردند.

وی یادآور شد: برخی در مغازه و برخی به صورت سیار در میدانگاه محلات یا خانه‌ها اقدام به حلاجیِ پنبه می‌کردند. اکنون دستگاه کمباین جایگزین کمانِ حلاجی سنتی شده است.

وی یادآور شد: پنبه زن، با وسیلۀ چوبیِ کمان حلاجی بر دوش در کوچه پس کوچه های قدیمی شهر با صدای بلند جار می زد و خبر از پنبه زنی و دوخت لحاف و تشک در منازل می داد.  یادش به خیر؛ صدای طنین کمانِ پنبه زنی  و فریاد پنبه زن در کوچه پس کوچه ها شهر که جار می زد؛ «لحاف، تشک می دوزیم» و... اکنون با گذشت زمان، دیگر در کوچه های شهرمان صدای پنبه زن طنین انداز نیست، و تقریبا جزو شغل های منسوخ شده تلقی می‌شود.

وی ادامه داد: بیشترِ مشتریانِ خانگی، خانم های خانواده بودند، آنها تشک‌های قدیمی خانه را که به مرور زمان سفت و فشرده یا فرسوده شده بود، در حیاطِ منزل بساط می کردند و پنبه زن با کمانِ حلاجی که دارای زه در دوسر چوب سرخمیده بود، پنبه های داخل تشک را خارج کرده، و روی زمین با کوبیدن مشته چوبی که شبیه «گوشتکوب» بود، آن را به روی زه، با صدایی شبیه تار می نواخت، و پنبۀ فرسوده و به هم چسیبده را، حلاجی می‌کرد تا به صورت پرز، تکه تکه شده، برای استفادۀ مجدد در تشک و لحافِ نرم و خوشخواب مهیا شود.

رونق هنر لحاف دوزی در گرو آشتی با طبیعت 

حسین آرامی یک پیشکسوت لحاف دوز مازندرانی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در روزگار نه‌چندان دور اغلب مردم لحاف و تشک خود را با پنبه درست می‌کردند و یا به لحاف دوزان دوره گرد یا لحاف دوزان مغازه دار می دادند اما این هنر کم کم در حال فراموشی است.

وی گفت: من هنر لحاف دوزی را از پدرمرحوم خود به ارث بردم و از کودکی در کنارش کارکردم، تابستان که می شد ما به منازل مشتریان می رفتیم و لحاف و تشک ها را باز کرده و با کمان پنبه را از هم جدا و دوباره می‌دوختیم.

آرامی با بیان اینکه پنبه هرچه آفتاب بخورد عمرش بیشتر و اگر از آن مراقبت شود تا صدسال نیز عمر می‌کند، خاطرنشان کرد: شغل لحاف دوزی در قدیم جزء جدایی ناپذیر زندگی قدیمی‌ها محسوب می شد و چون پنبه از طبیعت است علاقمندی مردم به این صنعت بیشتر بود گرچه امروز نیز مجدد گرایش به استفاده از پنبه در بین مردم بیشتر شده است.

وی افزود: تمام پیشکسوتان که به این شغل مشغول بودند یا مرحوم شدند یا این کار را رها کردند تعداد کمی در شهر و شاید افراد اندکی در روستاها باشند که لحاف بدوزند.

عدم حمایت از هنر لحاف دوزی 

یک لحاف دوز بابلی نیز اظهار کرد: چندسالی به هنر لحاف دوزی مشغول بودم اما عدم حمایت، گرانی مواد اولیه و همچنین به مشکلات جسمی که ناشی از این شغل بود دچار شدم و مجبور به تغییر شغل شدم.

سیف الله زاهدایان تصریح کرد: استفاده از پنبه در این حرفه جای خود را به پشم شیشه داده است و کیفیت کار گذشته که تنها با پنبه بود را از دست داده است.

وی افزود: امروزه مردم به سمت استفاده از لحاف و تشک آماده می روند لذا این موضوع کسب و کارهای ما را کم رنگ کرده است.

زاهدیان گفت: عدم توجه به این حرفه، مشکلات ریوی ناشی از پنبه زنی و بیماری کمردرد و استخوان درد عواملی بود که نتوانستم به این کار ادامه دهم.

انتهای پیام