به گزارش ایسنا، خراسان نوشت:احیای بازی بومی محلی هفت‌سنگ و برگزاری سالانه لیگ آن در سراسر کشور بهانه‌ای شد تا با این بازی آشنا شویم و از تاثیرات چنین بازی‌هایی بر سبک‌زندگی‌مان بگوییم؛ همچنین با رئیس فدراسیون ورزش‌های روستایی و بازی‌های بومی‌محلی در این باره گفت‌وگو کنیم
هرچند در زندگی کودکان امروزی، دیگر خبری از بازی‌های بومی و محلی نیست یا بسیار کم رنگ شده است اما مزایا و تاثیرات آن‌ها باعث شده تا مسئولان ورزشی و فرهنگی کشور به فکر افتاده و برای احیای این بازی‌ها، تلاش و برنامه‌ریزی کنند. به تازگی، سینا کلهر معاون فرهنگی و توسعه ورزش همگانی وزارت ورزش وجوانان گفته اقدامی که در حوزه احیای بازی‌های بومی محلی انجام شده، احیای رشته هفت‌سنگ است. او از ضرورت توجه ویژه به ورزش و بازی‌های بومی و محلی گفته که امروز بسیاری از والدین، نگاه درستی به آن‌ها ندارند. امروزه گوشی‌ها و بازی‌های رایانه‌ای جای ورزش و بازی‌های سنتی را گرفته و کمتر کودکی پیدا می‌شود که بازی‌های بومی و محلی را برای سرگرم‌شدن انتخاب کند. در پرونده امروز زندگی سلام علاوه بر آشنایی با بازی هفت‌سنگ و قوانین آن، با کمک یک روان‌شناس به مزایای این بازی‌ها از منظر روانی پرداختیم. همچنین با رئیس فدراسیون ورزش‌های روستایی و بازی‌های بومی محلی کشور درباره تعداد بازی‌های بومی محلی، برنامه‌ها برای احیای آن‌ها، دلایل محبوبیت‌شان بین مردم و ... گفت‌وگو کردیم که در ادامه خواهید خواند.
هفت‌سنگ؛ بازی گروهی و پُر هیجان
هفت‌سنگ یکی از بازی‌های رایج و گروهی بین کودکان و نوجوانان است که حس همکاری و داشتن هدف مشترک تیمی را در بین آن‌ها افزایش می‌دهد زیرا خطای یک فرد می‌تواند همه زحمات یک گروه را بر باد بدهد. همچنین هفت سنگ، تمرین همکاری است، تمرین مسئولیت‌پذیری، تمرین ساختن بعد از فرو ریختن، تمرین سرعت عمل، دویدن و مبارزه برای پیروزی و به‌نوعی هفت سنگ، تمرین زندگی اجتماعی است.
ملزومات بازی هفت‌سنگ
هفت‌سنگ از جمله بازی‌های بومی محلی است که از گذشته‌های دور تاکنون به شیوه‌های مختلف در فضای باز، کوچه، خیابان، حیاط مدرسه و ... انجام می‌شده است. برای این بازی به یک توپ کوچک مثل توپ تنیس یا توپ پلاستیکی کوچک و هفت عدد تکه سنگ احتیاج است. افراد در این بازی به دو گروه مساوی تقسیم می شوند اما بهتر است مجموع تعداد افراد بیش از هشت نفر باشد که هیجان بیشتری در پرتاب توپ داشته باشند.
روش بازی هفت سنگ
بازیکنان باید به دو دسته با تعداد اشخاص برابر تقسیم شوند و هر دسته یک شخص را به عنوان سرگروه انتخاب کند. تعداد بازیکنان می تواند بین ۴ تا ۱۶ نفر باشد اما همان طور که گفته شد، بهتر است تعداد افراد هر گروه بیشتر از هشت نفر نباشد. ابتدا هفت سنگ که سطح مقطع آن‌ها صاف است، انتخاب می‌کنیم و آن‌ها را روی هم می‌چینیم. به فاصله دو متر از سنگ های چیده شده را با گچ علامت می‌زنیم تا هر تیم به نوبت پشت خط قرار گیرد و توپ را به طرف سنگ‌ها پرتاب کند. از طریق قرعه‌کشی، ابتدا یکی از تیم‌ها در فاصله معین از هفت‌سنگ قرار می‌گیرد تا توپ را به طرف سنگ‌های چیده‌شده بر روی هم پرتاب کند. مقصود این تیم این است که تعداد سنگ‌هایی که بعد از برخورد توپ می‌ریزد، کم باشد تا بر روی هم گذاشتن آن‌ها هم راحت‌تر انجام شود و رسیدن به پیروزی راحت‌تر شود. بنابراین یک تیم در محل پرتاب و تیم دیگر در پشت سنگ‌ها می‌ایستد. در این وضعیت دو حالت پیش می آید:
1 اگر توپ تیم پرتاب‌کننده به سنگ برخورد نکند، جای تیم‌ها عوض می‌شود تا دسته مقابل شانس خویش را امتحان کند. درصورتی که توپ به هفت سنگ برخورد کرد، بازیکنان تیم پرتاب کننده باید فرار کنند، چراکه اشخاص تیم دیگر با پاسکاری و رد و بدل توپ باید آن‌ها را هدف قرار دهند. تیم پرتاب‌کننده باید در یک وضعیت مناسب، به محل هفت‌سنگ برگردد و سنگ‌های ریخته‌شده را دوباره روی هم بچیند. از سوی دیگر، تیم محافظ باید از این کار جلوگیری کند و تمام اشخاص حریف را با پرتاب توپ حذف کند.
2 درصورتی که هر یک از تیم‌ها به هدف خویش برسد، یک امتیاز می گیرد. بازی هفت سنگ تا رسیدن به امتیاز ۷ ادامه پیدا می‌کند. هفت سنگ یک بازی فردی نیست، برای موفقیت در این بازی، اشخاص هر تیم باید همدیگر را پوشش دهند.
مزایای روان‌شناسانه و تربیتی بازی‌های سنتی
سمانه تعلیم دهنده | کارشناس‌ارشد مشاوره توان‌بخشی- امروزه همه روان‌شناسان کودک بر این موضوع اتفاق نظر دارند که مهم‌ترین و موثرترین راه برای برقراری ارتباط با کودک، تربیت بهتر و نفوذ در دنیای ساده و زیبای کودکی، بازی است و پدر و مادر به عنوان اولین همبازی‌های کودک پررنگ‌ترین نقش را در فرایند رشد ذهنی، روانی، جسمی و مهارت‌های زندگی به عهده دارند. بازی برای کودک فعالیتی شادی‌آور و نوعی پاداش است که می‌تواند در کنار این شور و نشاط، کارکردهای متفاوت تربیتی هم در پی داشته باشد. یکی از انواع بازی ها که مزایای روان‌شناسانه و تربیتی آن به‌خصوص در بین والدین امروزی کم رنگ شده و مورد توجه‌شان نیست، بازی‌های سنتی یا بومی و محلی هستند.
افزایش توانمندی‌های جسمانی و روانی با بازی‌های سنتی
بعضی والدین جوان معتقدند که بازی‌های سنتی دیگر جایگاهی در زندگی مدرن امروزی ندارد در حالی که بخش عظیمی از اختلالات در یادگیری کودکان یا کمبود توجه و تمرکز کودک به نوع بازی های او برمی‌گردد. در گذشته بازی‌هایی مثل هفت سنگ، الک دولک، یک قل دو قل، یک کلاغ چهل کلاغ، قایم باشک، گرگم به هوا و ... کمک شایانی به هماهنگی چشم و دست، ایجاد تمرکز، کمک به تقویت حافظه شنیداری یا دیداری و ... می‌کرد که امروزه با حذف و جایگزینی نرم‌افزارهای بازی و بازی‌های مجازی به افزایش این اختلالات در کودکان دامن زده شده است. البته بازی‌های رایانه‌ای همیشه بی‌فایده و مضر نیستند بلکه حداقل با همراه کردن این بازی‌ها در کنار بازی‌های سنتی می‌توان کمک موثری برای تقویت توانمندی‌های جسمانی، روانی و اجتماعی و به روز شدن کودکان کرد. بازی‌های سنتی علاوه بر موارد مطرح‌شده، باعث تقویت روابط اجتماعی کودکان هم می شود و به آن‌ها برای زندگی در اجتماع، کمک زیادی می‌کند. چشیدن طعم شکست و پیروزی در برابر یک یا چند نفر، واکنش اصولی به این اتفاق، نحوه مدیریت احساسات بعد از آن و ... هم از مزایای بازی‌های سنتی برای کودکان است.
بازی با کودک نباید زورکی باشد
والدین برای بازی با کودک، این نکته را باید جدی بگیرند که بازی باید دارای انگیزه درونی باشد و آزادانه انتخاب شود و خوشایند کودک باشد. به‌عبارت دیگر کودک از انجام آن احساس رضایت و شادمانی داشته باشد. گاهی شاهد کودکانی هستیم که بازی را برای رضایت خاطر والدین انجام می‌دهند، در حالی که خودشان به بازی که انجام می‌دهند، علاقه چندانی ندارند. مانند کودکی که به اصرار والدین به سراغ تمرین‌های سخت ژیمناستیک می‌رود یا پدری که به خاطر علاقه‌اش به توپ فوتبال، به زور در خانه با مبل‌ها دروازه درست می‌کند تا با فرزندش مسابقه فوتبال بدهد! در چنین شرایطی کودک به بازی به عنوان یک تکلیف و وظیفه نگاه می‌کند نه بازی که خود انتخاب کرده تا از آن لذت ببرد و تنها به اجبار یا برای به‌دست آوردن دل والدین خود آن را انجام می‌دهد.
پیگیر ثبت بین‌المللی هفت‌سنگ و جهانی شدن آن هستیم
رئیس فدراسیون ورزش‌های روستایی و بازی‌های بومی محلی درباره ضرورت احیای این بازی‌ها، نقش آن‌ها در سبک‌زندگی ما و جام پرچم می‌گوید
کلهر معاون فرهنگی و توسعه ورزش همگانی در نشست خبری دومین دوره مسابقات جام پرچم ویژه روستاییان و عشایر سراسر کشور به احیای رشته هفت‌سنگ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات در حوزه احیای بازی‌های بومی محلی اشاره کرد. سپس «علیرضا پسندیده» رئیس فدراسیون ورزش‌های روستایی و بازی‌های بومی محلی هم به نکاتی درباره ضرورت این ماجرا اشاره کرد و از امیدواری‌ها برای خلق یک حماسه در جام پرچم 2 گفت. در ادامه با پسندیده در همین باره گفت‌وگو داشتیم که خواهید خواند.
از 350 بازی بومی، 120 مورد به ثبت‌ملی رسیده است
«پسندیده» در شروع صحبت‌هایش می‌گوید: «ما درباره بازی‌های بومی و محلی طبق اسناد بالا دستی که برای احیا، ترویج و تقویت این بازی‌های ملی کشور وجود دارد، از چند سال پیش به‌طور جدی برنامه‌ریزی کرده و موضوع را در دستور کار قرار دادیم. بازی‌های بومی و محلی زیادی در کشور وجود دارد که تا این لحظه و توسط ما، 350 بازی شناسایی شده است که در قالب اطلس بازی‌های بومی و محلی توسط فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی چاپ شده است. از این 350 تا 120 بازی به ثبت‌ملی رسیده و با دفتر ثبت آثار معنوی وزارت میراث فرهنگی هماهنگی‌های لازم به عمل آمده است».
سالانه هزار جشنواره بازی محلی در کشور برگزار می‌شود
رئیس فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی درباره محبوب‌ترین بازی‌های بومی می‌گوید: «سالانه نزدیک به هزار جشنواره بازی محلی بومی در کشورمان برگزار می‌شود؛ از سطح روستایی و در شهرهای کوچک بگیرید تا شهرهای بزرگ‌تر، استانی و حتی در حد ملی. عموم بازی‌هایی که در این جشنواره‌ها رواج دارد که هم جنبه رقابتی و هم آموزشی دارد، حدود 13 یا 14 رشته است که مربوط به یک منطقه خاص نیست و نام آن‌ها در همه کشور برای مردم آشناست. در راس این فهرست، بازی هفت‌سنگ قرار دارد و بعد از آن بازی‌های لی لی، الختر(خروس جنگی)، دال پلان و بازی‌های دیگر».
لیگ هفت سنگ هر سال برگزار می شود
از او می‌پرسم که چرا در قدم اول به فکر احیای بازی هفت‌سنگ افتادید که می‌گوید: «ما به دلیل گستردگی کار در سایه همان هدف اصلی که احیا و ترویج بازی‌های محلی و بومی است، آمدیم و یکی از این رشته‌ها را انتخاب کردیم که هفت‌سنگ بود. الان ما لیگ هفت‌سنگ را هر سال در سراسر کشور برگزار می‌کنیم، هم در بخش آقایان و هم بخش خانم‌ها. رشته جذاب و مفرحی است، استقبال خوبی شده و شور و نشاط زیادی هم در بین شرکت‌کنندگان آن ایجاد شده است. بنابراین ما ابتدا رشته هفت‌سنگ را انتخاب کردیم تا اول آن را ثبت ملی کنیم و سپس همین ثبت ملی زیرساختی شود برای ثبت بین‌المللی آن و در جهان ادعا کنیم که این رشته برای ایران است اما می‌تواند برای همه مردم جهان سرگرم‌کننده و آموزشی باشد تا آن را توسعه بین‌المللی بدهیم. می‌خواهیم چند کشور را هم بیاوریم پای کار تا این رشته در آن جاها ترویج داده شود.»
بازی‌های بومی و محلی فقط بازی نیستند
«پسندیده» درباره فلسفه این بازی‌ها و این که فقط برای سرگرمی نبودند، می‌گوید: «دقیقا درست می‌گویید. فلسفه به‌وجود آمدن هر بازی محلی و بومی یا رسالت آن، با سبک زندگی ما ایرانی‌ها سنخیت داشته است. یک جایی بازی جنبه بزم و برای مراسم شادی بوده است، یک جا جنبه رزم داشته است، یک جایی برای تغییر روحیه بوده مثلا کشاورزها یک بازی را ابداع می‌کردند تا بین زمانی که سر زمین‌ها هستند، با آن خستگی‌شان را رفع کنند. در واقع فلسفه پدیدآمدن همه بازی‌های بومی و محلی یک اتفاق تاریخی یا سبک‌زندگی خاصی بوده است. بنابراین هر کدام تاریخچه جالبی دارند و فقط یک بازی برای سرگرم‌شدن نبودند.»
جلوگیری از کم‌تحرکی، ویژگی‌مشترک این بازی‌هاست
«یک نکته کمتر گفته شده درباره بازی‌های بومی و محلی که ویژگی مشترک همه این بازی‌ها ست ؛ این است که از کم‌تحرکی جلوگیری می‌کند و زمینه‌ساز ورزش و فعالیت بدنی به اندازه کم یا زیاد می‌شود.» رئیس فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی و محلی ادامه می‌دهد: «هیچ ورزش بومی محلی را سراغ ندارید که شما را به تحرک هرچند کم مجبور نکند. این را هم بگویم که الان بعضی از استادان ما به این جمع‌بندی رسیدند که بعضی از این بازی‌های بومی و محلی می‌تواند به‌عنوان زیرساخت ورزش‌های قهرمانی محسوب شود. مثلا همین بازی یک قل دو قل که قطعا شنیدید و احتمالا بازی هم کردید، می‌تواند به تربیت و آموزش پینگ‌پنگ‌بازهای قوی کمک کند. کارشناسان می‌گویند همین که شما با مچ این سنگ‌ها را جمع می‌کنید، می‌تواند برای زدن فورهند و بکهند در تنیس روی میز کمک کند. بازی‌های دیگر بومی و محلی هم همین است و هرکدام می‌تواند از نظر تربیتی، حرکتی و آمادگی جسمانی یک ارتباط موضوعی هم با ورزش قهرمانی و هم سبک‌زندگی افراد در کشور ما داشته باشد».
محبوبیت بازی‌های بومی به‌دلیل ارزانی و راحت بودن‌شان است
او درباره دلایل پرطرفدار بودن و محبوبیت بازی‌های بومی و محلی در گذشته و حتی حال حاضر هم می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین دلایل آن، ارزان بودن‌شان است و این که به هیچ وسیله خاصی نیازندارند. معمولا فقط به چندتا سنگ، چوب یا ... نیاز دارند که همه‌شان در طبیعت به وفور پیدا می‌شود. نکته بعدی این است که بازی‌هایش راحت است و پیچیدگی خاصی ندارد. افراد با سنین مختلف می‌توانند با آن‌ها سرگرم شوند و از آن لذت ببرند.»
این دوره جام پرچم در 4 رشته برگزار خواهد شد
در پاسخ به سوال آخر، رئیس فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی درباره دومین دوره جام پرچم که مسابقاتی مخصوص روستاییان و عشایر سراسر کشور است، می‌گوید: «نخستین دوره جام پرچم با ۲۷ هزار ورزشکار برگزار شد و دومین دوره این جام هم در چهار رشته مینی‌فوتبال، دوومیدانی، کاراته و والیبال چهار نفره با نگاه قهرمانی برگزار خواهد شد. ثبت‌نام مسابقات شروع شده و مسابقات از ۱۲ بهمن آغاز می‌شود. در این دوره، علاوه بر افزایش تعداد رشته‌های ورزشی، مقرر شد نفرات شاخص این مسابقات به‌صورت مستقیم به تیم‌های ملی دعوت شوند.»