به گزارش ایسنا، امروز ۲۷ دی چهل و پنجمین سالروز صدور پیام حضرت امام خمینی درباره علل فرار شاه از ایران در سال ۱۳۵۷ است.
بیست و پنجم دی ۱۳۵۷ روزی است که رهبر نهضت اسلامی از نوفل‌لوشاتو با مخاطب قرار دادن عموم مردم ایران توصیه‌نامه‌ای ۹ بندی خطاب به آنان نوشتند و آحاد مختلف مردم را به شرکت در راهپیمایی روز اربعین که مصادف با ۲۹ دی بود، دعوت کردند.
ایشان حضور آنان در این اجتماع بزرگ دینی را دارای آثار و برکات سیاسی و زدن آخرین میخ به تابوت متعفن پهلوی دانستند.
امام امت حضور مردم در راهپیمایی اربعین حسینی را وظیفه شرعی و ملی آحاد ملت ایران برشمردند و موجب دفن نظام پهلوی عنوان کردند.
حضرت امام همزمان با این توصیه‌نامه خواستار مخالفت مردم با شورای سلطنت که دو روز قبل در تاریخ ۲۳ دی ۱۳۵۷ توسط محمدرضا پهلوی شکل گرفت، شدند.
امام امت مهمترین اثر حضور مردم در راهپیمایی اربعین ۱۳۵۷ را پشتیبانی از نظام نوپای جمهوری اسلامی اعلام کردند.
شورای سلطنت
شورای سلطنت که پیشنهاد علی امینی وزیر وقت دربار در شهریور ۱۳۵۷ بود، سه روز قبل از خروج محمدرضا پهلوی از ایران تشکیل جلسه داد. شاه به دنبال راهی بود تا بتواند سلطنت را در خاندانش حفظ کند به همین دلیل بعد از چهار ماه به تشکیل شورای سلطنت رضایت داد و اولین و آخرین نشستش با اعضای شورا را برای تعیین وظایف و اختیارات شورا و منصوب کردن رییس آن در تاریخ ۲۳ دی ۱۳۵۷ برگزار کرد.
اعضای شورای سلطنت شامل سید جلال‌الدین تهرانی از نیروهای ملی - مذهبی و نایب تولیت حرم رضوی، شاپور بختیار نخست‌وزیر، محمد سجادی رییس مجلس سنا، جواد سعید رییس مجلس شورای ملی، محمدعلی وارسته وزیر دارایی اسبق، عبدالله انتظام رییس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، علیقلی اردلان وزیر دربار، عبدالحسین علی‌آبادی‌فرد دادستان سابق و ارتشبد عباس قره‌باغی رییس ستاد ارتش‌تاران بودند.
به دنبال سفر رییس شورای سلطنت به محل سکونت امام خمینی در نوفل‌لوشاتو، سید جلال‌الدین تهرانی مجبور شد برای دیدار و گفت‌وگو با امام امت تن به خواسته ایشان مبنی بر استعفا از این شورا دهد. امام به او پیام داد به دلیل غیرقانونی بودن شورای سلطنت تنها زمانی حاضر به دیدار و گفت‌وگو با تهرانی است که او استعفا دهد و البته تهرانی برای دیدار با امام، استعفا داد و به این ترتیب شورای سلطنت در کمتر از یک هفته پس از تشکیل، بی رییس شد.
ساعاتی بعد از صدور توصیه‌نامه ۹ بندی حضرت امام، خبر خروج محمدرضا پلهوی از ایران به نوفل‌لوشاتو رسید و امام امت در پیام کوتاهی که در اختیار خبرنگاران رادیو و تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌های مستقر در نوفل‌لوشاتو قرار دادند، خروج شاه از ایران را اولین مرحلۀ پایان یافتن سلطۀ جنایت‌بار ۵۰ سالۀ رژیم پهلوی بر ایران توصیف کردند.
امام خمینی در همان روز با خبرنگاران روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های غربی به تفصیل درباره برنامه‌های‌شان پس از برگشت به ایران صحبت کردند.
دعوت اربعین
امام خمینی در این پیام نوشتند: «اربعین سید مظلومان و سرور شهیدان ـ صلواة الله و سلامه علیه ـ رسید. بر ملت رشید و آگاه ما «اربعین» های سودمندی گذشت. ما در این سالها به دنبال بیش از ۵۰ سال سلطنت غاصبانۀ سلسلۀ پهلوی با چه مصیبت‌ها و بی‌فرهنگی‌های خانمان‌سوزی مواجه بوده‌ایم.
سال‌هایی بس تلخ و رنج‌آور در این ۵۰ سال و تلخ‌تر و رنج‌آورتر در این یکی دو سال اخیر که ملت شجاع ما را علیه استبداد و استعمار به حرکت درآورد.
امسال اربعین حسینی در خلال اربعین‌های پیروان و شیعیان آن بزرگ‌مرد اسلام واقع شده و گویی خون شهیدان ما امتداد خون پاک شهیدان کربلاست و اربعین اخیر برادران ما بازتاب اربعین آن دلاوران می‌باشد خون طاهر آنان به حکومت طاغوتی یزید خاتمه داد و خون پاک اینان سلطنت طاغوتی را به هم پیچید. اربعین امسال استثنایی و نمونه است؛ راهپیمایی و تظاهرات پر شور در این اربعین وظیفۀ شرعی و ملی است.
ملت بزرگ در سراسر ایران با راهپیمایی و تظاهرات خود این نظام را دفن می‌کند و مخالفت خود را با «شورای سلطنتِ» غیرقانونی اعلام می‌نمایند و پشتیبانی خود را برای چندمین بار از «جمهوری اسلامی» اعلام می‌کنند.
به کسانی که در شورای سلطنتی غیرقانونی به عنوان عضویت داخل شده‌اند اخطار می‌کنم که این عمل، غیرقانونی و دخالت آنان در مقدرات کشور، جرم است و بی‌درنگ از این شورا کناره‌گیری کنند و در صورت تخلف مسئول پیش‌آمدها هستند.»
پیام شادی
رهبر نهضت اسلامی یک روز قبل از صدور این پیام و پس اطلاع از خروج محمدرضا پهلوی از ایران خطاب به انبوه خبرنگاران و گروه های خبری رادیو - تلویزیونی و خبرگزاری ها و روزنامه های مستقر در نوفل لوشاتو گفتند: «خروج شاه از ایران اولین مرحلۀ پایان یافتن سلطۀ جنایت بار ۵۰ ساله رژیم پهلوی می باشد که به دنبال مبارزات قهرمانانه ملت ایران صورت گرفته است. من این پیروزی مرحله ای را به ملت تبریک می گویم و بیانیه ای خطاب به ملت صادر خواهم کرد. ما بزودی دولت موقت انتقالی را برای اجرای انتخابات مجلس مؤسسان و تصویب قانون اساسی جدید معرفی می کنیم. بازگشت من به ایران در اولین فرصت مناسب انجام خواهد شد.»
امام خمینی (ره) همان روز با چند رادیو و تلویزیون و خبرگزاری خارجی مصاحبه اختصاصی انجام دادند.
دومین پیام
امام امت در پیام مکتوب دیگری که ۲۷ دی ماه ۱۳۵۷ از نوفل لوشاتو نوشتند، ضمن تبریک به مردم کشور به تبیین علل فرار تاریخی شاه از ایران و تشریح وظایف آحاد مردم در آن برهه حساس و تاریخی پرداختند.
ایشان در این پیام تاکید کردند: «فرار محمدرضا پهلوی را که طلیعۀ پیروزی ملت و سرلوحۀ سعادت و دست یافتن به آزادی و استقلال است به شما ملت فداکار تبریک عرض می کنم. شما ملت شجاع و ثابت قدم به ملتهای مظلوم ثابت کردید که با فداکاری و استقامت می‌توان بر مشکلات هر چه باشد غلبه کرد و به مقصد ـ هر چه دشوار باشد ـ رسید.
گر چه این ستمگر با دست آغشته به خون جوانان ما و جیب انباشته از ذخایر ملت از دست ما گریخت ولی به خواست خداوند متعال بزودی به محاکمه کشیده خواهد شد و انتقام مستضعفین از او گرفته خواهد شد؛ لکن قطع دست ستمکار از ادامه ظلم، به دست ستمدیدگان، فوری است. او رفت و به هم پیمان خود، اسرائیل ـ دشمن سرسخت اسلام و مسلمین ـ پیوست و جرایم و آشفتگیهایی را به جای گذاشت که ترمیم آن جز به تأیید خداوند متعال و همت همۀ طبقات ملت و فداکاری اقشار کاردان و روشنفکر میسر نخواهد شد.
اکنون در این طلوع فجر سعادت و پیروزی توجه عموم را به مطالبی جلب می‌کنم:
اول ـ بر جوانان غیور در سراسر کشور لازم است، برای حفظ نظم، با آن دسته از قوای انتظامی که اکنون به آغوش ملت بازگشته اند با تمام نیرو همکاری کنند و با کمال قدرت و جدیت نگذارند که بدخواهان و منحرفین آشوب و ناامنی ایجاد نمایند.
دوم ـ به تظاهرات و شعارهای پرشور علیه رژیم سلطنتی و دولت غاصب ادامه دهند؛ و اگر منحرفین و مخالفین اسلام بخواهند اخلالی به وجود آورند و نظم را به هم زنند، از آنان جداً جلوگیری کنند. باید ملت بداند که هر انحرافی و هر شعاری که مخالف مسیر ملت است به دست عمال شاه مخلوع و عمال اجانب تحقق می یابد. من از جمیع اشخاصی که انحرافی داشته اند و یا گرایش به بعضی از مکتبهای انحرافی داشته اند تقاضا دارم که به آغوش اسلام، که ضامن سعادت آنان است، برگردند که ما آنان را برادرانه می پذیریم. در این موقع حساس که کشور جنگزدۀ ما بیش از هر زمانی به اتحاد و اتفاق احتیاج دارد باید سعی شود که از هر اختلافی احتراز شود.
سوم ـ دولت موقت برای تهیۀ مقدمات انتخابات مجلس مؤسسان بزودی معرفی می شود و به کار مشغول خواهد شد. وزارتخانه ها موظفند که آنان را پذیرفته و با آنان همکاری صمیمانه کنند. اینجانب به صلاحِ وزرای غیرقانونی می‌دانم که برکناری خود را اعلام کنند و خود را در مسیر ملت قرار دهند.
چهارم ـ به جمع نیروهای انتظامی و زمینی و هوایی و دریایی و صاحب منصبان و درجه‌داران ارتش و ژاندارمری و غیر آنان توصیه می‌کنم که دست از حمایت محمدرضا پهلوی ـ که مخلوع است و به کشور برنمی‌گردد و در خارج نیز با نفرت مردم مواجه است ـ بردارند و به ملت بپیوندند؛ که صلاح دنیا و دین آنان در آن است.
وحدت کلمه برای همیشه، خصوصاً تا برانداختن رژیم شاهنشاهی و استقرار حکومت جمهوری اسلام، امیدوارم.»
حمایت جامعه روحانیت مبارز
در میان گروه‌های سیاسی، جامعه روحانیت مبارز تهران با لبیک به درخواست امام خمینی اعلامیه‌ای صادر کرد و ضمن مشخص کردن مسیر راهپیمایی، از مردم خواست در مراسم اربعین شرکت کنند.
این تشکل روحانی در بخشی از اعلامیه خود نوشت: «جامعه روحانیت مبارز تهران در آستانه چنین لحظات سرنوشت‌سازی برای خنثی نمودن آخرین توطئه‌های استعمار و گرفتن آخرین رمق ضدخدایی رژیم استبداد و پاسخ دادن به ندای بزرگ رهبر نهضت اسلامی ملت بیدار ایران حضرت نایب الامام خمینی، کلیه طبقات و اقشار و اصناف مسلمان و متعهد مردم تهران را به یک راهپیمایی بزرگ اسلامی دعوت می‌نماید که در جمعه، اربعین، ۲۰ صفر برابر با ۲۹ دی از مراکز تعیین شده، در صفوف متحد و منظم حرکت نمایند.»
اربعین
پیش‌بینی دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی پهلوی حکایت از حضور پر شور مردم تهران در راهپیمایی ۲۹ دی داشت. آنان به خوبی می‌دانستند با توجه به شرایط حاکم بر کشور، دولت بختیار نمی‌تواند مجبور این تجمع را صادر نکند.
دولت بختیار که در ۲۶ دی ۱۳۵۷ از آخرین مجلس شورای ملی پهلوی، رأی اعتماد گرفت نیاز به آرام کردن فضای عمومی جامعه داشت تا بتواند اوضاع سیاسی و اجتماعی به شدت پر تنش دی ۱۳۵۷ را تحت کنترل درآورد و برنامه‌هایش را به مرحله اجرا برساند.
از سوی دیگر سپهبد فضل‌الله زاهدی در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رهبر کودتاچیان علیه دکتر محمد مصدق بود، جانشین شهربانی کل کشور بود. او بر خلاف مرداد ۱۳۳۲ که قائل به خونریزی برای رسیدن به هدف بود، در دی ۱۳۵۷ مخالف هر نوع برخورد سلبی با مردم شد. البته دلیل این تغییر موضع آشکار روحیه متزلزل و شک کارکنان شهربانی کشور بود.
سپهبد جعفری در تایید این مسئله، اعتراف کرد: «عده‌ای از سرپاسبان‌ها و پاسبان‌ها علاوه بر گزارش کتبی، به طور شفاهی هم صریحا اظهار می‌کنند که ما مسلمان و مقلد آیت‌الله خمینی هستیم و نمی‌توانیم برخلاف اوامر و دستورات آیت‌الله رفتار کنیم.»
سایر فرماندهان ارتش از جمله تیمسار ناصر مقدم پیش‌بینی می‌کردند در صورت حضور دو میلیون نفری مردم تهران در تظاهرات اربعین، دولت بختیار در همان روز سقوط خواهد کرد.
امرا و فرماندهان ارتش در جلسه مشترک به ریاست ژنرال رابرت هایزر افسر ارشد آمریکا در ایران شرکت کردند.
هایزر در این نشست به فرماندهان ارتش شاهنشاهی دستور داد حضور سربازان و درجه‌داران ارتش محدود به مناطق حساس نظامی و غیرنظامی شود و بقیه نظامیان از خیابان‌ها به پادگان‌ها برگردانده شوند.
دلیل این دستور نیز آمادگی برای حفظ ساختمان‌ها و ادارات پهلوی و تأسیسات حیاتی کشور از خشم عمومی اعلام شد.
هایزر حتی به بختیار پیشنهاد داد مقررات تظاهرات را در مطبوعات، رادیو و تلویزیون اعلام کند و به انقلابیون اخطار دهد که با هر رفتار تند و خشن به سختی برخورد می‌کند. بختیار هم به توصیه‌های او عمل کرد. نخست‌وزیر وقت پهلوی نیز یک سخنرانی تلویزیونی برگزار کرد و در آن برنامه بر لزوم برخورد با هرگونه‌حرکتِ خارج از نظم در روز اربعین تأکید کرد.
خروش مردم
مردم تهران همزمان با مردم در دیگر استان‌ها و شهرستان‌های کشور در روز ۲۹ دی ۱۳۵۷ به خیابان‌ها و میدان‌های اصلی آمدند و اربعین حسینی را گرامی داشتند. مردم در تجمع عظیم اربعین به دولت بختیار رأی منفی دادند و خواستار سرنگونی حکومت پهلوی و دولت دست نشانده او شدند همچنین خواستار برقراری حکومت اسلامی و بازگشت امام خمینی به کشور شدند.
به گزارش خبرنگاران داخلی و خارجیِ حاضر در این مراسم، راهپیمایی اربعین از لحاظ تعداد و وسعت جمعیت و نظم عمومی، از جمعیت حاضر در راهپیمایی ۱۹ و ۲۰ آذر ۱۳۵۷ که در روز تاسوعا و عاشورا برگزار شد، به مراتب بیشتر، منظم‌تر و منسجم‌تر بود.
سیل جمعیت حاضر در راهپیمای اربعین به حدی گسترده بود که روزنامه کیهان در تیتر اول خود از این راهپیمایی با عنوان «عظیم‌ترین راهپیمایی مذهبی و سیاسی تاریخ» نام برد. جمعیت میلیونی حاضر در خیابان‌های منتهی به میدان آزادی به نماز ایستادند و بعد از نماز ظهر و عصر به سخنان چند سخنران گوش کردند و در پایان مراسم نیز قطعنامه‌ای ۱۰ ماده‌ای صادر کردند.
قطعنامه اربعین
در این قطعنامه که به قلم کمیته برگزاری راهپیمایی روحانیت نوشته شد، آمد: «در این روز تاریخی که ملت مسلمان و مبارز ایران همزمان با اربعین سالار شهیدان و پیشوای آزادگان حضرت حسین بن علی (ع) و یاران جانبازش به مرحله تازه‌ای از قیام ضدطاغوتی خود رسیده و در پرتوی رهبری قاطع و روشن‌بینانه مرجع عالیقدر و رهبر بزرگ امام خمینی و سایر مراجع تقلید و روحانیت آگاه و مبارز بر نخستین آرمانش دست یافته و شاهد بارور شدن خون‌های هزاران عزیز و فرزندان انقلاب اسلامی خویش است، شرکت کنندگان در این راهپیمایی بزرگ که اکثریت قاطع ملت قهرمان ایران تشکیل می‌دهند، یک دل و یک صدا خواسته‌های خود را به شرح زیر اعلام و با قاطعیت تمام تحقق و اجرای آن را تعقیب می‌نمایند:
۱- ما غیرقانونی بودن سلطنت خاندان پهلوی و خلع شاه را از مقام سلطنتی که او و پدرش با قوه قهریه غصب کرده بودند اعلام می‌داریم.
۲ـ ما رژیم ارتجاعی شاهنشاهی را مردود می‌دانیم و خواهان برقراری حکومت اسلامی در ایران هستیم؛ جمهوری آزاد اسلامی که با رأی ملت بر سرِ کار آید و مملکت را بر مبنای تعالیم حیات‌بخش اسلام اداره کند.
۳ـ با تشکیل شورای انقلاب اسلامی ایران از طرف مرجع عالیقدر و رهبر مبارزات ملت، امام خمینی که به موجب رأی اعتماد مکرر قبلی ملت به ایشان صورت گرفته، تأیید و از ایشان درخواست می‌کنیم هرچه زودتر اعضای شورای انقلاب و حکومت موقت را معرفی کنند تا زمام امور مملکت را به دست گیرند و مقدمات مراجعه به آرای عمومی را برای تعیین آینده ایران فراهم سازند.
۴ـ ما دولت بختیار را که از طرف سلطنت غیرقانونی و با رأی مجلس غیرقانونی بر سر کار آمده به رسمیت نمی‌شناسیم.
۵ـ سربازان، درجه‌داران و افسران ارتش که در کنار مردم پشتیبان انقلاب اسلامی ملت باشند مورد علاقه و احترام ملت‌اند و ما از همه ارتشیان می‌خواهیم که خود را از ملت و اراده ملت جدا نکنند و اجازه ندهند از آنها به‌عنوان وسیله‌ای برای تهدید ملت و سرکوب مبارزان آزادی‌خواه استفاده شود.
۶ـ قیام و مبارزه اسلامی ملت ایران کاملاً ماهیت اسلامی دارد و همه قشرهای ملت در آن صمیمانه شرکت دارند و به هیچ عامل بیگانه کمترین وابستگی ندارد. ملت ما همواره پاسدار اصالت اسلامی و یکپارچگی مبارزه خود خواهد بود و همه قشرها و گروه‌های آزادی‌خواه را از اختلاف و پراکندگی برحذر می‌دارد.
۷ـ ما خواستار روابط حسنه با تمام ملت‌ها هستیم. به شرط آنکه دولت‌هایشان در مبارزه ملت قهرمان ما کارشکنی نکنند که هر نوع توطئه آنان در کار نهضت بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آنان لطمه جبران‌ناپذیری وارد خواهد کرد.
۸ـ مبارزه ملت ما در شکل‌های مختلف تظاهرات، اعتصابات و نظایر آن تا پیروزی نهایی و استقرار حکومت عدل اسلامی ادامه خواهد یافت و ملت ما عملاً ثابت کرده است که در این راه در تحمل مشکلات مبارزه پرتوان و شکیبا و به وعده نصر و پیروزی الهی امیدوار است.
۹ـ ما از وکلای غیرقانونی مجلسین می‌خواهیم که از رفتن به خانه ملت خودداری کنند و به صفوف ملت بپیوندند.
۱۰ـ ما از کسانی که در شورای سلطنتی غیرقانونی به‌عنوان عضویت داخل شده‌اند، می‌خواهیم که غیرقانونی بودن سمت خود را اعلام کنند و بدانند که از نظر ملت همه مسئولیت‌های کشور باید در دست شورای انقلاب اسلامی باشد که امام خمینی تعیین خواهد کرد.»
بازتاب اربعین
عظمت تظاهرات اربعین ۱۳۵۷ به حدی بود که ژنرال رابرت هایزر فرستاده نظامی کارتر به ایران آن را بدتر از روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران توصیف کرد.
هایزر در خاطراتش نوشت: «گزارش‌های رسیده حاکی از آن بود که راهپیمایی شتاب گرفته است. می‌توانستم خیابان‌های اطراف ستاد را ببینم که پر از جمعیت بود.»
ارتشبد قره‌باغی نیز در خاطراتش نوشت: «این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفین موفقیت بزرگی محسوب [می‌شد] و به علت وجود حکومت نظامی در کشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شکست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید.»
منابع:
روزنامه کیهان، شنبه، ۳۰ دی ۱۳۵۷، ص ۱.
عباس قره‌باغی، اعترافات ژنرال، تهران: نی، صص ۲۰۳ و ۲۰۶.
محرم و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۲۸۵-۲۸۴.
ماموریت به تهران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۱۹۳، ۱۹۴ و ۲۰۲.
صحیفه امام، جلد ۵. صفحات ۴۷۷تا۴۷۹، ۴۸۱، ۴۸۴ تا ۴۸۵، ۴۸۶ تا ۴۸۷ و ۴۹۸ تا ۵۰۰
حجت‌الاسلام روح الله حسینیان، یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۷۵۶.
انتهای پیام