بازارسماکان لنگرود، درست نزدیک به رودخانه بزرگ این شهر ساخته شده است. رودخانه‌ای که در گذشته بسیار پرآب بود و تصاویر قدیمی نشان می‌دهد این رودخانه و شعبات آن، کار حمل کالا و بار را انجام می‌داد. ماهی های صید شده با قایق های بلند موسوم به نودنبال، زیر پل خشتی توقف می کردند و بار ماهی برای بازار سماکان تخلیه می شد. حالا هم اگر بخواهید از بازار ماهی فروشان، به سمت پل خشتی بروید، از راسته‌ای عبور می‌کنید، که وسایل ماهی گیری و مواد مورد نیاز تهیه ماهی شور و دودی می‌فروشند.
بالاخره آسمان لنگرود هم بارانی شد و از پله های طاقی انتهای بازارسماکان، چتر بدست به سمت پل خشتی می روم. پل خشتی در شب ها نیز زیباست. پلی که نماد شهر لنگرود است، چندسال پیش مرمت شد و نورپردازی مناسبی بر پایه های پل نصب گردید. حالا پل خشتی در میان نورهای رنگی، شب های لنگرود را زیباتر می کند.
سفرنامه نویسان اروپایی زیبایی لنگرود را ستوده و آن را همسان «ونیز» توصیف کرده اند. «ویلیام ریچارد هولمز» در دوران محمد شاه قاجار(۱۸۴۴میلادی- ۱۲۵۰شمسی) از سواحل دریای کاسپین دیدن کرد. قدیمی ترین تصویر موجود از این پل، نقاشی است که هولمز در سفرنامه خود کشیده است. در تصویر او، اسکله قایق های کوچک یا لوتکا را نشان می‌دهد، تصویر پل را در پس زمینه دور خود می نمایاند.
ریچالرد هولمز، در وصف پل خشتی لنگرود نوشته است: «پل نزدیک شهر، سازه زیبایی است. قوس‌های نوک تیز و بلند آن تقریبا به یک وجبی لبه دیواره ی پل می رسد و به بنا سبک زیبایی می بخشد. فرسودگی خشت های پل حاکی از قدمت آن است، با این وجود خود پل به خوبی مرمت شده است.» هولمز حتی بقایای کشتی «کاپیتان التون» را- که در زمان نادرشاه افشار ساخته شده بود- در پهنه های آبی لنگرود دیده بود.
بر فراز پل خشتی لنگرود می ایستم، پلی که با قلوه سنگ های گرد رودخانه ای کف پوش شده است. جریان آرام رودخانه، در اثر باران پی درپی برهم ریخته و آب پرشتاب به سمت بندر چمخاله می رود. پل خشتی هنوز مهمترین راه ارتباطی دو محله قدیمی لنگرود، یعنی «فشکالی محله» و «انزلی محله» است.
«محله راه پشته»، در جبهه غربی و نزدیک به بازار سماکان قرار دارد. محله ای که در زمان حکومت فرمانروایان محلی بیه پیش(۷۶۹ تا ۱۰۰۰ق) قریه ای بیش نبود و آن را به «سید حسین کیا» می سپرند تا آبادش کند. این محله از بی آبی رنج می برد و سید حسین کیا استخر و آبگیری در آن ایجاد و محله را آباد نمود. (نک از آستارا تا استرباد) و حالا سید حسین کیا و دیگر برادرش ابراهیم در ضلع شرقی همین رودخانه و بعد از بازار سماکان لنگرود خفته اند و آرامگاه این دو برادر با معماری بومی و نقاشی های مذهبی بجامانده از دوره قاجار، مهمترین بنای مذهبی لنگرود است.
«انزلی محله»، در دیگر سوی پل خشتی قرار دارد. محله ای که منابع نوشته اند، زمانی که نادرشاه افشار تصمیم گرفت به کمک کاپتان التون انگلیسی، کشتی جنگی بسازد تا جلوی تجاوز روسیه را بگیرد، کارگران وصنعتگرانی را از بندرانزلی به لنگرود آورد و در این نقطه سکونت داد.(نک ولایت دارالمرز)
عمارت های توسلی ها، نزدیک به رودخانه قرار دارد. تاجری که تجارتخانه اش درست چسبیده به پل خشتی قرار داشت و کرجی ها کالا و بار را از رودخانه حمل کرده و نزدیک پایه های پل و بارانداز تخلیه می کردند.
پل خشتی لنگرود و یا به لهجه گیلکی شرق گیلان، «خَشتی پُورد»، از معدود بناهایی است که پیش از انقلاب و در ۱۳خرداد سال ۱۳۵۱ در فهرست بناهای میراثی کشور، ثبت ملی شد. این پل درست در مسیر راه تاریخی معروف به « جاده شاه عباسی» ساخته شده است.
اگرچه در مستندات پرونده ثبتی، قدمت پل خشتی لنگرود را دوره ایلخانی نوشته اند، اما به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، سند معتبر و متقنی در این زمینه در دست نیست. زیرا تا سال ۹۱۲ قمری در لنگرود تنها پل چوبی وجود داشته است.
باتوجه به اینکه این پل در مسیر راه قدیم لاهیجان به لنگرود و در مسیر راه شاه عباسی قرار گرفته، به احتمال زیاد پل خشتی لنگرود در دوره صفویه ساخته شده است .
بر اساس منابع مکتوب، پل خشتی لنگرود، ۳۷متر طول و ۴.۵۰ متر عرض دارد و ارتفاع از سطح رودخانه ۹.۷۰ متر است. ملاط آن از آهک و ساروج بوده و دهانه های فراخ پل امکان تردد کشتی ها را امکان پذیر می کرده است.
دکتر منوچهر ستوده- که دهه ۴۰ از پل خشتی لنگرود دیدن کرده – درباره اش می نویسد: «دو طرف پل به جاده دو طرفه که موازی جریان آب است، ختم می شود. برای اینکه انتهای دو شیب پل بر جاده اصلی سوار شود، این جاده دو طرفه را از طرفین سربالا ساخته اند. چنین طرحی در هیچیک از پلهای گیلان تاکنون دیده نشده است. » این نویسنده، تاریخ بنای لنگرود را به دوران سلجوقی نسبت داده و به بندر بودن این شهر و تردد کشتی های اروپایی از دید «سفرنامه هنوی» تاکید دارد. البته وی نیز تاریخ بنای پل را به درستی نمی داند و تنها به نقل از رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت اوایل قرن بیستم، اشاره دارد که پل معروف به «حاج آقا پُرد» می باشد. و احتمال داده که مرمت آن توسط « حاجی آقا بزرگ منجم باشی»، حاکم لنگرود در دوره قاجار، چنین تصوری را به عنوان بانی ایجاد کرده است.
حریم این پل خشتی زیبا، بارها و بارها از سوی متولیان شهر دستخوش تغییر شده است. دهه ۷۰حریم پل از سمت بازار سماکان به یک فضای استراحت کوتاه برای مسافران و اهالی تبدیل شد. دهه ۸۰، این فضای مکث و صندلی های آن برچیده شد و شهرداری لنگرود آن را به عنوان پارکینگ درون شهری تغییرکاربری داد. ۲سال پیش پل خشتی لنگرود توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان مرمت گردید و به منظور بازآفرینی شهری و بهسازی حریم پل، بار دیگر پارکینگ جمع آوری و دوباره به عنوان فضای مکث شهروندان تغییرکاربری یافت. با سنگفر شدن میدان اصلی شهر و نزدیک به بازار سماکان، حالا مهمترین بنای خشتی لنگرود، چشم انداز زیبایی پیدا کرده است.
انتهای پیام