وحید جعفریان در گفت و گو با ایسنا در خصوص مالچ‌پاشی و استقرار کارگاه مالچ‌پاشی در منطقه خسرج (غرب کرخه)، اظهار کرد: در محدوده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در مناطق چهارگانه هیچگونه اقدام و دستکاری برای تثبیت ماسه‌های روان انجام نمی‌شود زیرا حفظ شرایط طبیعی منطقه یکی از ملاحظات مندرج در مناطق چهارگانه محیط زیست است و پروژه‌های مالچ‌پاشی در این مناطق قرار ندارند؛ بنابراین در محدوده محیط زیست چنین فعالیتی نمی‌شود و محدوده فعالیت مالچ‌پاشی به هیچ وجه ارتباطی با مناطق حفاظت‌شده و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ندارد.
وی با اشاره به مطرح شدن عدم صدور مجوز از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان برای مالچ‌پاشی افزود: فعالیت‌های مالچ‌پاشی به هیچ وجه در محدوده مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و مناطق چهارگانه مرتبط انجام نمی‌شود بنابراین اینگونه نیست که آن‌ها اجازه نمی‌دهند بلکه طبق مطالعات انجام شده، این کار در این محدوده‌ها انجام نمی‌شود؛ اینکه سازمانی بخواهد کاری را انجام دهد و سازمان دیگری اجازه ندهد تلقی باطلی است.
۵۰ هکتار جنگل‌های دست‌کاشت ناشی از مالچ پاشی‌اند
جعفریان با اشاره به اثرات مالچ پاشی بیان کرد: از گذشته دور چیزی بالغ بر ۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های دست‌کاشت واقع در شنزارهای خوزستان به صورت مستقیم ناشی از عملیات مالچ‌پاشی بوده است؛ مالچ‌پاشی عملیات موقتی برای حفظ یک تا دو سال تپه ماسه‌ای متحرک است و بلافاصله پس از انجام مالچ‌پاشی فعالیت نهال‌کاری انجام می‌شود. بنابراین با توجه به تاثیر مالچ‌پاشی بر حفظ رطوبت تپه‌های ماسه‌ای و ایجاد شرایط محیطی، رویش اولیه گیاه به صورت قابل توجهی افزایش می‌یابد.
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی گفت: عموما این عرصه‌ها بعد از دو تا سه سال به جنگل‌های دست‌کاشت مناطق بیابانی تبدیل می‌شوند که این جنگل‌ها کارکرد تثبیت ماسه‌های روان و شنزارها را دارند و بعد از کاشت در تپه‌های ماسه‌ای به هیچ عنوان نیاز به آبیاری ندارند زیرا رطوبت در این تپه‌ها حفظ شده است به گونه‌ای که آب ناشی از بارندگی به خوبی در آن جذب می‌شود و شرایط برای تبخیر آن وجود ندارد.
مالچ‌پاشی در خوزستان ۶۰ سال قدمت دارد
وی بیان کرد: عملیات مالچ‌پاشی اقدام جدیدی نیست و در خوزستان بیش از ۶۰ سال قدمت دارد و همه می‌دانند که بسیاری از جنگل‌هایی که مرجع تفرج و مامنی برای حیات وحش هستند مثل جنگل گمبوعه از سال‌ها پیش شنزارهای آن امان مردم را بریده بودند و نمی‌گذاشتند کشاورزی کنند که خوشبختانه در خوزستان این فعالیت‌ها منجر به تثبیت کامل برخی از کریدورهای خسارت‌زا شده است. این فعالیت علاوه بر تقویت امنیت زیستی، امنیت حوزه‌های اجتماعی و صنعت را هم دربر می‌گیرد.
جعفریان در خصوص اثرات مالچ پاشی اخیر در منطقه خسرج در استان خوزستان افزود: اگر این مالچ‌پاشی مربوط به امسال بوده، با این کار کریدوری از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی را به صورت کامل تثبیت شده است و کار در مناطق تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی با در نظر گرفتن جنبه‌های مختلف صنعت، حمل و نقل، سلامت و کشاورزی و در شرایط کاملا حساب شده و محدود انجام می‌شود.
تا نیم درصد فعالیت‌های یک ساله مقابله با بیابان‌زایی، مالچ‌پاشی است
وی افزود: در خوزستان بیش از ۱۵۰ هزار هکتار فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی انجام می‌شود که مالچ‌پاشی ۰.۲ تا نیم درصد فعالیت‌های یک ساله مقابله با بیابان‌زایی است و در طول دو تا سه سال گذشته فعالیت‌های جایگزینی برای تثبیت بستر تپه‌های ماسه‌ای با روش‌های دیگر و کاشت نهال در دستور کار بوده است.
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی گفت: مالچ‌پاشی طبق مطالعات و اولویت‌بندی در مناطق انجام شده است که این مطالعه توسط جمعی از اساتید دانشگاه‌ها در سال ۹۸ انجام و مشخص شده است که چه مناطقی در شرایط فوق بحرانی و خسارت‌های ویژه برای کشور هستند و نیازمند عملیات مالچ‌پاشی هستند. از طرف دیگر این مناطق خارج از محدوده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و مناطق چهارگانه هستند و هیچ وقت در این حوزه اقدام به مالچ پاشی نکرده‌ایم تا بگوییم آن‌ها به ما اجازه می‌دهند یا خیر.
مالچ مازوت استفاده نمی‌شود
جعفریان عنوان کرد: مالچی که انجام می‌شود مبتنی بر پایه وکیوم باتوم است؛ وکیوم باتوم ماده اولیه قیر است که در صنعت، شهرسازی و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و با توجه به سابقه بیش از ۱۵۰ ساله بهره‌برداری نفت در جهان، عملا شاید کارایی قیر و اثرات زیست محیطی آن در هزاران مطلب و موارد علمی عنوان شده است. این ماده یکی از پرمصرف‌ترین مواد مورد استفاده در صنایع ساختمان‌سازی و زندگی روزانه است و حتی به عنوان یک خاک‌پوش در مصارف کشاورزی از آن استفاده می‌شود.
وی افزود: مالچی که تحت عنوان خاک‌پوش استفاده می‌شود مبتنی بر این ماده است و با فرمول مشخص و معلومی استفاده می‌شود که توسط پژوهشگاه صنعت نفت به صورت مستمر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. گاها عنوان می‌شود مالچ نفتی، مواد خطرناک یا ترکیبات سمی دارد اما با توجه به اینکه ماده اولیه آن بر این اساس است و ما در دو سال گذشته مالچ سنگین نفتی بر پایه وکیوم باتوم را مورد استفاده قرار می‌دهیم شرایط بسیار متفاوتی نسبت به مالچ مبتنی بر پایه مازوت دارد.
کاراترین روش احیای پوشش گیاهی در شنزارهای متحرک، استفاده از مالچ نفتی است
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی گفت: اولین اقدام سازمان منابع طبیعی این بوده که مالچ مازوت را در فرآیند نفس‌گیری که با وزارت نفت داشتیم به محصول کاملا مشخص با فرمولاسیون معلوم تبدیل کرده‌ایم و پژوهشگاه صنعت نفت ناظر آن است تا فرآیند کنترل این مالچ انجام شود. بر اساس تجارب ما و افرادی که عمری در این شنزارها گذاشتند تا به جنگل‌های دست‌کاشت تبدیل شدند تا این عرصه‌ها مامنی برای تفرج انسان‌ها و حیات‌وحش و باعث جلوگیری از وارد شدن خسارت ناشی از حرکت طوفان‌های روان شوند، به این نتیجه رسیدیم که کاراترین روش احیای پوشش گیاهی در شنزارهای متحرک، استفاده از مالچ نفتی بوده است.
جعفریان عنوان کرد: عملیات مالچ‌پاشی مبتنی بر ملاحظات قانونی انجام می‌شود. در قانون بودجه تحویل وکیوم باتوم به وزارت جهاد کشاورزی محول و دو درصد از وکیوم باتوم برای تثبیت ماسه‌های روان خسارت‌زا در نظر گرفته شده است و تاسیساتی مانند فرودگاه‌ها، تاسیسات نفتی، گستره وسیع اراضی کشاورزی یا روستاهایی که در معرض تخلیه هستند یا حتی مرزها به دلیل ملاحظات امنیتی می‌تواند مناطق فوق بحرانی در نظر گرفته شوند.
انجام مالچ پاشی در ۹۰۰ هکتار از بیابان‌های خوزستان
وی اظهار کرد: در استان خوزستان اجرای این تعهد قانونی و اجرای عملیات به وسعت ۹۰۰ هکتار در مناطق اولویت‌دار واقع در خارج از محدوده حوزه‌های زیست محیطی طبق موافقت‌نامه طرح مقابله با بیابان‌زدایی که توسط سازمان برنامه و بودجه تنظیم و ابلاغ شده است انجام می‌شود.
جعفریان عنوان کرد: مطالعات مکان‌یابی و اولویت‌بندی مناطق موردنظر برای اجرای عملیات مالچ‌پاشی در سال ۹۸ با در نظر گرفتن ۲۴ شاخص فنی، اجرایی و زیست محیطی مدنظر قرار گرفت و بر اساس آن مقرر شد حدود ۶۷ هزار هکتار از عرصه‌های باقی‌مانده کشور با اولویت اجرای عملیات مالچ‌پاشی تثبیت شوند تا از این طریق نهال‌کاری انجام شود.
مالچ پاشی با هدف احیای پوشش گیاهی است
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی گفت: مالچ‌پاشی یک روش منفرد نیست زیرا بلافاصله بعد از مالچ‌پاشی نهال‌کاری در منطقه ایجاد می‌شود. نهال‌کاری جزء اصلی این پروژه است و اینکه تلقی می‌شود تنها مالچ‌پاشی انجام می‌شود محلی از اعراب ندارد بلکه هدف احیای پوشش گیاهی است و مالچ‌پاشی تنها برای تثبیت بستر و حفظ رطوبت به کار گرفته می‌شود. با توجه به اینکه مالچ سنگین نفتی در طول دو سال چرخه تجزیه‌پذیری خود را طی می‌کند عملا تجزیه می‌شود و حتی مواد حاصل از تجزیه آن یکی از بهترین موادی است که به رویش نهال‌ها هم کمک می‌کند.
وی افزود: رشد گونه‌های گیاهی در شن‌زارهایی که مالچ‌پاشی شده‌اند بیش از ۵ برابر رویش‌های عادی در شنزارهای حفاظت نشده است.
جعفریان عنوان کرد: در تحقیقات متعدد موضوع نداشتن آثار سوء زیست محیطی مالچ سنگین نفتی بر منابع آب و خاک و حتی سلامت انسان‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و نتیجه آخرین مطالعه در سال ۱۴۰۱ توسط دانشگاه تهران که در آن اثرات محیط زیستی مالچ نفتی در تثبیت ماسه‌های روان در محدوده‌های پایلوت خوزستان و سیستان بلوچستان ارزیابی شد این بود که هیچ گونه اثرات سمی بر سلامت انسان در این فرآیند گزارش نشده است.
وی بیان کرد: بنابراین در خارج از حیطه محیط زیست و بر اساس تحقیقات متعدد و تکلیف قانونی، این فعالیت‌ها در خوزستان در حال انجام است که به عنوان فاز نهایی تثبیت، یکی از فعال‌ترین کریدورها است و پس از آن به سرعت عملیات نهال‌کاری انجام می‌شود.
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی گفت: هر روزی که از شرایط رطوبتی منطقه فاصله بگیریم، احیای پوشش گیاهی در منطقه با خسارت‌های بیشتری مواجه می‌شود یا بهره‌وری از این پروژه کاسته می‌شود. در حال حاضر در خوزستان در پیچ احیای پوشش گیاهی ناشی از اجرای عملیات مالچ‌پاشی و نهال‌کاری هستیم که اگر از این بگذریم شرایط رطوبت تپه ماسه‌ای آنقدر نمی‌تواند رویش گیاه را پشتیبانی کند.
جعفریان بیان کرد: با شروع فصل طوفان‌های ماسه‌ای هر چه نهال در این منطقه کاشته شود بعد از این طوفان همه گلدان‌ها و نهال‌های پلاستیکی که در آن منطقه کاشته شده از خاک بیرون می‌آیند؛ بنابراین راهی به جز این نیست که این پروژه در بهترین زمان اجرا شود.
وی افزود: دغدغه جمعی از اصحاب تشکل‌های زیستی محیطی را درک می‌کنم زیرا طبیعت ما آسیب‌پذیر است و جولانگاه آزمون و خطا نیست. ما هم در سازمان منابع طبیعی اولین‌ترین هدف‌مان حفظ طبیعت است که از دیرباز فعالیت‌هایی در این زمینه انجام می‌شود.
جنگل‌های اهواز و حمیدیه از کجا آمده‌اند؟
جعفریان با بیان اینکه باید اطلاع‌رسانی صحیحی در این حوزه انجام شود، بیان کرد: تصویری که مشخص نیست مربوط به چه سالی است یا خدای نکرده جنبه فتوشاپ داشته باشد یا به شکلی باشد که گاها ممکن است اغراضی غیر از غرض‌های مرتبط با حفظ محیط زیست نیز پشت آن باشد، بازنشر می‌شود، در حالی که باید داده‌ها تجمیع شوند. کسی که دغدغه جدی در این زمینه داشته باشد باید به منابع و مطالعات مراجعه و باید تحقیق کند و ببیند که قبلاً وضعیت دشت گمبوعه چگونه بوده و اکنون که در حال تبدیل شدن به پارک جنگلی و تفرجگاه است چه فرآیندی را طی کرده است. از اداره منابع طبیعی عکس‌های دهه ۴۰ این مناطق و اطراف اهواز و حمیدیه را بگیرند و ببینند و از خود بپرسند این جنگل‌ها از کجا آمده‌اند.
وی بیان کرد: همچنین با آن شرکتی که مالچ نفتی را تولید می‌کند صحبت کنند تا ببینند مطالعات آزمایشگاهی روی حیات وحش انجام شده است یا نه. اکنون شرکت‌های تولیدکننده مالچ سنگین نفتی طبق تاکید منابع طبیعی پایلوت بزرگی دارند که در این پایلوت جانوران موجود در برخی مناطق بیابانی، در یک منطقه پایلوت در مواجهه مستقیم با مالچ سنگین نفتی قرار داده شده و مرتباً دامپزشکان سلامت آن‌ها را رصد می‌کنند و وضعیت باکتریایی مناطق، درجه حرارت در تپه‌های ماسه‌ای و تغییرات رطوبت نیز بررسی می‌شود.
تمام فعالیت‌ها در بخش بیابان مربوط به کنترل کانون‌های بحرانی خسارت‌زا است
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی بیان کرد: تمام فعالیت‌های اجرایی منابع طبیعی در بخش بیابان مربوط به کنترل کانون‌های بحرانی خسارت‌زا است. در کشور ما گستره وسیعی از شنزار و اراضی بیابانی وجود دارد که به عنوان یک اکوسیستم در شرایط طبیعی کارکردها و ویژگی‌های خاص و گاها منحصر به فردی دارند.
جعفریان افزود: بهترین و موثرترین کاری که در ارتباط با بیابان‌ها داریم این است که از آن‌ها حفاظت و از هر گونه تخریب پیشگیری کنیم و ما تنها در مناطقی که دچار بیابان‌زایی و تخریب سرزمین شده‌اند، پروژه‌ها را اجرا و در اکوسیستم دستکاری می‌کنیم. مناطقی که دچار بیابان‌زایی و تخریب سرزمین شده‌اند ممکن است فاقد پوشش (گیاهی) باشند اما عملا کارکرد بیابان طبیعی و اکوسیستم را ندارند. این عرصه‌ها ناشی از افت آب زیرزمینی، چرای مفرط دام، تغییرات کاربری و عدم رعایت الگوی آمایش سرزمین دچار تخریب شده‌اند و پروژه‌های منابع طبیعی در این عرصه‌ها اجرا می‌شوند. این پروژه‌ها شامل احداث بادشکن، نهال‌کاری، مدیریت روان‌آب، مالچ‌پاشی، احداث تله‌های رسوب‌گیری و موارد دیگر است.
وی بیان کرد: هر گونه دستکاری در این عرصه‌ها صرفا در شرایطی مجاز است که کارکرد این سیستم را به سمت پایداری نزدیک کند و خسارت‌های مرتبط با منابع زیست انسانی را به حداقل برساند.
جعفریان عنوان کرد: همواره طیفی بین توسعه و حفظ محیط زیست وجود دارد. زمانی که می‌خواهند شهری را بسازند، کشاورزی را توسعه دهند یا راهی ایجاد کنند، به نوعی به حوزه منابع طبیعی و محیط زیست تعدی می‌کنند که حد آن می‌تواند در حد ایجاد رفاه، امنیت اقتصادی، زیستی و کشاورزی باشد اما باید حیات طبیعی کشور هم به عنوان مهم‌ترین زیرساخت حفظ شود.
وی افزود: در این شرایط بسیاری از ملاحظات و دیدگاه‌های فنی پیش می‌آید که شاید در اذهان بسیاری از متخصصان نظریه ثابتی هم پیدا نشود. این ملاحظات در حوزه‌های علمی و تصمیم‌گیری وجود دارد اما اگر در قاعده گفتمان قاعده مبتنی بر منطق و استدلال باشد قطعاً موضوع نتیجه‌بخش خواهد بود.
انتهای پیام