ساغریسازان از یک سو به بازار بزرگ رشت متصل می شد و از دیگر سو به محله ای که تجار بازار در آن ساکن بودند، اما از وقتی خیابان مطهری احداث شد، ساغریسازان دو پاره شد و گویی رشته اقتصادی بازار رشت را از صاحبان حرفه‌ها گرفتند و شاید از همان زمان ها بود که دیگر تجارت ابریشم و چای و برنج و کنف، رونق خود را از دست داد و ترکیب جمعیتی ساغریسازان هم تغییر کرد.
در میانه خیابان مطهری، تندیس مردی است که بر یک چهارپایه نشسته و ساغر می دوزد. «ساغر» نوعی کفش است که در همین محله تولید می شد و وجه تسمیه این محله هم برگرفته از صنعتی است که سال هاست چراغش خاموش شده است.
از خیابانی که مرد ساغردوز در آن نشسته، وارد محله ای می شوم که سال ۱۳۵۶ با تصویب دولت قرار بود سنگفرش شود و بافت تاریخی و میراثی آن تغییر نکند، اما یک سال بعد همه چیز دگرگون شد و پس از آن، با اعطای وام برای نوسازی بافت های فرسوده، چنان کلنگی به جان خانه های تاریخی ساغریسازان افتاد که اکنون تنها تک بناهای تاریخی را می توان دید. کسانی که پیشینه این محله را می شناسند، می دانند که خاندان بزرگ «سمیع»، عمدتا در همین محله سکونت داشتند و به واسطه تمکن مالی، مصدر خدمات خیرانه هم در شهر بودند.
در میانه ساغریسازان، خانه «نصرت اعظم سمیعی» قرار دارد. نصرت اعظم، معلم مدرسه دخترانه شاهدخت بود و خانه خود را به آموزش و پرورش هبه کرد تا به عنوان مدرسه تا ابد استفاده شود. مدرسه دخترانه شاهدخت هم یکی دیگر از خانه های خاندان سمیعی بود که وقف آموزش و پرورش شد. مدرسه ای که تا یک دهه پیش هم سالم و پابرجا بود و سکانس هایی از سریال پس از باران در آن فیلمبرداری شد، ولی متاسفانه این خانه، برخلاف نظر واقفین تخریب و جایش واحدهای تجاری - آموزشی ساخته شد.
در میانه محله و نزدیک به زیارتگاه فاطمه اُخری، مسجدی تاریخی است که آن نیز نشانی از خاندان «حاج سمیع رشتی» را در خود دارد. به گفته علی امیری، محقق و سندپژوه «آقا سمیع»، یکی از پسران «حاج میرزا محمدحسین تبریزی» بود که به «حاج سمیع» ملقب می شود. او از تبریز به قزوین رفته و با دختر ملک التجار قزوینی ازدواج می کند و پس از چند سال به رشت آمده و این شهر را به عنوان محل سکونت و تجارت انتخاب می کند.
از اواخر دوره زندیه شاهد پدیداری خاندان بزرگ سمیعی در رشت هستیم. از «آقا سمیع» ۱۲ فرزند به جا می ماند که احتمالا ۹ فرزند، ذکور است. این ۹ پسر، نیای سمیعی های رشت هستند.
امیری با اشاره به نام خانوادگی این خاندان اضافه می کند: «خاندان هایی با پسوند صابر سمیعی، صادق سمیعی، صالحی سمیعی، فتحی سمیعی، محمد سمیعی، مستوفی سمیعی، مشکین سمیعی، مشیری سمیعی، زاده سمیعی، مهربان سمیعی، میراب سمیعی، نصیر سمیعی، هاشم سمیعی، نیکو سمیعی، سمیعی احمد زاده، آزاد سمیعی، اسدی سمیعی، اصغر سمیعی، امیر سمیعی، انتخاب سمیعی، بابک سمیعی، افشار سمیعی، حسین سمیعی، حمید سمیعی، خجسته سمیعی، رضوانی سمیعی، ابتهاج سمیعی، رفیع سمیعی، رئیس سمیعی، فضل سمیعی و در این بین معروفترین ایشان ادیب سمیعی و... عمدتا در محله ساغریسازان سکونت داشتند و بسیاری از املاک بزرگ و سراهای تجاری و حتی مکان های عمومی(نظیر مسجد حاج سمیع) توسط بزرگان این خاندان احداث شده است.» بعدها، بسیاری از فرزندان این تیره ها، جزو شخصیت های طراز اول ممکلت می شوند.
مسجد حاج سمیع یکی از مهمترین مساجد تاریخی رشت است که به واسطه داشتن دو محراب در شبستان، در تمام گیلان ممتاز است. این بنای به جامانده از دوره قاجار به شماره ۹۳۸۲ و در تاریخ ۱۳۸۲/۵/۱۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
مسجد حاج سمیع درست چسبیده به مدرسه شاهدخت قرار داشت. متاسفانه با تخریب این مدرسه به قصد نوسازی، بخش هایی از سقف و دامنه سقف و دیوار میانی آسیب می بیند. تجاوز به حریم یک بنای میراثی به حدی بود که رطوبت باران از بخش تخریب شده به دو محراب مسجد می رسد.
چند سال پیش، این مسجد با هزینه شهرداری رشت، مرمت شد. اگرچه مرمت این بنا، خود موجب دور شدن از اصالت این بنای تاریخی شده، ولی جای خوشحالی دارد که تنها مسجد دو محرابه گیلان از خطر تخریب دائمی نجات یافت.
براساس پرونده ثبتی این بنا، این مسجد توسط «حاج حاکم نصیر رشتی» در اواخر دوره قاجار احداث شده و پس از فوت، مسئولیت اداره مسجد به خاندان سمیعی واگذار می شود و بعد از آن مسجد حاج حاکم به مسجد حاج سمیع معروف می شود، اما منابع مکتوب قدیمی(همچون از آستارا تا استارباد) ساخت این مسجد را هم به «حاج سمیع خان رشتی» نسبت می دهند و خانواده سمیع هم عقیده دارند، پدر جدشان این مسجد را ساخته است.
این مسجد با معماری بومی گیلان و کاشی کاری های دوره قاجار، دورتادور ستون های هشت ضلعی و چهارضلعی داخل شبستان و وجود دو محراب در نوع خود بی نظیر است. مسجدی با سقف شیب دار و پوشیده شده با سفال های کوزه ای، با رنگ سفید دیوارها، پنجره های بلند قوسی شکل، جلوه ویژه ای به محله ساغریسازان داده است.
مسجد سه درب ورودی دارد. دو درب ضلع شمالی یکی مخصوص ورود بانوان و دیگری ورودی وضوخانه که بخشی از صحن اصلی مسجد است. بخشی از مسجد حاج سمیع دو طبقه ساخته شده، بالای سر در ورودی شرقی، یک اتاقک با راه پله آهنی است که این نیم طبقه، دفتر مسجد و آبدارخانه است. از در زنانه شمالی نیز یک راه پله به طبقه فوقانی می رسد که در مناسبت های خاص و شلوغی مسجد، بانوان به طبقه بالا می روند.
در قسمت ورودی بخش مردانه، قبری است که شیشه بند شده و صاحب مزار، براساس نوشته سنگ قبر، «آیت الله حاج شیخ محمد علی زاهد خمیرانی» است که در دی ماه سال ۱۳۹۰ به رحمت خدا می رود. وی آخرین امام جماعت مسجد حاج سمیع، پیش از مرمت شهرداری است.
به گفته هیئت امنای مسجد، پس از فوت امام جماعت، فرزندانش به عنوان کلیددار، درب مسجد را برای همیشه می بندند و عملا برگزاری نمازهای جماعت مسجد حاج سمیع متوقف می شود.
با تخریب مدرسه شاهدخت و اقدام به نوسازی خلاف نظر واقف، دیوار رو به قبله آسیب زیادی می بیند و با نفوذ رطوبت ناشی از ریزش نزولات جوی، چوب های قطور سقف قوس برداشته و دیوارهای سمت محراب نشست می کند. با اعتراض های اهالی ساغریسازان، به همت شهرداری، مسجد مرمت می شود.
«مجید قنبری»، یکی از اعضای هیئت امنا، محراب های ضلع جنوبی مسجد را نشان می دهد و می افزاید: مشکل زمانی شروع شد که بدون نظر واقف، یک مرکز آموزشی مجوز ساخت تجاری گرفت. وراث واقفین با طرح شکایت سعی کردند جلوی کار را بگیرند، ولی موفق نشدند.
مسجد در ضلع شمالی، حیاط کوچکی هم داشت که یک چاه آب و وضوخانه و سرویس بهداشتی در آن قرار داشت. متاسفانه نوسازان، حیاط مسجد را نیز تصرف و به عنوان پارکینگ بنای تجاری، ضمیمه ملک خود کردند. نظارت و رسیدگی به موقع اداره میراث فرهنگی می توانست جلوی این همه تخریب را بگیرد.
قنبری درباره معماری مسجد هم می گوید: مسجد حاج سمیع در واقع دو پوشش سقف دارد به نحوی که بین سقف اصلی و کاذب یک لایه فضای خالی است و لایه میانی با تنه های قطور درختان پوشیده شده، ولی شدت نفوذ آب از سقف اصلی به داخل بنا به حدی بود که حتما باید سقف تعویض می شد. حالا سقف به طور کامل مرمت شده، ستون های شبستان از نو گچکاری شده و کاشی های آبی و فیروزه ای دوره قاجار دوباره در ترازه پایین به شبستان جلوه ویژه ای می دهد.
محراب های مسجد که تا چند سال پیش در اثر رطوبت کج شده بود، دوباره قامت افراشته اند و دورتادور آن همچون گذشته کاشی های لعاب خورده، نقش بسته است. مسجد حاج سمیع، اگرچه مرمت شد، اما همانند محله ای که قرار بود، دست نخورده بماند، دیگر آن اصالت گذشته را ندارد و دیگر از سفال های سقف مسجد حاج سمیع هم خبری نیست.
انتهای پیام