به گزارش ایسنا، امروز دهم آذر چهل و پنجمین سالروز اعتراض سیاسی مردم تهران بر فراز پشت‌بام خانه‌ها در سال ۱۳۵۷ است.
آتش اعتراضات و راهپیمایی‌های خیابانی مردم در بهار و تابستان ۱۳۵۷ شدت گرفت. اصفهان به عنوان اولین شهر، ابتکار جدیدی را به اجرا گذاشت. شورای تامین استان در مرداد ۱۳۵۷ چاره کار را در کنترل مخالفان حکومت از طریق برقراری حکومت نظامی و منع تردد شهروندان در ساعاتی از شبانه‌روز دید.
قرعه این خصومت سیاسی به نام جمشید آموزگار خورد. همان نخست‌وزیری که با شعار فضای باز سیاسی، صرفه‌جویی و مهار بحران‌های اقتصادی از مجلس رای اعتماد گرفت.
اما کشور در همین دوره به گرداب بحران‌های سیاسی - اجتماعیِ بیشتر و پیچیده‌تر افتاد، بحرانی‌هایی نظیر تخلفات گسترده انتخاباتی در برگزاری بیست و سومین دوره انتخابات مجلس شورای ملی، آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، افزایش راهپیمایی‌ها و اعتراضات عمومی مردم در قم، ورامین، اصفهان، تبریز و تهران و واکنش شدید مردم و روحانیون به چاپ مقاله توهین‌آمیز «ایران و استعمار سرخ و سیاه».
شعار سیاسی روی پشت‌بام‌ها
تنها رضایتی که محمدرضا شاه از تغییر پی‌درپی نخست‌وزیرانش داشت، رضایت از سیاست رعب و وحشت ناشی از حکومت نظامی و برخورد خشونت‌بار و خونین با مردم در کوچه و خیابان بود. با غریبه‌تر شدن پهلویِ پسر با مردم، سیاست حکومت نظامی برد بیشتری برایش پیدا کرد به همین دلیل در دو دولت بعدی یعنی دولت جعفر شریف‌امامی و ارتشبد غلامرضا ازهاری با شدت و تعداد دفعات بیشتری به اجرا درآورد.
یک روز بعد از انتصاب ازهاری به نخست‌وزیری (۱۵ آبان ۱۳۵۷) خبرنگار تلویزیون «سی‌بی‌اس» آمریکا در نوفل لوشاتو سراغ امام رفت و در گفت‌وگو با ایشان درباره دولت نظامی پرسید و امام هم جواب دادند: «تغییر دولتها تاثیری در نهضت عمومی مردم ایران ندارد. دولتها، چه دولت نظامی باشند و چه دولتهای دیگر، نمی‌توانند مسائل را حل کنند؛ یعنی قیامی که از مردم صادر شده، این قیام را بشکنند.
حرف‌های شاه هم حرف‌هایی است که دیگر ملت از او نمی‌پذیرند. این مطالبی که حالا گفته و تعهدی که داده است، آغاز سلطنتش هم این تعهد را داد و قسم خورد؛ تعهد را داد و خلاف کرد. اکنون دیگر این تعهدات اثری ندارد. ایشان بدون اینکه خودشان را خیلی زحمت دهند، باید بروند تا ملت خودش تکلیف کشور را تعیین کند.»
خبرنگار خبرگزاری آسوشیتدپرس هم در مصاحبه با امام از ایشان درباره دولت نظامی ازهاری پرسید و امام خمینی در جواب گفتند: «توطئه جدید شاه یعنی انتصاب دولت نظامی برای کشتار بیشتر و تسلیم مردم ایران است، که نه تنها راه برای شاه نیست، بلکه هم شاه و هم حامیان وی را در بن بست بدتری قرار می دهد.»
خبرنگار ای‌پی در سوالی دیگر از امام پرسید «آیا انتصاب این دولت، سقوط و سرنگونی رژیم فعلی را آسان‌تر و یا مشکل‌تر می‌کند» و امام پاسخ دادند: «آنچه مسلم است سرنگونی رژیم را قطعی‌تر می‌کند.»
خبرنگار شبکه دو رادیو و تلویزیون آلمان هم همان روز به دیدار امام رفت. ایشان در مصاحبه با این خبرنگار هم خاطرنشان کردند: «با این حکومت نظامی، مردم همان رفتار را می‌کنند که با حکومت‌های دیگر کردند و این دست و پا کردن‌ها در ایران، دیگر هیچ رنگی ندارد و فایده‌ای برای شاه ندارد. شاه باید برود و چاره‌ای جز این نیست.»
محرم ۱۳۵۷
تفاوت قابل توجه حکومت نظامی در آذر ۱۳۵۷ نسبت به ماههای قبل از آن اعتراض سیاسی مردم تهران بر فراز پشت‌بام خانه‌ها و تلاقی دهم این ماه با اولین شبِ محرم و ایام عزای امام حسین (ع) بود.
دهم آذر ۱۳۵۷ که با بیست و ششمین روز نخست‌وزیری ارتشبد ازهاری همزمان بود، شب اول محرم سال ۱۳۹۸ قمری هم بود. این شب با بانگ شبانه «الله‌اکبر و لااله‌الاالله» بر پشت‌بام خانه‌ها آغاز شد.
مراسم عزای سیدالشهداء توسط واعظان و روحانیون به صحنه‌ای برای افشای جنایت‌های رژیم تبدیل شد.
فردای این شب - یازدهم آذر ۱۳۵۷ - مردم تهران و سایر شهرها به خیابانها آمدند و در نقاط مختلف شهرها راهپیمایی و تظاهرات کردند که بیشتر اجتماعات مردم با دخالت سربازان ارتش شاهنشاهی به خشونت کشیده شد و تعدادی از شهروندان تهرانی به شهادت رسیده و حداقل ۱۰۰ نفر دستگیر شدند.
بزرگترین تظاهرات، اجتماع ۱۰ هزار نفری مردم و به تن کردن کفن توسط تعداد زیادی از آنان و راهپیمایی در حد فاصل چهارراه سرچشمه تا میدان ژاله بود که البته بالاترین میزان تلفات مردم در محدوده چهارراه سرچشمه رقم خورد.
شدت خشونت و جنایت رژیم در روز اول محرم ۱۳۵۷ به حدی بود که امام خمینی با انتشار اعلامیه‌ای به آن واکنش نشان داد.
ایشان در این اعلامیه ضمن اعلام همدردی با مردم، آنان را به ادامه مبارزه فراخواندند، تاکید کردند: «بار دیگر دست جنایتکار شاه از آستین خیانتکار دولت یاغی نظامی بیرون آمد، و ملت ایران را در آستانه ماه محرم، ماه مقابله اسلام و حق و عدالت با جنود شیطان و طاغوت، به خاک و خون کشید.
... اخبار طاقت‌فرسای سراسر ایران عزیز تا این ساعت که یک روز از محرم نگذشته است، روح و جان اینجانب را معذّب نمود. اخبار این شب و روز، مُعرّف ابعاد جنایت‌های شاه و دولت یاغی است، و نیز نشان دهندۀ شجاعت و شهامت بی‌مانند ملت غیور است.»
امام در این پیام از سربازان ارتش شاه خواستند «با فرار از پادگان‌ها به صفوف مردم بپیوندند.» ایشان از کارکنان دولت هم خواستند: «دست به اعتصاب عمومی بزنند.»
دولت نظامی
ازهاری در دوره ۵۵ روزه مسوولیتش با بستن روزنامه‌ها و اشغال رادیو تلویزیون ملی، دستور بازداشت خبرنگاران را صادر کرد.
بیشترین شهرت ازهاری در این دوره، سخنان خنده‌داری بود که در واکنش به اعتراضات و شعارهای سیاسی مردم بر روی پشت‌بام خانه‌های‌شان بیان کرد.
وقتی مردم تهران و سایر شهرها به دلیل حکومت نظامی نتوانستند کف خیابانها و کوچه‌ها علیه شاه شعار بدهند، هر شب به پشت‌بام خانه‌های‌شان رفتند و شعار «الله اکبر، مرگ بر شاه و زنده‌باد خمینی» سر دادند اما او با انکار این رفتار مردم، شعارهای شبانه آنان را «صدای نوار ضبط شده» می‌خواند.
ابراهیم یزدی بازپرس دادگاه انقلاب در مقطع زمانی محاکمه مقامات و ژنرال‌های ارتش شاهنشاهی در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی‌در خاطره از این رفتار ازهاری نوشت: «پس از آنکه تلاش‌های شاه و دولتهای خارجی ذیربط در تشکیل یک دولت ائتلافی ملی در چارچوب حفظ شاه و سلطنت، حتی با قبول تز «شاه سلطنت کند، نه حکومت» شکست خورد، ازهاری در ۱۵ آذر ۱۳۵۷ در مجلس سنا اظهار داشت که سر و صدای شب‌های تهران واقعی نیست بلکه صدای نوار است، مردم این سخنان را دست گرفتند و شعارهای‌شان علیه او گفتند: «ازهاری بی‌چاره بازم بگو نواره، نوار که پا نداره.»
واکنش امام
آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی رهبر نهضت اسلامی در شب اول محرم سال ۱۳۹۸ قمری با خبرنگار تلویزیون سراسری پی‌بی‌اِس آمریکا مصاحبه کرد و به تشریح ابعاد و چگونگی مبارزه مردم ایران با شاه و رابطه ایران جدید با آمریکا پرداخت.
مشروح این مصاحبه را در ادامه بخوانید.
سؤال: [حضرت آیت‌الله شما در بیانیۀ خودتان به مردم ایران خطاب کرده اید که از اول محرم که از فردا آغاز می‌شود، با هر وسیلۀ ممکن برای سرنگونی رژیم اقدام کنند. منظور شما از «با هر وسیلۀ ممکن» چیست؟ ]
جواب: اعتصابات و تظاهرات است. نطقها و بیانهاست که باید از منبر منتشر شود... د. ماه محرم ماهی است که در آن ماه، مردم برای شنیدن مطالب حق آماده اند. و الان مطلب حق ما، آزادی و استقلال است. من امر کردم که در ماه محرم راجع به این مسائل صحبت کنند و مجالس داشته باشند و اگر چنانچه منع کردند، آنها به خیابانها و کوچه‌ها بریزند و با هر وسیله‌ای که در اختیار دارند مطالب خودشان را بازگو کنند.
ــ [اوامر شما چگونه به دست میلیونها نفر طرفداران شما در ایران می‌رسد؟ ]
ــ مردم طرفدار من هستند و مسائلی که من طرح می‌کنم مسائلی است مردمی که مربوط به مسائل خودشان است و همه خودشان را موظف می‌دانند که مطالب ما را به همه جا برسانند.
ــ [مطالب شما چگونه به دست مردم می‌رسد؟ آیا یک سلسله مراتبی در فرماندهی وجود دارد که آنها معتقد و مطمئن باشند که این مطالب، بیانات خود حضرتعالی است؟ ]
ــ مردم مورد اطمینانی هستند که با ما ارتباط دارند و ما به آنها اطمینان داریم و پیامهای ما به وسیلۀ آنها می‌رسد.
ــ [اگر چنانچه این روشهای مسالمت آمیز و مبارزات سیاسی کنونی به نتیجه ای نرسید، آیا شما دستور می‌دهید که طرفداران‌تان بجنگند؟ واقعا اسلحه بردارند و بجنگند؟ ]
ما حتی‌الامکان میل داریم که با مسالمت تمام بشود، و با همین ترتیبی که الان ملت ایران مشغول هستند که آن اعتصابات و تظاهرات است کار تمام شود و ماه محرم هم زیادتر خواهد شد ولی چنانچه به نتیجه‌ای نرسید، ممکن است که تجدید نظر بکنیم.
ــ [حتی اگر این به معنای آن باشد که طرفداران خودتان را جلوی گلوله‌های شاه بفرستید؟ ]
ــ البته طرفدارهای ما نمی‌خواهند جلوی گلوله‌ها بروند. آنها می‌خواهند حق خودشان را استیفا کنند و برای احقاق حق، این امری است ضروری، و تازه مسالمت هم می‌کنند. لکن این شاه است که به کشتن آنها امر می‌کند.
ــ [اگر دولت مورد نظر شما بر سر کار آید، چه تغییراتی در روابط دولت شما با آمریکا به وجود خواهد آمد؟ ]
ــ ما نمی‌خواهیم که به آمریکا ظلم کنیم و نمی‌خواهیم که زیر بار ظلم آمریکا برویم. آنها کارهایی که کردند و ظلم به ما بوده است، ما آنها را تحمل نخواهیم کرد. اما روابط دوستانه با همۀ ملتها داریم و دولتها هم اگر به طور احترام با ما رفتار کنند، ما هم احترام متقابل را رعایت می‌کنیم.
ــ [آمریکا یی‌ها چه بلاهایی بر سر شما آورده‌اند که شما به آنها اعتراض می‌کنید؟ ]
ــ دولتهای آمریکا بزرگترین جنایتی که به ما کردند این است که این دودمان پهلوی را به ما تحمیل کردند و مخازن ما را با دست آن برده اند و در عوض چیزی که به درد ملت بخورد ندادند و ارتش ما را در تحت حمایت خودشان قرار دادند که بر ضد ملت ما قیام کند ...
در ایران، پایگاههایی درست کردند که مخالف با استقلال ما بوده است. و ما با وجود حکومت این شاه هیچ زندگی صحیح نمی‌توانیم بکنیم. آمریکا ست که پشتیبانی از شاه می‌کند. و الان هم رئیس جمهوری آمریکا پشتیبانی خودش را اعلام می‌کند و کرده است. یک ملتی که برای احقاق حق خودش، برای آزادی، برای استقلال قیام کرده است، رئیس جمهوری آمریکا تعبیر می‌کند که اینها مردم پست و رذلی هستند. این منطق آقای کارتر است و ما از ملت آمریکا می‌خواهیم به این آقای کارتر بگویند که، ملتی که مظلوم است، ملتی که در تحت فشار است، ملتی که آزادی و همۀ آزادیها از او سلب شده است، ملتی که استقلال ندارد، ملتی که کشته می‌دهد، ملتی که ظالمین بر او غلبه کرده اند ...
اینها الان می‌خواهند احقاق حق خودشان را بکنند. فریاد می زنند که ما آزادی می‌خواهیم، ما استقلال می‌خواهیم. آیا چنین چیزی پستی و رذلی است که کارتر تعبیر می‌کند؟ ما از ملت آمریکا می‌خواهیم و امیدواریم که از رؤسای خودشان مؤاخذه کنند. ما میل نداریم که در میان ملتهای مسلمان، ملت آمریکا به صورتی درآید که از نظر آنها بیفتد و ملت آمریکا را یک ملت ظالمی بدانند. ما در صورتی که ملت آمریکا با ما همراهی کنند از ایشان تشکر هم خواهیم کرد.
ــ [قراردادهایی نظامی به مبلغ ۲۲ میلیارد دلار بین ایران و آمریکا وجود دارد. اگر چنانچه دولت شما بر سر کار آید، شما با این قراردادها چه خواهید کرد؟ ]
ــ این قراردادها برخلاف مصالح مملکت ما بوده است. یکی از جنایاتی که شاه به ما کرده، این است که اینطور قراردادهایی که برخلاف مصلحت ملت ما و مملکت ما بوده، کرده است و ما برای کلیۀ قراردادهایی که برخلاف مصلحت ملت ما باشد، ارزشی قائل نیستیم. بله، اگر قراردادهایی باشد که انصاف در آن رعایت شده باشد و برای ما فایده هم داشته باشد، آن قراردادها را تصحیح می‌کنیم.
ــ [چه قراردادهایی مفید هستند و چه قراردادهایی مفید نیستند؟ ]
ــ این مسئله‌ای نیست که من حالا بتوانم بگویم که چه قراردادهایی مفید است. آنچه که می‌دانیم این است که آن قراردادهایی که کرده اند و نفت ما را گرفته و در ازای آن اسلحه‌هایی که به هیچ وجه به درد ما نمی‌خورد داده‌اند، این قراردادهای مضری برای مملکت ماست. قراردادهای مفید این است که قراردادی بکنند که چیزهای مفید برای ایران را بدهند، چیزهایی که برای زراعت و صنعت ایران مفید است بدهند. اما چیزهایی که اصلاً برای ایران فایده ای ندارد، قراردادهای غیرمفید هستند.
ــ [حضرتعالی راجع به پایگاههای نظامی صحبت کردید. آیا شما در صورت قدرت یافتن، خواهید خواست که این پایگاهها را ببندند و جمع کنند؟ ]
ــ پایگاهها برخلاف مصلحت ما است. البته بعدها، کارشناسها باید در این امر نظر بدهند.
ــ [آیا اخیرا از طرف آمریکا یی‌ها یا مقامات رسمی آمریکا هیچ گونه تماس‌هایی با شما گرفته شده است؟ ]
ــ خیر.
ــ [آیا دولت آمریکا کوشش می‌کند شما را نادیده بگیرد؟ ]
ــ نمی‌دانم.
ــ [به ما این جور گزارش داده‌اند که شما آن کسی را که بعدا بایستی از طرف شما برای ریاست دولت ایران کاندیدا شود، از حالا انتخاب کرده اید. آیا چنین است؟ ]
ــ در نظر داریم که انتخاب کنیم.
ــ [چند نفر هستند یا یک نفر؟ ]
ــ چند نفر.
ــ [آیا شما می‌گویید که دولت مورد نظر شما، از طریق خون‌ریزی‌های عظیمی به خصوص در ماه آینده، روی کار آید؟ ]
ــ خیر، ابدا ما خونریزی را میل نداریم. ما می‌خواهیم مطلب با مسالمت تمام بشود. »
منابع:
صحیفه امام، جلد ۴، صص ۳۳۷-۳۴۰
صحیفه امام، جلد ۵، صص ۱۴۶ – ۱۵۰
عاقلی، باقر؛ شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، پیشین، ص ۸۸
مرکز بررسی اسناد تاریخی، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص ۷۴
انتهای پیام