کتابخانه آستان قدس؛ گنجی جهانی در دل بارگاه منور رضوی

کتابخانه آستان قدس رضوی با قدمتی هزار ساله و دارا بودن میلیون‌ها نسخه و سند، گنجینه‌ای ارزشمند و بی‌نظیر از کتاب‌های چاپی، نسخه‌های خطی، قرآن‌ها، کتاب‌های چاپ سنگی، نشریات و اسناد مکتوب در جهان محسوب می‌شود.

کتابخانه آستان قدس رضوی شامل ۹ کتابخانه تخصصی برای پژوهشگران، تالار محققان، تالار‌های ویژه نوجوانان، جوانان و بزرگ‌سالان با صد‌ها هزار کتاب در موضوعات مختلف است.

مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشته‌اند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیده‌اند.

در دوره قاجار، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت‌خانه جدا شد. تشکیل دو کتابخانه جدا به نام‌های «کتابخانه ایوان طلا» و «کتابخانه جدید» برای نگهداری نسخ نفیس و کتاب‌های جدید، از اقدامات دوره تولیت میرزا سیف‌الدوله بود. کتابخانه ایوان طلا در ایوان طلای نادری مستقر بود کتابخانه جدید به قسمت غربی مدرسه علینقی میرزا منتقل شد.

شاه‌عباس صفوی و شیخ بهایی، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخه‌هایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تأسیس شد.

یکی دیگر از قرآن‌های نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سال‌های بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه‍.ق است که به قرآن قدس شهرت دارد. این نسخه، قدیمی‌ترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده‌است.

ساخت بنای فعلی نیز از سال ۱۳۶۰ ش. آغاز شده بود در سال ۱۳۷۲ ش. با مساحت ۲۸ هزار و ۸۰۰ متر مربع زیربنا، به پایان رسید و فروردین سال ۱۳۷۴ شمسی به طور رسمی گشایش یافت.

مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه آستان قدس بیش از ۴۷۸۰۰ اثر خطی شامل کتاب، قرآن، جزوه، نسخه عکسی، دست‌نوشته، سند مالکیت و وقف‌نامه وجود دارد.

مجموعه کتاب‌های چاپی کتابخانه عمدتا به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسه هستند. تا پایان ۱۳۸۱ مجموعا بیش از ۱۲۰۰۰۰۰۰ جلد کتاب چاپی شامل کتاب‌های نفیس و کمیاب قدیمی و منابع جدید به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و سایر زبان‌ها در کتابخانه مرکزی و ۳۲ کتابخانه وابسته به آستان قدس وجود داشته است. به‌طور متوسط سالانه ۲۰۰۰۰۰ جلد به این مجموعه اضافه می‌شود.

معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست.

این کتابخانه خدمات بی‌نظیری را به مراجعان خود ارائه می‌دهد، برای دسترسی به هر کتابی می‌توانید از طریق تالارهای قفسه بسته برای آقایان و بانوان، تالارهای سمعی و بصری و اطلاع‌ رسانی، تالارهای نوجوانان و جوانان، و تالارهای محققان و مرجع مراجعه نمایید. همچنین این کتابخانه به سیستم الکترونیکی انتقال کتاب و ایستگاه‌های رایانه مجهز است.

نادرشاه افشار با اهدای ۷۰۰ نسخه خطی، از واقفان عمده این کتابخانه به حساب می‌آید.

ساختمان قدیمی کتابخانه تنها ۷۰ هزار جلد کتاب که شامل کتاب‌های مذهبی و وقفی بود و منابع محدودی داشت، اما بعد از انتقال ساختمان کتابخانه به محل فعلی با اقبال بیش از اندازه مردم مواجه شد.

از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده‌است.

مخازن کتاب در سه طبقه زیر زمین ساخته شده و هر طبقه شامل سه سالن و هر سالن با مساحت ۱۰۰۰ متر مربع است که در مجموع هر طبقه ۳ هزار مترمربع است. ساخت این طبقات حدود ۱۰ سال طول کشید و در زمان تولیت حجت الاسلام احمد مروی سال ۱۴۰۱ افتتاح و راه اندازی شد و در حال حاضر وسعت آن ۴ هکتار است و بعد از کتابخانه ملی، بزرگترین کتابخانه در کشور است.

وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده‌است.

در حال حاضر ۵ میلیون نسخه کتاب در کتابخانه آستان قدس نگهداری می‌شود. مخزن سابق تنها ۵۰۰ هزار جلد کتاب ظرفیت داشت، ولی بعد از ساخت طبقات جدید زیرزمینی در مخازن جدید ظرفیت نگهداری ۲۰ میلیون نسخه کتاب وجود دارد.

کتابخانه آستان قدس رضوی با قدمت ۱۰۰۰ سال بزرگترین کتابخانه جهان اسلام است.

اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب[۶۵][۶۶] و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاکت و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند.

کتابخانه گویای رضوی در جنب کتابخانه آیت الله شیخ مجتبی قزوینی مشهد نیز ویژه خدمات‌رسانی به جامعه نابینا و کم‌بینای کشور با فراهم‌آوری تجهیزات ویژه نابینایان، کتاب‌های چاپ بریل و صوتی را در سال ۱۳۸۳ راه‌اندازی کرده است.

از ابتدای امسال تاکنون نیز بیش از ۵۷ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب به این سازمان اهدا شده است که افزون بر ۱۷ هزار و ۷۰۰ نسخه آن مورد نیاز سازمان بوده است و سایر منابع اهدایی پس از پایش در اختیار سازمان‌ها و مؤسسات آموزشی و فرهنگی قرار گرفته است.

۷۰ هزار سی دی در موضوعات مختلف در بخش سمعی و بصری کتابخانه وجود دارد. با توجه به دنیای دیجیتال کم‌کم مخاطبان این واحد کمتر شد و تمامی محتوای بخش از حدود ۳ سال پیش در کتابخانه دیجیتال نیز بارگذاری می‌شود.

مخزن سابق تنها ۵۰۰ هزار جلد کتاب ظرفیت داشت، ولی بعد از ساخت طبقات جدید زیرزمینی در مخازن جدید ظرفیت نگهداری ۲۰ میلیون نسخه کتاب وجود دارد.

از ابتدای سال تا پایان مهرماه یک میلیون و ۲۶۷ هزار و ۴۱۴ نفر به کتابخانه‌های این سازمان مراجعه کرده‌اند و یک میلیون و ۱۹۸ هزار و ۸۱۵ نسخه کتاب در این مدت توسط آنان مطالعه شد همچنین ۵۹۶ هزار و ۸۷۷ نسخه کتاب در موضوعات مختلف طی سال جاری تا پایان مهرماه توسط اعضای کتابخانه‌ها به امانت گرفته شده است.

نمازخانه‌ی کتابخانه آستان قدس رضوی از چوب‌های مرغوب و از هیچ ابزاری مانند پیچ و میخ ساخته شده است.

در حال حاضر ۵ میلیون نسخه کتاب در کتابخانه آستان قدس نگهداری می‌شود.

کتابخانه آستان قدس رضوی دارای ۳۵۴۶۹ نسخه کتاب چاپ سنگی در موضوعات مختلف و به زبان‌های فارسی و عربی است.

در این کتابخانه همچنین نسخه‌های‌ علمی نیز وجود دارد که می‌توان به مبانی علم گیاه ‌شناسی و داروهای گیاهی، الحشایش و خواص الاشجار و کتاب الحاوی زکریای رازی در قرن ۴ و همچنین کتاب خواص‌الاشجار پزشک و گیاه‌شناس نامی قرن اول میلادی اشاره کرد.

وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است.

کتابخانه آستان قدس رضوی شامل 7 اداره از قبیل اداره مخطوطات، اداره خدمات کتابداری، اداره کتابخانه عمومی، اداره کتابخانه‌های وابسته، اداره اسناد، اداره موزه‌ها و اداره امور عمومی می‌باشد.

غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده‌است.

معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضا است.

مکان بهره‌مندی از ۳۴ میلیون منبع اطلاعاتی موجود در این سازمان و همچنین دسترسی به ۱۵۰ میلیون منبع اطلاعاتی خارج از سازمان برای مراجعان و اعضای کتابخانه‌های این آستان فراهم است.

حدود سال 1150 هجری قمری،‌ مکان ویژه‌ای برای کتابخانه در نظر گرفته شد،‌ اما توجه جدی به جایگاه کتابخانه به اوایل قرن 14 شمسی برمی‌گردد.

علاوه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا(ع) و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری می‌شود.

اساس کتابخانه‌های آستان قدس رضوی بر وقف بنا نهاده شده است و در حال حاضر نیز سالانه حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد منابع مورد نیاز این کتابخانه‌ها از کتاب‌های اهدایی به سازمان تامین می‌شود.

بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه‍.ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده‌است.

این مجموعه از سال ۱۳۹۱ ه‍.ش، به صورت رایگان، نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه‌های دیگر را دیجیتال‌سازی می‌کند و در این موضوع، توانسته‌ است تا کتابخانه‌های حرم شاه‌چراغ، کتابخانه‌های خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد را دیجیتال‌سازی نماید. این مرکز از تمام کتاب‌های دیجیتال‌سازی شده دیگر کتابخانه‌ها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کند.

معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضا(ع) است.

کتابخانه آستان قدس رضوی با قدمت ۱۰۰۰ سال بزرگترین کتابخانه جهان اسلام است.

با وجود اینکه در زمان افتتاحیه بزرگترین کتابخانه در خاورمیانه محسوب می‌شد، اما بعد از گذشت زمان و مراجعان زیاد، با کمبود جا مواجه شد و نیاز به گسترش فضای کتابخانه وجود داشت. با نظر تولیت وقت، مرحوم آیت الله واعظ طبسی ساخت سه طبقه زیرزمین با مساحت ۹ هزار متر مربع برای بخش مخزن در نظر گرفته شد.

مخازن کتاب در سه طبقه زیر زمین ساخته شده و هر طبقه شامل سه سالن و هر سالن با مساحت ۱۰۰۰ متر مربع است که در مجموع هر طبقه ۳ هزار متربع است.

ساخت این طبقات حدود ۱۰ سال طول کشید و در زمان تولیت حجت الاسلام احمد مروی سال ۱۴۰۱ افتتاح و راه اندازی شد و در حال حاضر وسعت آن ۴ هکتار است و بعد از کتابخانه ملی، بزرگترین کتابخانه در کشور است.

۵۹ کتابخانه در سطح شهر مشهد و کشور با بیش از ۴ ونیم میلیون کتاب چاپی دارد. کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی نیز ۳۰ میلیون منبع دیجیتال، گنجینه نسخ خطی با ۱۷۰ هزار نسخه خطی و چاپ سنگی و مجموعه بی‌نظیر قرآن‌های خطی منصوب به ائمه اطهار (ع) را داراست.

چهارشنبه/ ۲۴ آبان ۱۴۰۲ / ۱۱:۰۳
دسته‌بندی: خبری
کد خبر: 1402082417569
خبرنگار :

ایسنا

کتابخانه آستان قدس؛ گنجی جهانی در دل بارگاه منور رضوی

برچسب‌ها