به گزارش ایسنا، لعاب‌ِ نرم، بدون اندکی زبری بر سطح سفالینه پخش شده؛ شیشه‌ای و براق است و همین ویژگی بر جلوه رنگش که اغلب سبز مایل به خاکستری است می‌افزاید. سفالینه‌های «سلادون» را می‌توان در اولین نگاه با رنگ سبز منحصربه‌فردشان شناخت؛ گرچه سلادون‌ها با لعاب‌های احیایی‌شان طیف رنگی سبز تا قهوه‌ای را شامل می‌شوند.
چین خاستگاه این هنر سنتی است؛ بدنه بسیاری از سلادون‌ها، از خاکِ سختی که در چین وجود دارد، جان گرفته است؛ این هنر البته در کشورهایی دیگری هم رواج دارد که ایران نیز یکی از آن‌ها است و با استناد بر نشست‌های مشترک ایران و چین در فرهنگستان هنر و نشست‌های کمیته فنی همکاری‌های گردشگری ایران و چین به نظر می‌رسد که این هنردستی تاریخی یکی از پل‌های تبادلات فرهنگی و گردشگری میان دو کشور ایران و چین باشد.
ساخت سفالینه‌های سلادون در ایران نیر دارای پیشینه‌ای طولانی است و از این منظر می‌توان ایران را از جمله پیشگامان هنر دستی ساخت سفال سلادون دانست. حسب همین امر، برخی پژوهشگران هنری، سلادون را زبان هنری مشترک، میان ایران و چین می‌دانند؛ شیوه اجرای این هنر البته وجوه تمایزی میان دو کشور دارد.
در پژوهش‌ها آمده است، برخلاف اینکه گفته می‌شود سلادون‌های ایران تقلیدی از نمونه‌های سلادون در اولین خاستگاه آن، چین است، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند صنایع دستی سفال ایران فراتر از تقلیدِ صرف از نمونه‌های ابتدایی چینی صورت گرفته و در واقع سلادون‌های چین، محرک ذوق هنرمنـدان ایرانی بوده تا با کشف راه‌های جدید مسیری تازه را سر راه این هنر دستی قرار دهند.
پیشینه سفالگری در ایران قابل توجه است اما این هنر طی تاریخ به واسطه مناسبات اقتصادی و اجتماعی با دیگر فرهنگ‌ها و کشورهای تاثیراتی گرفته است؛ آنچه امروز از سفالینه سلادون در ایران می‌شناسیم نیز طبعا اثر هنر چین را داراست.
سلادون‌ها، سفالینه‌هایی ساخته شده از نوعی خاک چینی با بدنه‌ای سخت هستند. این هنر دستی دارای نقش‌های برجسته و قالب‌زده‌ای است که با افزودن مقادیری اکسیدِ آهن احیاء شده، لعاب گرفته است؛ مقادیر متفاوت آهن در لعاب، موجب تنوع رنگی آن شده و بر همین اساس طیف رنگی سبز و گـاه رنگ کرم و قهوه‌ای دیده می‌شود. سلادون البته روی بدنه ظروف سفید یا گِل شفاف‌تر و بر ظروفی با بدنه‌های تیره سبز تیره‌تری را ایجاد کرده و حرارت بالا حین پخت لعاب نیز بر تیرگی سبز سلادون تاثیرگذار خواهد بود، البته ضخامت لعاب نیز در رنگ به دست آمده از این هنر سفالگری تاثیرگذار است.
لعاب سلادون با هر طیف رنگی، نقش برجسته‌ها را نمایان‌تر ساخته و با نفوذ به فرورفتگی‌های اثر، در کنار نقوش سایه و روشن ایجاد خواهد کرد.
طیف رنگی سلادون، از اهمیت بیشتری نسبت به آنچه به نظر می‌رسد برخوردار است؛ نامگذاری سفالینه‌ها از زمان‌های دور، اغلب بر اساس شیوه تزیین، مکان تولید یا رنگ آن‌ها انجام می‌شد.
«سلادون»، در لغت‌نامـه دهخدا «سبز بیدی»، در فرهنگ لغت فرانسه به فارسی «سبز روشن و مغز پسته‌ای» و در فرهنگ مختصر آکسفورد به معنای «رنگ سبز مایل به خاکستری که بر برخی سـفالینه‌ها می‌دهند» معنی شده است و در برخی مقالات مرتبط با سفال سلادون، دو نظریه درباره واژه «سلادون» مطرح شده است. یکی از دو نظریه توضیح می‌دهد که «سلادون» به معنای سبز روشن، در قرن هفدهم از رنگ لباس‌های یک هنرپیشه تئاتر، که نقش چوپان را ایفا می‌کرده برگرفته شده؛ نظریه دیگر نیز توضیح داده که اصطلاح «سلادون» شکل تغییر یافته‌ای از نام «صلاح‌الدین ایوبی» است که سال ۱۱۷۱ میلادی، ۴۰ قطعه از ظروف سلادون را برای سـلطان نورالدین حاکم سوریه فرستاده است.
فارغ از آنچه که موجب نامگذاری این سفال شده، آنچه که قطعی است خاستگاه این هنر است؛ چین را پیشگامان هنر سفال و سرامیک است و اولین سلادون‌ها که به سلادون‌های اولیه شهرت دارد، در قرن هجده تا دوازده پیش از میلاد در چین ساخته شدند. با گذشت زمان ساخت سلادون‌های اولیه در چین متحول شده و سفالگران چینی به مرور لعاب‌های نازک‌تری را استفاده کرده و طیفی از رنگ‌های زرد-قهوه‌ای تـا سـبز روشن را به دست آوردند.
در دوره تانگ(یک دودمان پادشاهی در چین)، هنر ساخت ظروف سلادون در چین با پیشرفت چشمگیری مواجه شد و از آن زمان، سلادون‌ها به عنوان یک ساز نیز استفاده شدند. بر اساس مقالاتی در این زمینه، با گذر زمان و تقریبا همزمان با این دوره بود که نمونه‌هایی از به کارگیری هنر ساخت سفال سلادون در کشورهای ایران، مصر و کره نیز دیده شد.
کشور ایران و چین، پیش از ورود اسلام به ایران نیز، در زمینه‌های تجاری، فرهنگی و سیاسی ارتباطاتی داشتند؛ تجار از راه دریا و زمین، به ویژه از طریق جاده ابریشم، با یکدیگر در ارتباط بوده و به این طریق از یکدیگر تاثیر گرفتند؛ هنر این دو کشور نیز از یکدیگر بی‌تاثیر نبود و برخی پژوهشگران بیشترین تاثیر هنر چین در ایران را در زمینه هنر سفالگری می‌دانند؛ این تاثیر در برخی منابع، صدور نوعی خاک و خمیر چینی به ایران قرن‌ها قبل از دوره‌ی صفویه، صدور ظروف چینی و سفالین ساخت چین به ایران، رقابت ایران وچین در تولید و صدور چینی و سفال و البته حضور و فعالیت سفالگران چینی در ایران می دانند.
سلادون نیز از جمله سفالینه‌هایی است که احتمالا در پی یکی از موارد ذکر شده، به ایران وارد شد و از اواخر دوره ایلخانی و پس از آن در دوره‌های تیموری و صفوی سفالگران ایرانی از این سفالینه‌ها الگوبرداری کردند.
تلاش جدی برای ساخت سلادون‌ها، از زمان ایلخانیان در ایران آغاز شد و طی دوره تیموریان به دلیل داد و ستد پررونق با بازرگانان چین، تاثیرپذیری از این هنر افزایش داشت و به همین سبب نیز در نگارگری‌هایی که از دوره تیموری به جا مانده، طرح و نقشی از سفالینه‌ها نیز دیده می‌شود؛ اولین شاخصه از سلادون‌ها که در سفالینه‌های ایران از آن تقلید شد نیز، رنگ بود.
پژوهش‌های صورت گرفته در توضیح بازه زمانی ورود سلادون‌ها به ایران و تاثیرگذاری آن بر سفال به آموزش برخی تکنیک‌های سفالگری رایج در چین به هنرمندان ایرانی اشاره کردند. در این منابع آورده شده که زمان فرمانروایی تیمور، از سفالگران چینی دعوت شده تا برای آموزش فن و تکنیک آثار خود به ایران بیایند؛ آنان در کرمان مستقر شده و در کنار هنرمندان ایرانی فعالیت کردند. بر اساس آنچه که در برخی منابع آمده است، طی حکومت‌های تیموریان و صفویان نیز کرمان از جمله مهم‌ترین مراکز هنر سفالگری و ساخت ظروف سلادون بود.
بیشتر بخوانید
افتتاح نمایشگاه سفال و سلادون چین
در هر شرایط، در سال‌های دور به علت افزایش روابط هنری و تجاری ایران با چین و قرار گرفتن ایران در مسیر جاده ابریشم، هنر ایران از هنر چین تاثیر گرفت که تجلی آن را می‌توان در آثار سفالین چینی‌های آبی و سفید و سلادون‌ها، کاشی‌کاری، نگارگری، بافته‌ها، قالی‌ها و هنر کتاب آرایی و تجلید و به خصوص در تشعیر مشاهده کرد.
* بخشی از این گزارش از مقاله پژوهشی بر سفال سلادون در ایران برگرفته شده است.
انتهای پیام