کاظم اسماعیلی در نشست تخصصی «چالش‌های حریم و بستر رودخانه‌ها در محدوده شهرها و اهمیت آن از منظر تغذیه آب زیرزمینی» که امروز ۱۷ آبان‌ماه برگزار شد، با اشاره به اینکه به دلیل سوء مدیریت، برداشت‌های قابل توجهی از منابع آب زیرزمینی صورت گرفته که باعث افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است، اظهار کرد: مشهد و خراسان رضوی دارای فرونشست بالایی هستند، زیرا از منابع آب‌های زیرزمینی برداشت شده اما این منابع تغذیه و کسری آن جبران نشده است. نتوانسته‌ایم منابع آب‌های زیرزمینی را تامین کنیم، برای تامین این منابع راهکارهای مختلفی وجود دارد.
وی افزود: در سطح شهر مشهد کال‌های زیادی وجود دارد. باید به کال یا مسیل‌ها به صورت یک سامانه آبی نگاه کرد؛ در سال‌های گذشته روان‌آب‌ها این کال‌ها را ایجاد کرده و احتمال اینکه بارندگی‌ها مجددا اتفاق بیفتد، امکان‌پذیر است، بنابراین نقش کال‌ها و مسیل‌ها به عنوان یک سامانه آبی اهمیت پیدا می‌کند.
دانشیار گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: یک وظیفه عمومی برای کال‌ها دیده شده و آن این است که اگر سیلابی در منطقه‌ای به صورت مازاد وجود دارد، آن را از دسترس خارج کند و بر اساس این دیدگاه، کال‌های سطح شهر پوشش شده و بستری نفوذ ناپذیر برای آن ایجاد شده است. به نظر می‌رسد با توجه به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، وظیفه مهمتری که باید برای کال‌ها در نظر بگیریم، موضوع نفوذ آب است.
اسماعیلی ادامه داد: در منطقه‌ای که جزء اراضی شهری است، بخش عمده‌ای از سطوح کال‌ها به صورت پوشش نفوذناپذیر درآمده و بخشی از بارانی که بر این سطوح می‌بارد، از طریق سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب به تصفیه‌خانه‌ها منتقل می‌شود، با این موضوع چرخه آب را تغییر می‌دهیم.
وی خاطرنشان کرد: یکی از وظایف کال‌ها، نفوذ دادن بخش عمده‌ای از سیلاب‌ها به خاک است. از این منظر به کال‌ها و مسیل‌های ما نگاه نشده است. نگاه ما به این مسئله شاید با مدیران و متولیان کال‌ها متفاوت باشد، اما به نظر می‌رسد که در ساماندهی کال‌ها و مسیل‌ها باید با حساسیت بیشتری برخورد کنیم. بستر کال‌ها در اراضی شهری شاید مناسب‌ترین بسترها برای نفوذ جریان آب باشند اما غفلت بزرگی شده و این امکان را حذف کرده‌ایم.
تغییر کاربری حریم چهل‌بازه، ظلمی فاحش به آیندگان است
مهدی جمشیدی، مدیرعامل جمعیت ناجیان آب خراسان رضوی در ادامه این جلسه اظهار کرد: به عنوان یک شهروند و نماینده جمعیت ناجیان آب، از دانشگاه فردوسی و پژوهشکده آب و محیط زیست این دانشگاه انتظار داریم که عملکرد گذشته متولیان و مسئولین حفاظت از رودخانه‌ها را واکاوی کند. این سوال مطرح می‌شود که آیا عملکرد آب منطقه‌ای خراسان رضوی، اداره کل محیط زیست استان، اداره کل منابع طبیعی استان و شهرداری‌ها در این حوزه مطلوب بوده است؛ برداشت من از سخنان مطرح شده در این جلسه این بوده که عملکرد این بخش‌ها مطلوب نبوده است.
وی افزود: جا دارد مطالبه‌گری و اصلاح روندهای گذشته را آغاز کنیم. در شهر مشهد در گذشته بیش از ۱۰ کال، مسیل و رودخانه داشتیم که آب در آن‌ها جاری بود و آوردهای بارش‌های فصلی را از خود عبور می‌دادند؛ به عنوان مثال در مشهد در چند دهه گذشته مسیل آب‌وبرق و کال اقبال غربی و شرقی و چهل‌بازه را داشتیم.
مدیرعامل جمعیت ناجیان آب خراسان رضوی ادامه داد: متاسفانه مدیریت نامشخص این کال‌ها و مسیل‌ها در برخی موارد باعث نابودی آن‌ها شده است. برخی از این کال‌ها توسط شهرداری تبدیل به پارک شده و مابقی با تعرض و غصب به ساختمان تبدیل شده است.
جمشیدی تصریح کرد: در برخی موارد با مدیریت اشتباه شهرداری و آب منطقه‌ای، روی کال مانند کال قره‌خان با اعطاء پروانه ساختمان‌سازی شده است. در دنیا نهضت‌های تخریب سدها و بهبود این کال‌ها جهت اصلاح مشکلات، ایجاد شده است.
وی خاطرنشان کرد: در دو ماه گذشته حادثه لیبی اتفاق افتاد؛ مردم در کنار یک رودخانه ساختمان‌سازی کرده بودند و با یک رگبار شدید و شکسته شدن سد، خسارت جانی و مالی بسیاری به بار آمد.
مدیرعامل جمعیت ناجیان آب خراسان رضوی عنوان کرد: دانشگاه باید به میدان آمده و مطالبه کند که راه غلط اصلاح شود و به مسیر درست برگردیم. از رسانه‌ها انتظار می‌رود که این آگاهی را به مردم برسانند تا تمام مردم مطالبه‌گر باشند.
جمشیدی با اشاره به اینکه به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی، شهر مشهد در حال فرونشست است، بیان کرد: در گذشته شهر مشهد از طریق کال‌ها و رودخانه‌ها تغذیه می‌شد؛ همچنین با توسعه شهر و تامین آب از خارج آن، فاضلاب یک تغذیه کننده بود و به چاه‌های جذبی متصل بود، اما امروزه که کل فاضلاب شهر با شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب از آن خارج می‌شود، این منبع تغذیه آب زیرزمینی حذف شده است.
وی ادامه داد: اگر کال‌ها، مسیل‌ها و رودخانه‌ها را سیمانی کرده و جلوی نفوذ آب را بگیریم، طبیعی است که این شهر با فرونشست مواجه شود.
مدیرعامل جمعیت ناجیان آب خراسان رضوی با اشاره به چهل‌بازه که بستری طبیعی و موثر در تغذیه آب زیرزمینی شهر مشهد است، تصریح کرد: دعوای حدودا ۴۰ ساله بین آب منطقه‌ای خراسان رضوی و وزارت نیرو به عنوان متولیان حفاظت از رودخانه‌ها و دو نهاد بر سر حریم رودخانه چهل‌بازه حدفاصل نمایشگاه و پل دانشجو وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه در کاربری فعلی طرح تفضیلی، این منطقه فضای سبز است، اضافه کرد: اگر این منطقه تغییر کاربری داده شود و اگر این اتفاق بیفتد، ظلم فاحشی به خود و آیندگان کرده‌ایم. به نظر من بهترین تصمیم در این خصوص این است که این مکان به یک رودپارک تبدیل شود.
قانون اجازه نمی‌دهد که انفال به نام هر نهادی سند بخورد
فرشته تقی‌زاده، نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی در بخشی از این جلسه اظهار کرد: در طول سال‌های گذشته آنقدر دست‌اندازی انسان‌ها به طبیعت زیاد بوده که هزینه‌های گزافی بابت آن پرداخت شده، به طوری که در جهان تمام عملکردها مورد واکاوی و تجدید نظر قرار داده شد. در ایران در این عملکردها تجدید نظر نشده است.
وی افزود: در حوضه آب، متولیان با سیستم‌های قبلی که نتیجه خوبی نیز نداشت، به کار خود ادامه می‌دهند. یکی از دستاوردهای سازمان‌های مردم نهاد، آگاهی‌بخشی است.
نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی تصریح کرد: در خصوص حریم و بستر رودخانه‌ها، مردم هنوز از بهت خارج نشده‌اند؛ چطور ممکن است که حریم و بستر یک رودخانه که قرار است محل عبور سیلاب باشد، ناگهان به نام دو نهاد سند بخورد. هیچ نهادی تاکنون توضیحی نداده که طبق چه حکم و مطالعات علمی دقیقی این تصمیم گرفته شده است.
تقی‌زاده خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی که متولی تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها است، اعلام کرد که این اراضی در حریم و بستر واقع شده است اما مراجع قضایی این موضوع را رد می‌کنند. در اینجا مردم سوال می‌کنند که آیا متولی تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی است یا خیر.
وی ادامه داد: اگر از وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی سلب اختیار شده و صلاحیت تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها را ندارند، به صورت شفاف اعلام شود اما زمانی که طبق قانون، حریم و بستر را شرکت آب منطقه‌ای تعریف می‌کند و با توجه به اینکه این حریم و بستر جزو انفال محسوب می‌شود، حاکمیت وظیفه دارد که از این اراضی حفاظت کند.
نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی بیان کرد: قانون اجازه نمی‌دهد که انفال به نام هر نهادی سند بخورد و ما سمن‌ها با توجه به اینکه تمام مطالبه‌گری‌هایمان در مسیر قانونی و با پشتوانه علمی بوده است؛ توجه مسئولین را به این جلسه جلب می‌کنیم.
تقی‌زاده عنوان کرد: زمان دست‌اندازی به طبیعت گذشته و باید در رویه‌های غلط تجدید نظر شود.
رودخانه‌های دائمی ما به رودخانه‌های فصلی تبدیل شده‌اند
علیرضا اسلامی، عضو مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی خراسان رضوی در بخش دیگری از این جلسه اظهار کرد: رودخانه‌ها خصوصا در محدوده شهری، بخشی حیاتی از این شبکه هستند، اما در مدیریت شهری این نگرش سیستمی را به رودخانه‌ها نداشتیم، یعنی زمانی که شهر را توسعه دادیم، راهبردهای کلیدی اکولوژیک را فراموش کردیم.
وی افزود: حداقل ۵ راهبرد اکولوژیکی در دنیا متداول است که باید به آن‌ها توجه می‌شد اما به آن‌ها توجه نکردیم. راهبرد اول محافظت، راهبرد دوم محدودسازی و پس از کاهش کیفیت اکوسیستم رودخانه، راهبرد سوم کاهش اثرات منفی است که متاسفانه این راهبرد نیز نادیده گرفته شده است.
اسلامی ادامه داد: رودخانه‌های دائمی ما به رودخانه‌های فصلی تبدیل شده‌اند؛ حداقل دبی پایه را نیز نداریم، یعنی فاکتور جریان زیست محیطی را نیز در رودخانه‌ها از بین برده‌ایم زیرا نگرش سیستمی از بالا به پایین نداشته‌ایم.
عضو مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: حداقل کارکرد کال‌ها مدیریت سیل است، رودخانه‌هایی که در داخل شهرهای ما وجود دارد به حداقل کارکرد خود یعنی عبور جریان سیل رسیده و با این وجود باید روی حریم رودخانه آیین‌نامه‌هایی داشته باشیم. پس از راهبرد کاهش اثرات منفی به راهبرد بهسازی می‌رسیم و مرحله آخر رهاسازی است؛ به نظر می‌آید که به سمت راهبرد آخر رفته‌ایم. رودپارک قرار نیست که کارکرد زیست محیطی رودخانه و عبور ایمن سیلاب‌ها را نبیند، باید دیدگاه فنی و بحث هشدار سیل را جدی گرفت و به بالادست این رودخانه توجه کرد.
انتهای پیام