در روزهای اخیر شاهد زلزله‌های زیادی در کشور افغانستان بوده‌ایم که در بسیاری از آن‌ها مشهد و برخی دیگر از شهرهای خراسان رضوی نیز با این لرزش‌ها همراه شده است. به گفته کارشناسان حوزه زمین‌شناسی پیش‌بینی می‌شود که زلزله‌هایی را در استان شاهد باشیم و اینطور به نظر می‌رسد که زلزله قدم زنان از افغانستان به سوی ما راه در پیش گرفته است.
با توجه به این شرایط مقاومت ساختمان‌ها و شهر در برابر زلزله تبدیل به دغدغه‌ای برای بسیاری از ما شده است؛ در گفت‌وگو با محمدهادی مهدی‌نیا، عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و همچنین عضو سابق شورای شهر مشهد به این موضوع پرداخته‌ایم.
وی در گفت وگو با ایسنا با بیان اینکه می‌توان موضوع مقاومت در برابر زلزله را از دو منظر شهرسازی و بنای ساختمان مورد بررسی قرار داد، عنوان کرد: ما باید به هردوی این موارد بپردازیم. مقاومت شهر در برابر زلزله موضوعی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود. فضاهای شهری و معابر ما باید به شکلی ساخته و پرداخته شود که آمادگی مواجه شدن با مخاطرات طبیعی را داشته باشد.
وی ادامه داد: کشور ایران و شهر مشهد مستعد زمین لرزه است. بر این مبنا باید شهر و استخوان‌بندی شهر آمادگی برخورد با چنین حوادثی داشته باشد؛ به عنوان مثال پارک‌ها و فضاهای باز شهری باید به گونه‌ای باشد که زیرساخت و امکانات لازم برای خدمات‌رسانی پس از زلزله را داشته باشد. همچنین باید سوله‌های بحران به تعدادی باشد که بتوان در روزهای پس از زلزله خدمت رسانی انجام شود. این عناصر در حوزه شهرسازی در مقیاسی کلان‌تر از یک ساختمان در بحث مواجهه با زلزله است که می‌توان به آن پرداخت. علاوه بر آن معابر نیز باید به گونه‌ای باشد که امکان تخلیه فوری را به مردم بدهد.
معابر ما برای تخلیه فوری جمعیت و رفتن به خارج شهر مناسب نیست
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با اشاره به زلزله چند سال گذشته در نیمه شب که منجر به ترافیک شدید در معابر شهری شده بود، خاطرنشان کرد: بسیاری از معابر ما مناسب برای تخلیه فوری جمعیت از داخل شهر و رفتن به خارج شهر نیست.
مهدی نیا با یادآوری اینکه سازه و ساختمان موضوعی است که در خصوص زلزله به آن زیاد پرداخته شده، اضافه کرد: سازه ساختمان‌ها باید در برابر زلزله مقاوم باشد. بعد از تاسیس سازمان نظام مهندسی تقریبا سعی شده است ساختمان‌هایی که تحت نظارت مهندسان عضو سازمان نظام مهندسی ساخته می‌شود، حداقل ضوابط را برای مواجهه با زلزله داشته باشد.
یک سوم مشهد مناطق حاشیه نشین و پهنه‌های غیر رسمی است
وی با بیان اینکه بیشترین مشکلات در خصوص حوادث ناشی از زلزله مربوط به آن بخش از ساختمان‌هایی است که به صورت غیر رسمی و خارج از نظارت‌های مربوطه ساخته می‌شود، اظهار کرد: به دلیل اینکه معمولا نظارتی از طرف متخصصین در این ساختمان‌ها وجود ندارد، در صورت بروز حادثه با ایجاد بیشترین خرابی‌ها خود را نشان می‌دهد. از این نظر متاسفانه شهر مشهد وضعیت خوبی ندارد. یک سوم شهر مشهد مناطق حاشیه نشین و پهنه‌های غیر رسمی است که معمولا به دلیل اینکه خارج از ضوابط و به صورت خلاف ساخته می‌شود، تقریبا هیچگونه نظارت مهندسی بر ساخت و ساز این مناطق در حوزه‌های پی و سازه‌ای صورت نمی‌گیرد؛ بر این اساس اگر زلزله‌ای اتفاق بیفتد ما بیشترین خسارت را در این ساختمان‌های غیر نظارت شده خواهیم داشت که اتفاقا تراکم جمعیتی بالایی را دارا هستند.
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد خاطرنشان کرد: سازه ساختمان اولین بخشی است که در ساختمان با نیروهای جانبی زلزله مواجه می‌شود. سازه ساختمان متشکل از اسکلت و پی (فونداسیون) ساختمان است. در اجزای دیگر ساختمان مثل دیوارها و سقف‌ها طی چندسال اخیر تحولات خوبی از جهت سبک‌سازی و متریال و مصالح صورت گرفته است. ما در گذشته بیشترین تلفات را از نواحی سقف ساختمان به علت سنگینی زیاد مصالح آن داشته‌ایم.
مشاهده نقشه‌های اجرایی ساختمان حق فرد در هنگام خرید خانه است
مهدی نیا با تاکید بر اینکه درخواست دریافت و مشاهده نقشه‌های اجرایی و تایید شده ساختمان از مالک یا سازنده، حق فرد در هنگام خرید است، اضافه کرد: ما در مصوبه‌ای که در شورای پنجم اسلامی شهر مشهد برای سامانه فاش داشتیم، الزام کردیم که تمام مدارک ملک(ساختمان‌های عادی) و به نوعی شناسنامه فنی ساختمان به جز آن‌هایی که در قانون منع شده است، در سامانه فاش بارگزاری شده و کسانی که می‌خواهند نسبت به خرید ملک اقدام کنند بتوانند به اطلاعات زیادی هم در حوزه نقشه‌ها و هم در حوزه اجرا و تخلفات دسترسی پیدا کنند. در حال حاضر نیز در سامانه فاش برای بسیاری از املاک این اطلاعات وجود دارد.
وی با اشاره به قوانینی مبنی بر اینکه باید همزمان با پایانکار ساختمان شناسنامه فنی آن نیز صادر شود، ادامه داد: شناسنامه فنی ساختمان باید در اختیار مالک باشد. ما به لحاظ قانونی این الزام برای صدور شناسنامه فنی ساختمان را داریم اما متاسفانه در اجرا، آن اهمیتی که باید به شناسنامه‌های ساختمان داده می‌شد را مشاهده نمی‌کنیم.
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ضمن اشاره به نقش اقلیم در انتخاب مصالح ساختمان، تشریح کرد: در مناطقی مثل شمال کشور که چوب به صورت مناسب و در دسترس است، عموما از این ماده برای ساختمان‌سازی استفاده می‌کنند که اتفاقا در مواجهه با زلزله نیز شاهد تلفات کمتری در چنین ساختمان‌هایی هستیم. در مناطقی مثل شهر مشهد به علت اقلیم گرم و خشک معمولا از متریال‌های سنگین‌تری استفاده می‌شود؛ اما همه مصالح مورد استفاده در صنعت ساختمان سازی استانداردها و ضوابط تصویب شده جهانی دارند.
مسئله اصلی ما اجرای ضوابط و مقررات ساختمان‌سازی است
مهدی‌نیا با بیان اینکه کشور ما در حال حاضر به روزترین ضوابط و مقررات بین‌المللی در حوزه ساختمان‌سازی را داراست، تصریح کرد: مشکل در اجرای این ضوابط و مقررات است. چیزی که اهمیت دارد کیفیت اجرای ضوابط و مقررات است. برخی از ساختمان‌های ما به علت اینکه از مبادی رسمی ساخته نمی‌شود کنترلی بر اجرای آن وجود ندارد. علاوه بر آن بعضا شاهد هستیم که این نظارت‌ها وجود دارد اما کیفیت‌های ساخت به صورت کامل و نحوه اجرا به شکل مطلوبی انجام نمی‌شود. ما در حوزه ضوابط و قوانین و مقررات و استانداردهای مواجهه با زلزله هیچ مشکلی نداریم. مسئله اصلی ما در حوزه اجرا و نظارت است. در زلزله اخیر ترکیه ساختمان‌های زیادی را مشاهده کردیم که علی‌رغم اینکه با استانداردها و نظارت‌های ساختمانی ساخته شده‌اند اما چون در مرحله اجرا کنترل و نظارت نبوده یا کیفیت‌های ساخت و ساز نادیده گرفته شده است، ویران شدند.
وی با تاکید بر اینکه مقاومت ساختمان‌ها در برابر زلزله از روی ظاهر قابل تشخیص نیست، گفت: در مناطقی مثل مناطق کم‌برخوردار شهر مشهد، بافت و نحوه شکل‌گیری، کاملا گویای عدم مقاومت بسیاری از آن ساختمان‌ها است. در زلزله ترکیه بسیاری از ساختمان‌هایی که ظاهرا مقاوم بودند به واسطه مشکلاتی که در حوزه سازه داشتند کاملا تخریب شدند.
مشهد چقدر در برابر زلزله مقاوم است؟
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد اضافه کرد: پژوهش‌های مطالعاتی توسط دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در خصوص میزان مقاومت یک شهر در برابر زلزله صورت گرفته است که متاسفانه ما رتبه خوبی را نگرفته‌ایم. شهر مشهد جزو شهرهای خطرخیز بوده و در صورت بروز چنین حوادثی تلفات بالایی را شاهد خواهیم بود.
مهدی‌نیا با یادآوری اینکه برای مشهد مطالعاتی به شکل جامع و با سناریو در خصوص مواجهه با زلزله صورت نگرفته است، تاکید کرد: اگر زلزله‌ای بالای ۷ ریشتر در شهر مشهد و در شب اتفاق بیفتد، ما با چه سناریوهایی مواجه خواهیم شد؟ آیا برای این سناریوها آمادگی داریم؟ تاب‌آوری و مقاومت شهر در برابر چنین زلزله‌ای چقدر است؟ پس از زلزله چقدر طول می‌کشد تا شهر مشهد دوباره به حالت عادی قبل بازگردد؟
وی در خصوص وضعیت کشورهای اروپایی در مواجهه با زلزله خاطرنشان کرد: گسل‌های فعال در بسیاری از کشورهای اروپایی به میزان کمی است. به همین علت خطر زلزله کمتر این کشورها را تهدید می‌کند. اما با این حال بخش زیادی از ساختمان‌ها در اروپا با سازه‌ها و متریال‌های استاندارد و سبک ساخته می‌شود.
زلزله در برخی کشورها از یک بلای طبیعی به یک امر عادی تبدیل شده است
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد افزود: در کشورهایی مثل ژاپن و همچنین کشوری مثل آمریکا که تقریبا شرایطی نزدیک به کشور ما به لحاظ خطر زلزله را دارد، مشاهده می‌کنیم که نحوه برنامه‌ریزی‌ها و کارهایی که در حوزه شهرسازی و ساختمان‌سازی انجام می‌دهند باعث شده است که زلزله تقریبا از یک بلای طبیعی به یک امر روتین و عادی تبدیل شود. به عنوان مثال اگر زلزله‌هایی که اخیرا در افغانستان و ترکیه اتفاق افتاده در کشوری مثل ژاپن به وقوع بپیوندد شاهد تلفات بسیار کمتری خواهیم بود.
مهدی نیا با بیان اینکه نمی‌توان همه چیز را به گردن نهادهای حاکمیتی انداخت و فرهنگ مردمی بخش مهمی در این موضوع است، عنوان کرد: ما مردمی هستیم که احساسات در ما زیاد است. وقتی زلزله‌ای اتفاق می‌افتد بلافاصله از بعد انسانی کمک می‌کنیم اما بعد از گذشت مدتی عموما زلزله را به فراموشی می‌سپاریم و این فراموشی تا وقوع زلزله بعدی ادامه پیدا می‌کند. این فرایند خیلی به نهادهای حاکمیتی و سازمان‌ها ارتباطی ندارد این یک فرهنگ جمعی مردمی ما است. نباید اینگونه باشد و بایستی با فرهنگسازی و آموزش، به خصوص از کودکی این مسائل جدی گرفته شود. جدی گرفتن موضوع از طرف عموم مردم یک چالش بزرگ است که باید با فرهنگسازی و آموزش‌های مداوم حساسیت‌ها در این خصوص بیشتر شود.
وی تصریح کرد: با توجه به وضعیت کشور ما و خصوصا مشهد به لحاظ زلزله و قرارگیری آن بر روی گسل، همیشه باید پیش‌بینی زلزله را داشته باشیم و خود را هماهنگ با این موضوع کنیم و در همه حوزه‌ها از جمله حوزه فرهنگسازی و حوزه مهندسی نسبت به آن توجه داشته باشیم.
مهمترین کار در زمان زلزله هماهنگی بین دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط است
عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در پایان در خصوص سایر راهکارها در زمینه مواجهه با زلزله اظهار کرد: با توجه به اینکه ما چندین نهاد و سازمان مسئول در زمینه زلزله مانند شهرداری، راه و شهرسازی و نظام مهندسی داریم، مهمترین کار هماهنگی بین این دستگاه‌ها و نهادها است. گاهی مشاهده می‌شود که موازی‌کاری بین این دستگاه‌ها زیاد است. یکپارچگی و مدیریت واحد شهری تاثیرات زیادی در مواجهه با چنین اتفاقاتی دارد.
انتهای پیام