استان خراسان رضوی یکی از مناطق مستعد خشکسالی در کشور محسوب می‌شود. کاهش میزان بارندگی‌ها در سطح استان موضوعی است که در کنار قرار گرفتن استان در اقلیم گرم و خشک بر افزایش خشکسالی‌ها دامن می‌زند. یکی از عوامل مهمی که افزایش میزان خشکسالی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر آن اثر می‌گذارد، تامین منابع غذایی است و از این موضوع به عنوان امنیت غذایی یاد می‌شود. سوالی که پیش می‌آید این است که خشکسالی‌ها چگونه بر امنیت غذایی تاثیر می‌گذارد و کاهش امنیت غذایی چگونه زندگی افراد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؟

امنیت غذایی یکی از پایه‌های اصلی امنیت ملی کشورهاست

مرضیه حسینی‌نژاد، استاد گروه زیست فناوری پژوهشگاه علوم و صنایع غذایی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص امنیت غذایی عنوان کرد: امنیت غذایی به معنای دسترسی فیزیکی و اقتصادی عادلانه همه مردم در طول زندگی به غذای کافی، سالم و مغذی است. شکی نیست که امنیت غذایی یکی از پایه‌های اصلی امنیت ملی کشور و جوامع محسوب می شود؛ به نحوی که امنیت در سایر حوزه‌ها وابستگی زیادی به امنیت غذایی دارد. فراهم بودن و عرضه غذای سالم و باکیفیت،  همراه با سهولت دسترسی و قدرت خرید غذا در آحاد مردم از ارکان امنیت غذایی جامعه است.

ایمنی و امنیت غذایی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

وی با بیان اینکه امنیت غذایی و ایمنی غذایی مفاهیمی متفاوت اما مرتبط به یکدیگر هستند، ادامه داد: ایمنی غذایی در جهت حفظ و مصونیت غذا از آلودگی‌های میکروبی، فیزیکی و شیمیایی تلاش می‌کند در حالی که امنیت غذایی به تامین غذای کافی، سالم و در دسترس برای تمامی افراد در سراسر کشور می‌پردازد. در هریک از مراحل تولید، بسته‌بندی، حمل‌ونقل، توزیع و حتی مصرف مواد غذایی امکان آلودگی آن‌ها وجود دارد. به طور نمونه از عمده‌ترین و رایج‌ترین آلاینده‌ها، مواد شیمیایی و آفت‌کش و علف‌کش‌هایی است که در مزارع هنگام رشد محصولات برای کنترل آفات و بیماری‌های کشاورزی استفاده می‌شود. هدف اصلی ایمنی غذایی جلوگیری از آلودگی و مسمومیت‌های غذایی است. در مقام مقایسه این دو مقوله، غذای سالم و بدون آلودگی برای سلامت و زندگی انسان‌ها شرطی ضروری است (ایمنی غذایی)، در حالی که بسیاری از مردم در سراسر جهان به مواد غذایی دسترسی نداشته و یا اینکه توان مالی خرید غذای کافی و مناسب را ندارند (امنیت غذایی).

استاد گروه زیست فناوری پژوهشگاه علوم و صنایع غذایی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه خشکسالی‌های پیش رو با توجه به آمارها و میزان کم بارشی‌ در استان خراسان رضوی چگونه می‌تواند بر امنیت غذایی تاثیرگذار باشد؟ گفت: بحران آب که می‌تواند ناشی از خشکسالی یا عدم مدیریت صحیح منابع آب و بهره‌برداری بیش از ظرفیت آنها در تمام بخش‌های مصرف‌کننده با تاکید بر بخش کشاورزی باشد، امنیت غذایی و ملی را تهدید می‌کند. متخصصین و اندیشمندان کشور نسبت به چالش‌های بیشتر و ابعاد تازه‌تری از بحران آب در آینده را ناشی از بارش‌های ناکافی و خشکسالی، فروکش سطح منابع آب، از بین رفتن زیست‌بوم‌های آبی که سبب تحت‌الشعاع قرار گرفتن امنیت ملی می‌شود، هشدار داده‌اند.

کاهش بارش‌ها و افزایش خطر خشکسالی نگران‌کننده است

حسینی‌نژاد افزود: به نظر می‌رسد در استان خراسان رضوی که با کاهش میزان بارش مواجه بوده و خطر خشکسالی درحال افزایش است این موضوع نگران‌کننده باشد. از طرفی این استان به دلیل همجواری با کشورهای همسایه با موج مهاجرت همراه بوده و جمعیت آن رو به فزونی است که خود ابعاد مخاطرات ایمنی و امنیت غذایی را خاص‌تر و قابل توجه‌تر می‌کند. صنعت کشاورزی قدیمی‌ترین صنعت اجدادی ماست با این حال، به نظر می‌رسد عواملی نظیر خشکسالی و شرایط ناپایدار آب و هوا در کنار مشکلات اقتصادی, ضرر و زیان و سختی کار، کمبود سرمایه موجب شده تا نسل جدید کمتر به این حرفه گرایش نشان دهند. 

وی در رابطه با چگونگی تاثیر خشکسالی‌ها بر تامین غذا از لحاظ کیفی خاطرنشان کرد: برای صنعت کشاورزی که بیش از هر صنعتی به آب و خاک و هوای مناسب نیازمند است، تغییرات آب و هوا تهدید بزرگی محسوب می‌شود. خشکسالی و محدودیت آب از یک سو و همچنین نبودن سیستم‌های پیشرفته آبیاری به ویژه در مزارع سنتی و زمین‌هایی با مساحت پایین طبیعتا با ایجاد تنش خشکی، منجر به کاهش تولید محصولات و کیفیت آنها خواهد شد که در این زمینه متخصصین علوم کشاورزی بهتر می‌توانند موضوع را موشکافانه بررسی کرده و نظرات کارشناسی خود را ارائه دهند. مطمئنا به مرور زمان و تداوم خشکسالی و موضوع تغییر اقلیم در آینده در زمینه امنیت غذایی کشور دچار مشکلاتی از لحاظ تامین سبد غذایی کامل خواهد شد. لذا با نظر متخصصان حوزه‌های مختلف، برنامه‌های پایه‌ای و ساختاری جهت حفظ سامانه‌های آبی، بهره‌گیری از سیلاب‌ها و منابع ناپایدار به نظر ضروری می‌رسد. 

استاد گروه زیست فناوری پژوهشگاه علوم و صنایع غذایی با تاکید بر اینکه مساله امنیت غذایی یک چالش جهانی است که کشورهای درحال توسعه را بیشتر متاثر می‌کند، اظهار کرد: چنانچه پیشتر گفته شد، امنیت غذایی از الزامات امنیت در سایر حوزه‌ها و امنیت ملی کشور است. در شرایطی که به سبب فناوری اطلاعات، کوچکترین و دور از دسترس ترین جوامع به منابع اطلاع‌رسانی گسترده دسترسی داشته و پوشش خبری از کنترل نهادهای شناخته شده ذی ربط خارج است، هرگونه مخاطره در فراهم کردن و عرضه غذای سالم و کافی، سهولت دسترسی و قدرت خرید که از ارکان امنیت غذایی است در امنیت روانی جامعه تاثیرگذار است و پوشیده نیست که در صورت بحران امنیت غذایی، امنیت ملی جامعه مورد تهدید قرار خواهد داشت.

نامناسب بودن شرایط ایران در شاخص امنیت غذایی

حسینی‌نژاد ادامه داد: ایران با حدود ۸۵ میلیون نفر جمعیت و ۱۰ میلیون مهاجر نیاز اساسی به برقراری امنیت غذایی در کشور دارد. گزارش بانک جهانی درباره امنیت غذایی نشان می‌دهد که ایران در رده هفتم جدول تورم مواد غذایی در جهان قرار دارد و در قیاس با بسیاری کشورهای منطقه هم از وضعیت مناسبی در شاخص امنیت غذایی برخوردار نیست.

استاد گروه زیست فناوری پژوهشگاه علوم و صنایع غذایی در خصوص راهکارها برای افزایش امنیت غذایی تشریح کرد: با توجه به شاخص امنیت غذایی که نسبت واردات مواد غذایی به صادرات کشور است، در بحث افزایش صادرات و ارزآوری توجه به استعدادهای ویژه و شرایط بالقوه اقلیمی کشور می‌تواند اثربخش باشد. ایران دومین تولیدکننده خاویار، سومین تولیدکننده پسته، نخستین تولیدکننده زعفران، زرشک، فیروزه و مهمترین تولیدکننده فرش دستباف در جهان است. این کشور همچنین بزرگترین ذخایر فلزات روی و سرب را در جهان دارد که بیشتر به اشکال خام (مانند کنسانتره) صادر می‌شوند.

حسینی‌نژاد خاطرنشان کرد: برنامه‌ریزی جهت بهره‌گیری از سایر منابع ممکن برای ارزآوری نظیر صنعت گردشگری، جاذبه‌های ورزشی، ایجاد جاذبه‌های آموزشی تحصیلات تکمیلی و موارد مشابه که کشورهایی با سطح بارش و منابع آبی بسیار کمتر به آن پرداخته‌اند، تهدیدهای موجود را مرتفع یا به حداقل ممکن کاهش می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه پیش‌بینی و مدیریت بحران، به عبارتی علاج واقعه قبل از وقوع به روش‌های موثر و کارآمد است، اضافه کرد: از این حیث می توان به موضوعاتی از جمله برنامه‌ریزی برای کاهش ضایعات مواد غذایی و دورریز آنها، به‌روز رسانی و استفاده از سیستم‌های نوین صنایع تبدیلی با هدف تبدیل مواد خام، اقلام کم ارزش و ضایعات به مواد با ارزش افزوده، برنامه‌ریزی برای افزایش صادرات محصولات کشاورزی مستعد و همخوان با اقلیم با توجه به علوم نوین زیست فناوری و فناوری نانو، برنامه‌‎های پایه‌ای و ساختاری جهت حفظ و نگهداری سامانه‌های آبی و خاک، بهره‌گیری از سیلاب‌ها و منابع ناپایدار، گسترش صنعت گردشگری به عنوان یکی از موثرترین راه‌های درآمدزایی برای جوامع روستایی و شهری در بخش‌های مورد تهدید (با توجه به اقلیم، غنای فرهنگی و تاریخی، ...)، ورزش و بهره‌گیری از این صنعت در توسعه اقتصادی و امنیت پایدار مطمئنا فراهم ساختن محیط گفت‌وگو به منظور بهره‌گیری از نظرات کارشناسی اندیشمندان و متخصصین حوزه‌های مختلف جهت واکاوی ابعاد گسترده موضوع امنیت غذایی، اشاره کرد.

استاد گروه زیست فناوری پژوهشگاه علوم و صنایع غذایی افزود: به عنوان یک پیشنهاد، این حیطه می‌تواند یک فرصت مناسب برای پتانسیل نوآوری قشر جوان کشور و استارتاپ‌ها فراهم کند که با آینده‌ پژوهشی و توسعه ایده در زمینه‌های مربوط به فناوری‌های نوین، فرایند تولید، کنترل کیفیت، نگهداری، بسته بندی، سهولت توزیع و روندهای دسترسی موادغذایی بتوانند در برطرف کردن بخش عمده ای از این چالش ها در کشور مفید و مثمر ثمر باشند.

برگزاری همایش پژوهش‌های کاربردی در امنیت غذایی، ایمنی غذایی و سلامت

حسینی‌نژاد در پایان با اشاره به برگزاری همایش پژوهش های کاربردی در امنیت غذایی، ایمنی غذایی و سلامت، تصریح کرد: همایش پژوهش‌های کاربردی در امنیت غذایی، ایمنی غذایی و سلامت، همزمان با روز جهانی غذا در تاریخ ۲۴ مهرماه ۱۴۰۲ توسط موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی، با همکاری صنایع، نهادهای آموزشی و اجرایی برگزار خواهد شد. هدف از این همایش گسترش و انتشار دانش، سیاست گذاری و ترویج سیاست های مبتنی بر قوانین، توسعه زیرساخت ها و تبادل دستاوردهای پژوهشی در حوزه امنیت و ایمنی غذا به عنوان گامی در جهت ارتقاء سلامت جامعه خواهد بود. امیدواریم با مشارکت گسترده متخصصین و اندیشمندان حوزه های ذیربط اعم از علوم کشاورزی، صنایع غذایی، بهداشت، پزشکی، مسئولین اجرایی و نمایندگان نهادهای قانونگذاری، دستاوردهای همایش به ارتقاء سلامت جامعه و مصرف کنندگان منجر شود.

انتهای پیام