از زمانی که چاپارخانه‌های هخامنشی در ایران شکل گرفت تا هنگامی که اندیشه‌ی ساخت ۹۹۹ کاروانسرا در ایران به ذهن شاه عباس صفوی خطور کرد، بیش از ۲۰ قرن ایرانیان با اقامتگاه‌های بین راهی آشنا و مانوس بودند.
این اقامتگاه‌ها که در عصر صفوی با نام کاروانسرا شناخته می‌شود و شکوه معماری ایرانی - اسلامی را به تصویر می‌کشد در نوع خود گونه‌ای از معماری به شمار می‌رفت که صرفاً برای استراحت یا اقامت موقت مسافران یا کاروانیان احداث شده بود و بر اساس نوع اقلیم، پلان و مصالح آن متفاوت بود.
ورق به ورق تاریخ پرشکوه معماری ایران مملو است از بناهایی سترگ و عظیمی، که گذر زمان نه تنها از هیبت و هیمنه‌ی آنها نکاسته، بلکه هر چقدر سن و سال آنها بالاتر می‌رود، حیرت مهندسان جهان را در برابر پایداری و ایستایی خود برمی‌انگیزند.
وجود این آثار و تنوع در سبک و مدل‌های معماری سبب شده که مهرازان جهان در برابر عظمت این بناهای کم نظیر سر تعظیم فرود آورند.
هر کدام از بناهای معماری ایران زمین در جایگاه خود ارزش و اعتبار والایی دارد اما ویژگی‌های معماری بناهای ایرانی و اسلامی به خصوص کاروانسراها را، نه مهرازان ایرانی، بلکه مهندسان غربی از جمله ولفرام کلایس و آرتور ابهام پوپ با قلم و قدم و خامه و نامه به گوش جهانیان رسانده‌اند.
تنوع گونه و تیپ معماری کاروانسراهای ایرانی به حدی است که نمونه های مشابه در میان آنها به چشم نمی‌خورد و هر یک از ویژگی‌های فنی و هندسی خاصی برخوردارند.
به عنوان مثال کاروانسرای زین الدین تنها کاروانسرای مدور ایران، کاروانسرای سعد السلطنه بزرگترین کاروانسرای درون شهری، دیر گچین با گنبد گچی و کاروانسرای چمشک لرستان تنها کاروانسرای سه حیاط ایران و از نوع کاروانسراهای کوهستانی است.
یکی از این کاروانسراها چمشک در منطقه چمشک از توابع شهرستان پلدختر بوده و در مسیر راه باستانی شاپورخواست به خوزستان قرار گرفته و ثبت جهانی شده است.
در این رابطه عطا حسن پور، مدیرکل میراث فرهنگی لرستان اظهار کرد: مهمترین عنصری که زنجیره کاروانسراهای ایران را به هم پیوند می‌دهد، راه‌های باستانی است که اغلب کاروانسراها یا در امتداد راه ابریشم یا در امتداد راه‌های فرعی متصل به آن همچون راه شاهی (حد فاصل پایتخت های قدیم ایران شوش به همدان) احداث شده‌اند، بنابراین باید مطالعه راه‌ها و پل‌ها را نیز در آینده نزدیک در دستور کار قرار داد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال تنها در طول محور راه شاهی خوزستان به همدان که از کوهستان‌های سخت گذر لرستان عبور می‌کند بیش از ۲۰ کاروانسرا و حدود ۵۰ پل تاریخی وجود دارد که هر کدام تاریخی و افسانه‌ای در دامان خود دارند و نیازمند ثبت و ضبط هستند.
این مسئول گفت: با تمام این اوصاف ثبت جهانی مجموعه کاروانسراهای ایرانی از چند جهت حائر اهمیت بوده که یکی از آنها وسعت و پراکنش این آثار به اندازه وسعت ایران زمین است و در بین آثار ثبت شده جهان تا کنون اثری به این وسعت و گستره جغرافیایی وجود ندارد.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان در ادامه اظهار کرد: در چهل و پنجمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور عربستان ۵۴ کاروانسرای ایرانی در قالب یک پرونده به عنوان ۲۷ امین اثر ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید.
وی افزود: در بین این ۵۴ کاروانسرا، «کاروانسرای چمشک» در شهرستان پلدختر که از ویژگی‌های معماری ممتازی برخوردار است، از جمله ویژگی‌های این کاروانسرا اینکه تنها کاروانسرای سه حیاطه ایران به حساب می‌آید.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان بیان کرد: «کاروانسرای چمشک» از نوع کاروانسراهای کوهستانی به شمار می‌آید و با میل‌های راهنمایی سنگی که به لحاظ تیپیک در کشور ایران بی‌نظیر هستند.
وی خاطرنشان کرد: این کاروانسرا در مسیر راه شاهی از شمال به جنوب و مرتبط با راه ابریشم بوده از دوره هخامنشی تا دوران صفوی و هنوز هم کارکرد خود را حفظ کرده و هنوز هم در مسیر راه عشایر کاروانرو هستند.
حسن‌پور با بیان اینکه کاروانسراهای لرستان یازده‌گانه از بروجرد تا خوزستان وجود دارد، اضافه کرد: این کاروانسراها به ترتیب از بروجرد، چغلوندی، خرم آباد، شهنشاه، چمشک، قلعه نصیر،اوسر، می‌شوند، سروگل، چارتا و قلعه رزه کاروانسراهای لرستان هستند که از این کاروانسراها فقط «کاروانسرای چمشک» ویژگی ثبت جهانی را دارا بود.
وی اظهار کرد: این کاروانسرا حدودا دو هزار متر مربع مساحت دارد و از مصالح سنگ، گچ، آهک و آجر ساخته شده و دارای ۱۹ اتاق، سه استبل و سه حیاط است و در جوار این کاروانسرا غار دست کند کوگان از دوره اشکانیان بنا شده که در دوره خود غاری دوطبقه و بی‌نظیر و در بین معماری‌های دست‌کند ایران ساخت به حساب می‌آید.
این مسئول افزود: کاروانسرای چمشک در کنار آزادراه خرم آباد_ پل زال زیر ساخت اولیه را دارد اما نیاز است زیر ساخت ثانویه برای سفر گردشگران ایجاد شود.
حسن‌پور افزود: جاده، آسفالت و تملک زمین‌های اطراف، ساماندهی رودخانه، سیل بند و دیواره رودخانه، ایجاد تابلوی راهنما، زیر ساخت های آب، برق ،گاز و مرمت اصولی بنا مدنظر است.
وی بیان کرد: اکنون که ثبت جهانی شده نگاه جهان به آن تغییر می کند و اولین بنای لرستان که ثبت جهانی شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان بیان کرد: با توجه به ظرفیت‌های غنی لرستان در حوزه آثار تاریخی به ویژه کاروانسراهای ۱۱ گانه، چشمک در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید ، چراکه این اثر تاریخی با شاخص های تاریخی ، معماری و ویژگی‌های انسانی منحصر به فرد به شمار می‌رود.
کاروانسرای تاریخی چمشک یک ظرفیت مهم برای معرفی لرستان است
فرهاد زیویار، استاندار لرستان نیز در این رابطه بیان کرد: خصوصیات خاص کاروانسرای چمشک عامل ثبت جهانی آن شده لذا باید برای تامین زیرساخت های گردشگری آن تمهیدات لازم انجام شوند.
وی با اشاره به سه حیاطه بودن و استفاده از مصالح بوم گرد در ساخت این بنا به عنوان ویژگی های منحصر به فرد آن، اظهار کرد: مبادلات فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی تماما در ساخت این کاروانسرای جهانی در نظر گرفته شده‌اند.
استاندار لرستان به برگزاری جلسه ستاد خدمات سفر با رویکرد برنامه ریزی برای رفع مشکلات زیرساختی بنای جهانی کاروانسرای چمشک در محوطه ی این بنا اشاره کرد و گفت: در این جلسه که با حضور مدیران مربوطه برگزار شد مواردی در جهت رفع مشکلات زیرساختی این اثر به تصویب رسید.
زیویار ساخت دیوار محافظ در برابر طغیان رودخانه، ترمیم جاده دسترسی، برق، آب، گاز و زیرساخت های ارتباطی از جمله تقویت اینترنت را مهم ترین مشکلات این بنای تاریخی جهانی برشمرد و تصریح کرد: مصوبات خوبی با حضور مدیران مربوطه به تصویب رسید که سریع تر در جهت رفع این مشکلات آغاز خواهند شد.
وی میراث فرهنگی را ظرفیت‌هایی معرفی کرد که ما را به اینجا رسانده‌اند و اظهار کرد: این میراث کارهایی هستند که گذشتگان برای ما انجام دادند و برای معرفی آنها نباید از هیچ کوششی فروگذار کنیم.
گفتنی است با ثبت کاروانسرای چمشک بیش از ۸۰ درصد استان‌های کشور از نعمت ثبت جهانی برخوردار شدند.
انتهای پیام