تصور وجود چنین غارهایی آن‌هم در منطقه گرم و خشک بجستان شاید دور از ذهن باشد، اما به گفته صاحبنظران منطقه یونسی بجستان از مناطق غارخیز استان است و این منطقه غارهای منحصر به فردی را در دل خود جای داده است.
عضو انجمن غار و غارشناسی ایران در همین خصوص در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: غارهای شهرستان بجستان معمولاً در منطقه یونسی واقع شده‌اند و کوه‌هایی که غارها در آنها قرار گرفته‌اند، بیشتر از جنس آهک‌های ماسه‌ای هستند که با نام تجاری مرمریت معروفند.
شیرین بهادری‌نیا تصریح کرد: بیشتر ارتفاعات منطقه یونسی از مرمریت‌های قرمز رنگ تشکیل شده و معادن بهره‌برداری مرمریت در منطقه در حال کار و استخراج این ماده معدنی ارزشمند هستند.
وی افزود: چند سال گذشته به منظور انجام مطالعات زمین‌شناسی و غارشناسی، غارهای شهرستان بجستان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند، در این مطالعه از غار آقل سوخته، غار بلور، غار تک‌سرا، غار کمر بزرگ و غار عبدلی، بازدید و مورد مطالعه قرار گرفتند.
دکترای کارست شناسی و آب‌های زیرزمینی از دانشگاه نوواگوریتسا اسلوونی در رابطه با خصوصیات غارهای بجستان توضیح داد: غارهای منطقه یونسی بجستان چندان طولانی نیستند و عمق آنها نیز زیاد نیست، اکثر غارها در درزه‌ها و شکستگی‌ها تشکیل شده‌اند و کف تمامی غارها با رسوبات و خاک‌های سطحی پوشیده شده است.
وی با اشاره به تزئینات خاص موجود در این غارها گفت: تزئینات داخل غارها شامل استالاگمیت، ستون، دراپری، بلورهای دندان سگی بزرگ و اشکال گل‌کلمی است که در این میان بلورهای درشت و زیبای دندان سگی نظر مار را جلب کرد.
عضو انجمن غار و غارشناسی ایران عنوان کرد: این غارها با چنین رسوبات و تزئینات متفاوت، در همه نقاط جهان وجود ندارد و تنها در مناطق خاصی مانند غار Pupli در اسپانیا یا غار کریستال در مکزیک شاهد ظهور آن هستیم.
بهادری‌نیا خاطرنشان کرد: طی بررسی‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که به احتمال زیاد یک سیستم غارزایی عظیم در منطقه یونسی- بجستان وجود دارد که با آب‌های گرمایی منطقه مرتبط است و چنین پدیده نادری را به وجود آورده است.
این غارشناس افزود: دلیل این خصوصیات منحصر به فرد، وجود شرایط ویژه زمین‌شناسی برای تشکیل چنین پدیده‌ای است که خوشبختانه ما در کشور ایران شاهد وقوع آن هستیم.
وی عنوان کرد: بسیار خرسندیم که می‌توانیم در عرصه جهانی مطالعات خود را در این زمینه کامل کرده و اطلاعات مفیدی از پدیده‌های زمین‌شناسی و غارزایی نادر که در ایران رخ داده است، در اختیار دیگر محققان جهان قرار دهیم.
دکترای کارست شناسی و آب‌های زیرزمینی با اشاره به استقبال علاقه‌مندان خارجی به این حوزه تصریح کرد: سال ۱۳۹۳ چند تن از غارشناسان دانشگاه آکسفورد به منطقه یونسی آمده و خواستار انجام مطالعات غارشناسی بر روی غارهای یونسی شده‌اند.
بهادری‌نیا با بیان اینکه تاکنون گزارش دیگری از وجود چنین سیستم‌هایی در سایر نقاط ایران گزارش نشده و گمان می‌رود منطقه یونسی تنها بخشی باشد که غارهایش دارای خصوصیات ویژه‌ای جدای از غارهای دیگر ایران هستند، یادآور شد: به دلیل عدم آگاهی کافی از ارزش این منابع طبیعی در حال از دست دادن آنها هستیم و زمانی به ارزش غارهای یونسی پی می‌بریم که متأسفانه در اثر فعالیت‌های تجاری و بهره‌برداری از معادن چیزی از آن باقی نمانده است.
وی با اشاره به تخریب‌هایی که در بعضی از غارها صورت گرفته است، گفت: در بازدیدی که سال‌های قبل از غارها داشتم، در غار آقل سوخته مردم محلی تکه‌ای لاستیک سوزانده و در اثر پخش شدن گازهای سمی درون غار موجودات درون غار به صورت گروهی دچار مرگ شده بودند و جدای از تلف شدن جمعیت زیستی غار، بخش عظیمی از دیواره غار نیز به رنگ سیاه درآمده و همین اقدام نادرست از ارزش غار کاسته است.
عضو انجمن غار و غارشناسی ایران تأکید کرد: باید تا دیر نشده در حفظ این منابع ارزشمند تلاش کنیم و همچنان که کشورهایی با دارائی‌های این‌چنین، به شدت در حفظ آن می‌کوشند و سعی می‌کنند از آنها در راه توسعه گردشگری و علمی کشورشان استفاده کنند ما نیز از این ثروت‌های طبیعی به روش‌های مناسب در حیطه علمی و گردشگری بهره ببریم.
غار بلور بجستان زیباترین غار شرق کشور
عباس عشقی که به عنوان عضوی از انجمن غارشناسی استان خراسان رضوی سالهاست در زمینه طبیعت‌گردی و به خصوص غارنوردی در بجستان فعالیت دارد در خصوص غارهای این شهرستان به ایسنا گفت: بجستان سومین شهر غارخیز استان است که تاکنون بیش از ۶۰ غار در این شهرستان شناسایی شده است.
وی با بیان اینکه بیشتر این غارها در بخش یونسی واقع شده‌اند و به جز تعداد کمی از آنها برای بازدید از سایر غارها ضمن داشتن مهارت، باید تجهیزات خاص غارنوردی به همراه داشت، به تزئینات خاص غارهای بجستان اشاره کرد و گفت: غار بلور به دلیل تزئینات داخلی خاص از جمله تزئینات دندان سگی از زیباترین غارهای شرق کشور است.
این کارشناس ارشد گردشگری با بیان اینکه غار آقل سوخته و غار بلور در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند و غار درخت انجیری نیز در آستانه ملی شدن است، تصریح کرد: هرچند تاکنون در حوزه گردشگری برای غارهای شهرستان اقدام خاصی صورت نگرفته است اما با توجه به تخریب‌های زیادی که صورت می‌گیرد، انجمن غارشناسی با گردشگری کردن غارها کلاً مخالف است.
جانورانی که در غارها زندگی می‌کنند جزء گونه‌های اندمیک هستند
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بجستان نیز پیش از این و در گفت‌و گو با ایسنا با اشاره به تنوع زیستی ارزشمند غارها گفته بود: محیط غارها محیطی تقریباً نیمه بسته است و جانورانی که در غارها زندگی می‌کنند معمولاً به این محیط خو گرفته‌اند و تقریباً می‌توان گفت جزء گونه‌های اندمیک(بوم‌زاد) هستند.
مجتبی رضانژاد عنوان کرده بود: متأسفانه یک سری از فعالیت‌ها در شهرستان از جمله فعالیت‌های معدن‌کاوی، ورود بی‌ضابطه و بدون هماهنگی تعدادی از مردم به غارها و در نهایت زباله‌هایی که در غارها به جای می‌گذارند همچنین شکستن چکنده‌سنگ (استالاکتیت) و چکیده‌سنگ(استالاگمیت) و خارج کردن آنها از محیط غار باعث آسیب جدی به غارها شده و زیبایی طبیعی غارها را خدشه‌دار کرده است.
وی همچنین تأکید کرده است: اداره حفاظت محیط‌زیست بجستان طی چند سال اخیر سعی نموده کارهای بیشتری در زمینه حفاظت از غارها از جمله رصد فعالیت معادن و برخورد با افراد متخلف، پاک‌سازی غارها و برخورد با افرادی که به گونه‌های زیستی داخل غارها آسیب می‌رسانند و... انجام دهد، اما حفاظت از غارها صرفاً و تنها بر عهده محیط‌زیست نیست و برای رسیدن به این مهم باید از کمک و مساعدت سایر نهادها، سمن‌ها، مردم و طبیعت دوستان نیز برخوردار باشیم.
از آنجایی که غارها در روزگاران دور مهد و سکونتگاه انسان در طبیعت بوده، اهمیت و ارزش آن بر کسی پوشیده نیست و درست است که کارکرد غارها به عنوان سکونتگاه سالهاست منسوخ شده است، اما این زیستگاه‌های منحصر به فرد علاوه بر آنکه همچنان زیستگاه گونه‌هایی خاص هستند، به لحاظ تاریخی، گردشگری، مطالعات زمین‌شناسی و ...حائز اهمیت بوده و به عنوان گنجینه‌هایی در دل زمین حاوی اطلاعات ارزشمندی هستند که اگر به موقع به آن بها داده نشود اثری از آن نه تنها در روی زمین که در دل خاک نیز باقی نخواهد ماند.
گفتنی است در تقویم رسمی کشور، روز دوم مهرماه به عنوان روز ملی غار پاک نام‌گذاری شده است و شعار سال جاری روز غار پاک حفاظت از غارها، حمایت از تنوع زیستی در نظر گرفته شده است.
انتهای پیام