امروز هشتم محرم است، روزی که در میان زنجانی‌ها به یوم‌العباس (ع) شهرت دارد. عباسی که در فضل و کمال و فتوت و رادمردی، الگویی برجسته است. در اخلاص و استقامت و پایمردی، نمونه است و در هر خصلت نیک و صفت ارزشمندی، که کرامت یک انسان به آن بسته است، سرمشق است.
در روز هشتم محرم، جغرافیای زنجان به وسعت ایران گسترده شده و به‌راحتی می‌توان حضور اقوام مختلف ایرانی را در دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان را مشاهده کرد که هر کدام با نیت خاصی در این مراسم حضور یافته و از این بارگاه حاجتی را طلب می‌کنند.
این مراسم سال‌های سال است که با شکوه و عظمت خاصی برگزار می‌شود. حضور مردم در این مراسم معنوی که با سادگی و بی‌پیرایگی هر چه تمام‌تر برگزار می‌شود سبب شده دسته عظیم و پرشکوه حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگترین مجمع عاشقان امام حسین (ع) در جهان شناخته شود.
در طی این چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهای قلبی خود قربانی و نذوراتی را به این حسینیه اهدا می‌کنند. که بیشتر این نذورات در قالب قربانی است، قربانی که گاهی مرغ و خروسی کوچک است و گاهی نیز گاو و شتری بزرگ که تعداد قربانیان ذبح شده در مسیر این دسته سبب شده حسینیه اعظم زنجان را به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه (سالانه بیش از ۷ هزار راس قربانی) و نخستین قربانگاه در جهان تشیع مبدل شود.
تاریخچه حسینیه اعظم زنجان
برای بیان تاریخچه این مکان متبرک و معنوی از پنج سند مکتوب و نقل و قول معمرین و ریش‌سفیدان بهره می‌بریم؛ البته قبل از پرداختن به جزئیات تاریخچه این مسجد، اشاره‌ای موجز در بیان لفظ «حسینیه» در منابع به دست آمده تاکنون می‌اندازیم.
با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری قمری به قیادت شاه اسماعیل صفوی، مذهب رسمی ایران «تشیع اثنی عشری» اعلام شد. یکی از دستاوردهای مهم ظهور این سلسله در ایران، تداوم و گسترش عزاداری و تعزیه‌خوانی بود. همچنین به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات به خصوص کربلا مورد توجه شیعیان جهان اسلام بود، در مسیر راه‌های مختلف شهری و روستایی قلعه‌هایی برای عزاداری زوار کربلا احداث کردند که «حسینیه» نامیده شد. تاکنون اولین نمونه‌های لفظ و واژه «حسینیه» در متون تاریخی دوره شاه عباس صفوی از جمله «عالم آرای عباسی» ثبت شده است.
یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره «زنجان» بود که علی‌رغم ویرانی ناشی از دوره تیموریان و ادامه این روند، رشد و بالندگی دوباره خود را از دوره صفویه آغاز کرد. در همین زمان بود که حسینیه‌ای نیز در این شهر احداث شد. در متون تاریخی و جغرافیایی موجود فعلاً به جز یک منبع، هیچ منبع دیگری، ذکری از «حسینیه زنجان» نیاورده و امید است در آینده منابع دیگری در این زمینه پیدا شود.
این منبع موجود کتابی است به نام «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستم‌الحکما» که با مقدمه و تصحیح آقای حسن حسینعلی در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط انتشارات پینار زنجان به چاپ رسیده است. این کتاب در دوره فتحعلی شاه قاجار و به فرمان فرزندش عبدالله میرزا که در آن دوران حاکم زنجان بود و با روایت دو نفر به نام‌های «میراشرف بیگ‌زنجانی» و «میرافضل بیگ‌زنجانی» گویا در سال ۱۲۴۸ هجری قمری تألیف شده است. موضوع کتاب، شرح حال حاکمان زنجان از زمان مرگ نادرشاه افشار تا روی کار آمدن فتحعلی شاه قاجار است. با مطالعه این کتاب مشخص می‌شود که حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار و شاید هم سال‌های قبل وجود داشته است.
بار دوم وقتی است که «ذوالفقار خان افشار» حاکم زنجان به اسارت سپاهیان کریم‌خان زند در آمد. در آن زمان نیز گروهی از بازمانده افراد فوق‌الذکر یکی از نوادگان نادر شاه به نام «سندباد میرزا» را که گویا نوجوانی بود به حکومت زنجان برداشتند. مدتی نگذشت که «ذوالفقارخان» مورد بخشش «کریم‌خان زند» قرار گرفت و آزاد شد. ذوالفقار خان وارد زنجان و در «حسینیه» ساکن شد. گویا حسینیه در دوره زندیه مشرف به یک دروازه شرقی بود و بار دیگر نیز وقتی است که نام سه محله معروف زنجان در اوایل دوره قاجاریه ذکر می‌شود که به همت (عبدالله‌خان اوصالی) تعمیر و بازسازی می‌شود.
دومین سند مربوط به تاریخچه حسینیه اعظم، عَلَمی است که در حسینیه موجود است و به نام «عَلَم اصلی» معروف و اندازه آن از سایر عَلَم‌ها کوچک‌تر بوده و تاریخ ۱۲۲۱ بر روی آن حک شده است. سومین سند مکتوب نیز سنگ نوشته‌ای است که در حال حاضر در راهرو مسجد به دیوار نصب و تاریخ ۱۲۶۱ هجری قمری در ذیل اشعار آن مکتوب شده است.
همان‌طور که تاریخ سنگ نوشته نشان می‌دهد اهالی محل، این مسجد را در سال ۱۲۶۱ هجری قمری به پایان رسانده‌اند. البته به گفته معمران و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان تعمیر و بازسازی مسجد است.
چهارمین سند مکتوب که با مهر «حاج میرزا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» و «آخوند ملاکاظم» ممهور شده، صفرالمظفر ۱۲۹۵ هجری قمری را نشان می‌دهد که در زیر وقف‌نامه دو فرد خیر و نیکوکار به نام‌های «حاج میرزا محمد تقی» و «حاج میرزا بابایی» تاجر که دو باب دکان را وقف صحیح شرعی کرده‌اند، آمده است.
در این وقف‌نامه قید شده با اطلاع عالی‌جناب «آخوند ملاعلی اصغر روضه خوان» در راه جناب ابی‌عبدالله الحسین (ع) در تکیه حسینیه خرج و احسان کند.
پنجمین سند مکتوب که با مهر «آقا سیدعبدالرحیم مجتهد» و «آقا سیدعلی» و «آقا شیخ ابراهیم» ممهور شده، مربوط به شخصی به نام «حاج محمدهاشم شریف‌العلماء» به تاریخ شوال ۱۳۲۲ هجری قمری است. این سند وقف شش‌دانگ یک شعیر و دو ثلث شعیر قریه ده‌جلال از قراء سجاسرود به مساجد و مدارس خمسه زنجان در سال ۱۳۲۲ هجری قمری است که نام مسجد و مدرسه حسینیه نیز در بین آن‌ها مشاهده می‌شود.
نکته قابل توجه در این وقف‌نامه این است که حسینیه در این سال، هم مدرسه بوده و هم مسجد، زیرا واقف در توضیحاتی که در وقف‌نامه داده، آورده است که متولی، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد خمسه زنجان و تأمین آب آن‌ها به مصرف برساند و ۹ عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلان ساکن در حجرات هر مدرسه بپردازد، آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه.
علاوه بر اسناد و مدارک مکتوب فوق‌الذکر، گفته‌های شفاهی معمرین، ریش‌سفیدان و هیئت امنای مسجد حسینیه اعظم بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های خود از اجداد و نیاکان‌شان حکایت از تاریخی دور برای این مسجد دارد.
این گفته‌ها حاکی از آن است که در دوره پهلوی اول با هجوم و تهدید سردمداران رژیم پهلوی، حسینیه و برنامه‌های آن مدتی تعطیل و برخی از اشیاء و آثاری که قدمت تاریخی داشته‌اند از مسجد ناپدید می‌شود. بعد از تبعید رضاخان، فعالیت‌های حسینیه دوباره به حالت عادی برمی‌گردد و به دنبال تعمیر و نگه‌داری آن توسط اهالی محل و پیشکسوتان، حسینیه با عنوان «مسجد حسینیه شهرستان زنجان» مجدداً شروع به فعالیت می‌کند و به تدریج گسترش می‌یابد.
حسینیه اعظم زنجان در قسمت جنوبی این شهر قرار دارد. این حسینیه، مساحتی حدود ۱۲ هزار مترمربع دارد. دارای فضاهای مختلف مذهبی، فرهنگی، درمانی و خدماتی است. حدود یک قرن پیش دو فردی با نام‌های حاج میرزا بابایی و حاج میرزا محمدنقی این مسجد را وقف کرده‌اند. مردم شهر زنجان مراسم عزاداری برای امام حسین (ع) را به شکلی منحصر به فرد برگزار می‌کنند. به همین دلیل است که زنجان تبدیل به یکی از شهرهای مذهبی ایران شده است.
هر سال افراد زیادی از سراسر جهان، تنها برای بازدید از این مراسم مذهبی، خود را به زنجان می‌رسانند اما موزه تعزیه حسینیه اعظم مکانی مناسب برای افرادی است که موفق به حضور در این مراسم نشده‌اند. این موزه می‌تواند بخش مهمی از این آیین مذهبی را به گردشگران نشان دهد.
قدمت رسم قربانی کردن در مراسم عزاداری عاشورایی در حسینیه اعظم زنجان به سال ۱۳۲۸ باز می‌گردد. تعداد قربانی‌ها در آن تاریخ حدوداً چهار رأس گوسفند بود اما با گذشت زمان هر ساله به تعداد قربانی‌های مسیر دسته عزاداری اضافه شد. این زیاد شدن تعداد قربانی‌ها تا جایی ادامه پیدا کرد که تعداد اعلام شده در سال ۱۳۸۳ چیزی حدود ۶۴۰۰ رأس گوسفند بود. به همین دلیل است که بعد از قربانگاه منا که در مکه قرار دارد، حسینیه اعظم زنجان دومین قربانگاه بزرگ جهان اسلام است.
فضاهای مختلف حسینیه اعظم زنجان
فضاهای فرهنگی، مذهبی و خدماتی زیادی در این حسینیه وجود دارد که یکی از آن‌ها مؤسسه کشت و صنعت مصباح است. یکی از اهداف این مؤسسه نیز کمک در بخش تولید است. همچنین ایجاد شغل برای افراد جویای کار نیز از دیگر اهداف مهم آن به شمار می‌رود. این مؤسسه که در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسیده، قصد ایجاد برنامه‌های فرهنگی و مذهبی برای مردم را دارد.
دارالشفای سیدالشهدا از دیگر فضاهای موجود در حسینیه است که خدمات پزشکی در زمینه‌های پزشک عمومی، دندان‌پزشکی و … را به مردم ارائه می‌دهد. این مجموعه پزشکی تحت نظر حسینیه اعظم مشغول به کار است. همه پزشکان متخصص و ماهر این مجموعه تمام خدمات خود را در ۱۵ روز اول ماه محرم به شکل رایگان انجام می‌دهند.
صندوق قرض‌الحسنه سیدالشهدا نیز از دیگر مکان‌های موجود در این حسینیه است، هدف اصلی صندوق قرض‌الحسنه سیدالشهدا (ع) ترویج سنت نیکوکاری است. همچنین با اعطای وام به مردم می‌تواند بخشی از نیازهای اولیه مردم را رفع کند. این مجموعه نیز همه زیر نظر این حسینیه فعالیت می‌کند.
یوم‌العباس زنجانی‌ها و دسته حسینیه اعظم زنجان
در شهر زنجان به روز هشتم محرم یوم‌العباس می‌گویند. دسته عزاداری بزرگی در این روز در حسینیه اعظم زنجان برگزار می‌شود. این دسته عزاداری از خیابان فردوسی که حسینیه در آن قرار دارد تا امامزاده سید ابراهیم (ع) حرکت می‌کند. مراسم روز یوم‌العباس که در حسینیه اعظم برگزار می‌شود، یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است.
انتهای پیام