معضلی که دیگر از یک مسئله منطقه‌ای خارج شده و اگر به موقع برای آن چاره‌ای اندیشیده نشود این سفیر بد یمن، مناطق دیگر از جمله کلان‌شهر مشهد را هم در بر خواهد گرفت چه بسا، گرد و خاک هفته گذشته که مشهد را تحت تأثیر قرار داد پیامد همین گرد و غباری بود که به سایر مناطق نیز گسترده شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سرخس در همین زمینه و با تشریح علل و عوامل دخیل در بروز پدیده گرد و غبار در شهرستان سرخس در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: کل کشور به خصوص شرق ایران تحت تأثیر دو کانون بزرگ خارجی شامل هرات افغانستان و دیگری کانون صحرای قره‌قوم ترکمنستان است.
محمد ملتجی عنوان کرد: شهرستان سرخس که در شمال شرقی‌ترین نقطه ایران واقع شده نزدیک‌ترین نقطه به صحرای قره‌قوم ترکمنستان است.
وی افزود: صحرای قره‌قوم ترکمنستان با مساحتی حدود ۳۵۰ هزار کیلومتر مربع که ۷۰ درصد کشور ترکمنستان را تشکیل می‌دهد به عنوان یک کانون خارجی گرد و غبار شهرستان سرخس را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی همچنین به کانون‌های داخلی گرد و غبار در سرخس اشاره کرد و گفت: خانگیران- گنبدلی، چاله‌زرد- آبمال و کانون صمدآباد سه کانون داخلی گرد و غبار فعال در شهرستان سرخس هستند، در این مناطق خاک دچار فرسایش شده و زمانی که باد سرعت و شدت بیشتری پیدا می‌کند موجب بلند شدن گرد و غبار از این کانون‌ها و به تبع آلودگی هوا می‌شود.
وی چرای دام را یکی از عوامل تشدید گرد و خاک دانست و توضیح داد: چرای بی‌رویه دام پوشش گیاهی را از بین می‌برد و با توجه به خشکسالیهای پیش‌رو اصلاً اجازه رویش پوشش گیاهی را نمی‌دهد، علاوه بر آن راه رفتن دام آن هم با تعداد زیاد و در حد ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ رأس، عملاً خاک را آسیاب کرده و این مناطق را مستعد خیزش گرد و خاک می‌کند.
ملتجی تصریح کرد: علیرغم آنکه منطقه تحت تأثیر خشکسالیهای مکرر قرار دارد و در سال‌های اخیر بارندگی مناسبی نداشتیم به طور مداوم محصولات دیم کشت می‌شود.
وی افزود: شخم و شیار زدن زمین‌های دیم، خود یکی از عمده‌ترین عوامل ایجاد گرد و غبار هستند که باید مدیریت شود، گفت: ضمن اینکه آستان قدس باید از تمدید قراردادها با کشاورزان برای کشت دیم خودداری کند و ممیزی مجدد مراتع بر اساس ظرفیت موجود مراتع انجام شود.
وی با اعلام اینکه از ابتدای سال ۱۴۰۲ همکاران ما در یگان حفاظت محیط‌زیست سرخس ۵ گله بسیار بزرگ دام را از داخل منطقه حفاظت شده جنگل خواجه خارج کرده و پس از تشکیل پرونده به مراجع قضایی ارجاع داده شده است، تأکید کرد: باید با دامدارانی که دام مازاد بر پروانه وارد مراتع می‌کنند و از آن بدتر اینکه بیشتر از زمان مقرر در پروانه، در مرتع می‌مانند و اصرار بر این کار دارند، برخورد قاطع صورت گیرد.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سرخس، قرق کانون‌های بحرانی و اطراف آن برای احیای پوشش گیاهی منطقه را از اقدامات مناسب برای احیاء پوشش گیاهی و مقابله با بروز پدیده گرد و غبار دانست و گفت: نمونه‌ای از قرق در جاده روستای چاله زرد شهرستان انجام شده و در آنجا نمونه عینی و نتیجه این قرق کاملاً مشهود است. به طوری که سمتی از جاده که قرق بوده دارای پوشش گیاهی مناسب و رشد خوبی داشته و از فرسایش خاک جلوگیری شده است، ولی در سمت دیگر شن‌های روان را داریم و پوشش گیاهی کاملاً از بین رفته است.
وی برش تاغ‌ها را معضل دیگری در شهرستان سرخس دانست و افزود: تاغ‌زن‌هایی برای تهیه زغال، شبانه اقدام به قطع تاغ‌ها می‌کنند که مقابله با این امر نیازمند همکاری یگان حفاظت آستان قدس رضوی و یگان حفاظت منابع طبیعی و کمک خود مردم است.
ملتجی اظهار کرد: حتی اگر ارگان‌های متولی تمامی نیروهایشان را هم وارد عمل کنند با توجه به گستردگی و وسعت شهرستان باز هم جاهایی از چشم پنهان می‌ماند که این همکاری خود مردم را می‌طلبد.
ملتجی تأکید کرد: نگاه به مسئله ریزگردهای سرخس باید به عنوان یک مسئله ملی باشد و نه صرفاً یک مسئله منطقه‌ای چرا که اگر از کنارش راحت عبور کنیم، همین طور که سرخس گه گاهی هفته‌ای یکی دو روز درگیر این بحران می‌شود، مشهد هم به همین درد گرفتار خواهد شد، اگر به این معضل به چشم یک معضل ملی پرداخته شود از انتشار آن به سایر مناطق کشور جلوگیری می‌شود.
ملتجی خاطرنشان کرد: هرچند مسئولیت تأمین ایستگاه سنجش آلاینده‌ها برعهده دیگر دستگاه‌های مرتبط بود اما اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی با پیگیری‌های انجام شده توانسته بودجه‌ای را برای خرید یک دستگاه ایستگاه سنجش آلاینده‌ها تأمین کند.
وی افزود: ضمن اینکه مراحل خرید این دستگاه طی شده با شرکت‌های دانش‌بنیان هم رایزنی‌های خوبی انجام شده و در آینده بسیار نزدیک یک ایستگاه سنجش آلایندگی هوا با استانداردهای به روز در شهر سرخس نصب خواهد شد.
ملتجی ادامه داد: هرچند اداره هواشناسی در پیش‌بینی پدیده گرد و غبار نقش مهمی دارد و باید حداقل ۴۸ ساعت قبل هشدار را صادر کند ولی این هشدارها دیر صادر می‌شود. قطعاً وقتی هشدارها به موقع صادر شود فرصت درخواست برگزاری کارگروه و جلسه اضطرار را داریم و اگر نیاز به تمهیداتی باشد و یا بخواهد فعالیت‌هایی کاهش پیدا کند به اندازه کافی زمان خواهیم داشت.
وی یادآور شد: علیرغم اینکه اداره هواشناسی و شبکه بهداشت و درمان در محل بیمارستان لقمان مجهز به دستگاه سنجش آلاینده هوا هستند ولی به سامانه جامع محیط‌زیست انسانی سازمان متصل نیستند و فقط به صورت موضعی می‌توانند داده‌ها را داشته باشند.
وی افزود: دستگاه سنجش آلاینده‌هایی که اداره کل محیط‌زیست تهیه کرده متناسب با استانداردهای به روز و قابل استناد به جوامع بین‌المللی است، ضمن اینکه به سامانه جامع محیط‌زیست انسانی سازمان هم متصل شده و داده‌ها به صورت آنلاین قابل رصد است.
وجود ۶۰ هزار هکتار کانون بحرانی گرد و غبار
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرخس نیز با اشاره به کانون‌های بحرانی گرد و غبار در شهرستان سرخس در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: منطقه سرخس ۲۱۰ هزار هکتار بیابان دارد که مناطق خانگیران، آبمال- چاله‌زرد و صمدآباد سه کانون اصلی گرد و غبار در شهرستان سرخس شناسایی شده‌اند.
سیدحسین حسینی‌کیا وسعت هر یک از این کانون‌های بحرانی را نزدیک به ۲۰ هزار هکتار ذکر کرد و گفت: در مجموع حدود ۶۰ هزار هکتار کانون بحرانی گرد و غبار در سرخس داریم.
وی افزود: بنا بر اعتبار حدود ۳ میلیارد تومانی که در سال ۱۴۰۱ و از اعتبارات سازمان منابع طبیعی و سازمان مدیریت برنامه‌ریزی کشور اختصاص داده شده، منابع طبیعی شهرستان سرخس اقدام به مطالعه کانون‌های ریزگرد در سطح ۲۱۰ هزار هکتار نموده است.
وی اظهار کرد: برای اینکه مشخص شود در هر منطقه و در هر کانونی به چه طریقی برای مبارزه با ریزگردها باید اقدام کنیم، قراردادی منعقد شده و طرح مطالعاتی باید تا پایان شهریورماه به سرانجام برسد.
حسینی‌کیا با بیان اینکه تاغ یکی از مقاوم‌ترین درختچه‌ها و بوته‌ها در مقابل گرما و حرکت شن‌های روان و بهترین کشت در مناطق بیابانی است، افزود: در سال ۱۴۰۱ برای کشت، احیا و حفاظت و قرق اعتباراتی به شهرستان اختصاص یافته است.
وی عنوان کرد: از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ در مجموع ۳۰۰ هکتار کشت تاغ در مناطق دق‌بهلول، چاله‌زرد و آبمال داشتیم، همچنین برای آبیاری سنواتی در راستای حفاظت از تاغزارها در دو منطقه دق بهلول و آبمال اعتباراتی در سال جاری تخصیص داده شده است.
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری سرخس تصریح کرد: با پیگیری‌های انجام شده امسال اعتباری از طریق شرکت نفت و گاز شرق و شرکت پالایش گاز هاشمی‌نژاد به منابع طبیعی اختصاص داده خواهد شد که در همین راستا صحبت‌های آن انجام و ابتدا منتظر انجام طرح مطالعاتی هستند.
وی خاطرنشان کرد: هرچند پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد مبلغ ۵۰ میلیارد تومان پیش‌بینی و مصوب کرده ولی هنوز مبلغی تخصیص داده نشده است، همچنین شرکت نفت و گاز شرق ۷۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی کرده‌اند که آن هم در قالب مصوبه بوده است، امیدواریم این مبالغ در اعتبارات سال ۱۴۰۲ تخصیص داده شود تا بتوانیم برای ۴ الی ۵ سال آینده برنامه‌ریزی کنیم.
حسینی‌کیا در رابطه با سابقه پدیده گرد و غبار در شهرستان سرخس گفت: برای مقابله با بیابان‌زایی از دهه ۷۰ اقدامات شروع شده و تا دهه ۹۰ ادامه داشته است. هرچند تا سال ۱۳۹۷ میزان بارندگی و به تبع آن پوشش گیاهی خوب بوده و حرکت شن‌های روان را نداشتیم ولی از همان سال به دلیل تغییر اقلیم و کاهش بارندگی، پدیده گرد و خاک نیز در منطقه زیاد شده است.
وی میزان بارندگی مناسب برای کشت دیمزارها را به طور متوسط بارندگی بالای ۲۰۰ میلیمتر دانست و گفت: متأسفانه در سال جاری ۷۷ میلیمتر بارندگی داشتیم که برای کشت و کار اصلاً مناسب نبود.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرخس با اعلام اینکه در منطقه سرخس ۵۴۰ هزار هکتار مرتع داریم، مدیریت چرا و کنترل ورود و خروج دام در مراتع را یکی از موارد مهم در زمینه مقابله با گرد و غبار ذکر کرد و افزود: با توجه به کاهش میزان بارندگی در سال‌های اخیر، عملاً مراتع از بین رفته و هیچ‌گونه پوشش گیاهی مناسبی ندارند، این وضعیت موجب کاهش چشم‌گیر ورود دام به شهرستان سرخس شده و توانستیم مدیریت چرا را داشته باشیم.
وی خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از فرسایش خاک از همه مهم‌تر باید جلو کشت دیم را بگیریم و کشاورزی را به سمت کشاورزی حفاظت شده پیش ببریم، یا حداقل اگر کشاورزان می‌خواهند کشت دیم انجام دهند از دستگاه‌های کشت مستقیم که هیچ گونه آسیبی به زمین نمی‌زنند و زمین را خراش نمی‌دهند استفاده کنند.
حسینی‌کیا افزود: سال ۱۴۰۱ با همکاری جهاد کشاورزی برای کشت دیم، ۵ دستگاه کشت مستقیم اختصاص داده شد که در صورت مناسب بودن شرایط، کشاورزان می‌توانند بدون شخم زدن زمین کشت و کار دیم را انجام دهند.
وی مدیریت چرا را دومین عامل مقابله با گرد و غبار دانست و یادآور شد: مدیریت چرا باید با همکاری منابع طبیعی، آستان قدس رضوی، اداره حفاظت محیط‌زیست و پالایشگاه نفت و گاز و بیشتر از همه همکاری خود مردم و بهره‌برداران انجام شود.
وی افزود: برای مقابله با گرد و غبار علاوه بر کشت تاغزارها، مدیریت هرزآبها، استفاده از تله‌های رسوب‌گیر و ... را هم در دستور کار داریم که امیدواریم با تأمین اعتبار در سال ۱۴۰۲ اقدامات بهتری داشته باشیم.
شهرستان سرخس یکی از مهم‌ترین کانون‌های آلودگی تأثیرگذار بر شهر مشهد
کارشناس پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی نیز با ارائه توضیحاتی در رابطه با پدیده گرد و خاک در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: برداشت مواد ریزدانه بر اثر وزش باد و بسته به رطوبت خاک، نوع اندازه ذرات و ساختمان خاک متفاوت، باعث ایجاد فرسایش بادی و وقوع پدیده گرد و غبار و همچنین منجر به کاهش سطح سلامت، افزایش وقوع تصادفات و صدمه به زیرساخت‌ها شده و تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی را به دنبال دارد.
الهام‌السادات ابریشم خشکسالی‌ها، گرمایش جهانی، تغییرات اقلیمی و قرار گرفتن کشور در کمربند خشک جهان را از جمله عوامل طبیعی مؤثر بر ایجاد و افزایش کانون‌های بحرانی فرسایش بادی ذکر کرد.
وی همچنین رشد جمعیت انسانی و به تبع آن افزایش دام در مراتع، تخریب اراضی ملی با عناوین واگذاری‌های متعدد برای بخش صنعت، کشاورزی و بهره‌برداری بی‌رویه از معادن را از جمله عوامل انسانی دخیل در تشدید پدیده گرد و غبار برشمرد.
ابریشم اظهار کرد: اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی تاکنون در منطقه چاله زرد و آبمال سرخس ۶۰۰ هکتار نهال‌کاری، ۵۰۰ هکتار مدیریت رواناب و ۷۰۰ هکتار قرق انجام داده است.
وی در زمینه اقدامات انجام شده و یا در دست انجام برای مقابله با گرد و خاکی که منشاء خارجی دارد، تصریح کرد: نشست "همکاری‌های محیط‌زیستی برای آینده‌ای بهتر" روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه ۱۴۰۱ (۱۲ جولای ۲۰۲۲) در تهران برگزار و در این نشست مقرر شد مطالعات منشاء‌یابی گرد و غبار بین کشورهای ایران و ترکمنستان تبادل شود تا ضمن مطالعه و بررسی، بازخورد خود را در این خصوص ارائه نمایند.
این کارشناس پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی در رابطه با تأثیر گرد و خاک سرخس بر آلودگی هوای مشهد، گفت: با توجه به نزدیکی شهرستان سرخس به مشهد و جهت وزش باد غالب از شرق و جنوب شرق به سمت این کلان‌شهر، سرخس یکی از مهم‌ترین کانون‌های آلودگی تأثیرگذار بر شهر مشهد است.
وی با اشاره به اینکه شهرستان سرخس در دوره گرم سال و در فصل تابستان حداقل یک روز در هفته با پدیده گرد و خاک مواجه می‌شود، خاطرنشان کرد: با توجه به افزایش سطح کانون‌های گرد و غبار به دلیل شرایط اقلیمی و عوامل انسانی، مقابله با پدیده گرد و غبار نیازمند انجام اقدامات مداوم است.
ابریشم افزایش بیمارهای تنفسی، مسدود شدن راه‌های مواصلاتی، تخریب زیرساخت‌هایی همچون تجهیزات شبکه توزیع برق و ... را از جمله مهم‌ترین مخاطرات پیش روی ساکنان مناطق تحت تأثیر گرد و غبار ذکر کرد.
همان طور که در صحبت‌های مسئولان اشاره شد پدیده گرد و خاک سرخس پدیده‌ای نیست که مربوط به امروز باشد و این شهرستان از ده‌های ۷۰ و شاید قبل‌تر با این معضل مواجه است، اما طی سال‌های اخیر و با وجود خشکسالیهای مکرر بار دیگر این موضوع بحرانی و چالشی شده است به طوری که از یک معضل منطقه‌ای پا را فراتر نهاده و به یک معضل در سطح ملی تبدیل شده است.
انتهای پیام