گیلان و مازندران از مهمترین خاستگاه‌های کشت برنج در ایران هستند و قدیمی‌ترین سندی که از وجود برنج در گیلان و مازندران خبر می‌دهد از طبیب طبرستانی علی بن سهل‌بن الطبری است که زمانی دبیر مازیار بن قارن، اسپهبد طبرستان بود و بعد به خدمت معتصم بالله، خلیفه عباسی و متوکل درآمد.
او در کتاب فردوس‌الحکمه که در سال ۲۳۶ هجری قمری نوشته شده پس از ذکر قوه تغذیه برنج آورده است: «دیدم در طبرستان برنجی که ۴۰ سال بر آن گذشته بود». در اوایل قرن چهارم در حوادث مربوط به حاکمیت آل زیاد نیز نشانه‌ای از برنج‌کاری در گیلان به دست آمده است.
کشاورزان تولید کننده این محصول پرطرفدار که جایگاه ویژه ای در سفره ایرانیان دارد این روزها با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کند که یکی از آنها رقابت نفس‌گیر برنج‌های وارداتی است که عرصه را بر برنجی که با رنج فراوان شالیکاران به عمل آمده، تنگ کرده است.
زمین‌های برنج که در گذشته نه چندان دور منبع درآمد و اشتغال بسیاری از جوامع محلی در گیلان بود دیگر نان‌آور نیستند و شالیکاران ترجیح می‌دهند زمین‌هایی که نسل به نسل در آن برنج می‌کاشتند و نان زن و فرزند درو می‌کردند، را بفروشند زیرا خرج شالیزار کفاف دخل زندگی را نمی دهد.
نادر بنی‌یعقوب، کشاورز نمونه کشوری از روستای آبکنار بندرانزلی که نسل در نسل شالیکاری کرده‌اند، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: جوان‌ها دیگر رغبتی به شالکیاری ندارند زیرا زحمت فراوان دارد و خرج های آن، کفاف دخل زمین کشاورزی و امور زندگی را نمی دهد.
وی که هم اکنون ۹ هکتار شالیزار دارد، افزود: سال گذشته با رنج فراوان در این میزان زمین، ساقه های برنج مرغوب هاشمی را بالا آوردیم و با زحمت زیاد و صرف هزینه محصول را برداشت کردیم ولی هنوز نه جو(شلتوک برنج) فروش رفته و نه برنج؛ گونی‌های پر از محصول در انبارها مانده و خاک می خورد.
بنی‌یعقوب تصریح کرد: در حالی که برنج معطر و خوش خوراک شالیزارهای گیلان در انبارها خاک می خورد دیدن کشتی کشتی برنج وارداتی، کمر شالیکاران را که برای نشاء برنج خم شده بود را خسته‌تر می‌کند و بسیاری دیگر نای کمر راست کردن ندارند.
وی با اشاره به اینکه برنج وارداتی ارزان تر است ولی کیفیت برنج های نشاء شده دست شالیکاران کشور را ندارد، گفت: خودمان نمی توانیم بازاریابی محصول را انجام دهیم و تا جایی که دستمان می‌رسد، خرده فروشی می‌کنیم؛ هرچند واسطه ها ارزان می خرند و گران می فروشند ولی اگر واسطه ها نباشند محصول روی دستمان می ماند.
این شالیکار به هزینه بالای به ثمر رساندن برنج اشاره و تصریح کرد: علاوه بر هزینه بذر، سموم، برق، نفت و گازوئیل هزینه بالای دستمزد کارگران که به صورت روزمره محاسبه می‌شود نیز بسیار گران است و با وضعیت رکود فروش، هنوز پول هایی که خرج برنج کرده بودیم بازنگشته است.
بنی یعقوب تاکید کرد: همه این سختی ها باعث شده کشاورزان و شالیکاران زمین‌هایشان را که روزی منبع درآمدشان بود و امروز دیگر نان‌آور نیست را برای فروش گذاشته و بسیاری از زمین ها توسط افرادی خارج از استان و با هدف سرمایه گذاری بلندمدت خریداری شده است.
وی افزود: خریداران غیربومی سال به سال به زمین‌ها سر نمی زنند و در حالی که قیمت این زمین ها همچنان رو به افزایش است سرمایه مالکان غیربومی بیشتر می‌شود؛ همین زمین‌ها می توانست برای جوانان و جوامع محلی مشاغل مرتبط با کشاورزی و شالیکاری را ایجاد کند.
شالیکاری؛ شغلی سخت
فاطمه علیزاده، یکی از بانوان شالیکار بندر انزلی که سال‌ها تجربه کار در مزارع برنج را دارد نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تجربه اولین نشاء برنج که صبح زود همه بانوان شالیکار جمع می شدیم و صاحب زمین اولین نشا را می زد و همه دعا می کردیم که محصول امسال پر برکت بوده و درآمد حاصل از آن خرج خوشی‌ها شود را هیچ گاه فراموش نمی کنم.
وی با تاکید بر اینکه شالیکاری شغل بسیار سختی است، افزود: بانوان شالیکار صبح زود از خواب بیدار می شوند و به مزرعه می روند و تا غروب در بین گل و لای شالیزار نشا می کنند. آفتاب و باران برایشان هیچ فرقی ندارد و این سختی را با خواندن اشعار محلی، دعاهای خیر برای برکت محصول و عشق به ساقه هایی که در زمین می کارند بر خود آسان و قابل تحمل می کنند.
علیزاده تصریح کرد: صبح زود پاهایمان را که در آب شالیزار می‌گذاریم سرما همه وجودمان را می گیرد و سوز تا استخوان هایمان می رود و این مسئله خیلی اذیت کننده است و حتی بسیاری از بانوان شالیکار در طولانی مدت پادرد و کمردرد می‌گیرند و خم شدن طولانی مدت روی ساق ها عوارض خاص خودش را دارد.
این بانوی شالیکار تصریح کرد: ولی وقتی ساقه‌های برنج بالا می‌آیند و عطر خوش آن در شالیزار می‌پیچد و وقتی محصول به خوبی به فروش می رسد همه خستگی از تنمان در می‌رود.
وارداتی که موجب آسیب برنجکاران شد
رضوان انشیه، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی گیلان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: برای میزان واردات برنج خارجی به طور معمول میزان تولید و مقدار سرانه مصرف برنج محاسبه می شود تا در صورت نیاز به بیشتر از مقدار تولید، اقداماتی برای واردات انجام شود که البته محاسبه سرانه مصرف برنج درست نبود و این نادرستی منجر به اجازه واردات برنج خارجی و آسیب به برنجکاران داخلی شد.
وی با بیان اینکه واردات بی رویه برنج خارجی و افزایش قیمت برنج داخلی منجر به دپو شدن برنج با کیفیت گیلان شده است، افزود: مسئولین مربوطه از جمله سازمان جهاد کشاورزی استان و تعاون روستایی گیلان به گونه های مختلف برای حل بحران برنج های دپو شده ورود کرده اند و تلاش های مضاعفی را انجام داده اند اما در بازه زمانی باقی مانده پیدا کردن مشتری کمی سخت است.
انشیه با اشاره به تخصیص اعتبار دو و نیم هزار میلیارد تومانی دولت برای خرید برنج دپو شده تاکید کرد: نمایندگان گیلان در مجلس شورای اسلامی هوشیار باشند تا از خرید برنج های دپو شده گیلان با قیمت مناسب غفلت نشود زیرا برنج گیلان با کیفیت است و نباید قیمت خرید آن همانند برنج های دیگر در نظر گرفته شود که در این صورت اعتبار در نظر گرفته شده برای فروش برنج ارزان تر می رود و برنج کیفی گیلان همچنان روی دست کشاورز می ماند.
کشاورز به بهانه واردات نباید متضرر شود
این در حالی است که محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی ۲۳ تیرماه در جلسه شورای کشاورزی استان گیلان، اظهار کرد: از روز چهارشنبه و به دستور ریاست جمهور به استان‌های شمالی سفر کرده تا به طور دقیق و میدانی مشکلات حوزه کشاورزی را بررسی کنم و اقداماتی را در راستای حل آنان انجام دهم.
وزیر جهاد کشاورزی نقش استان‌های شمالی در تامین انواع محصولات کشاورزی و نیاز داخلی کشور را بسیار مهم برشمرد و بیان کرد: بخش عمده ای از نیازهای داخلی کشور را سه استان گیلان، گلستان و مازندان تامین می‌کنند لذا در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری هم به محصولات استراتژیک مثل برنج، ماهی، دام و طیور، صنعت نوغانداری، چای، زیتون و بادام توجه شده است.
نیکبخت از تولید ۳۵ درصد برنج کشور در گیلان خبر داد و گفت: ۳۰ درصد اشتغال و همچنین ۸۰ درصد مساحت گیلان مربوط به فعالیت‌های کشاورزی است.
وی با بیان اینکه به بهانه واردات و تامین نیاز داخلی نباید کشاورز متضرر شود، گفت: در سیاست‌های واردات و صادرات محصولات کشاورزی به گونه‌ای عمل می‌کنیم که تولید کننده متضرر نشود زیرا نگاه دولت سیزدهم حمایت ویژه از کشاورز است.
وزیر جهاد کشاورزی از آغاز خرید ارقام پرمحصول برنج در کشور با موافقت ریاست محترم جمهوری خبر داد و افزود: خرید ارقام پرمحصول برنج در کشور آغاز و ریاست محترم جمهوری با این امر موافقت کرده و در این خصوص و با همکاری وزرای مربوطه اعتبارات خوبی در نظر گرفته شده است.
نیکبخت ادامه داد: در گام دوم و از هفته آینده خرید برنج هاشمی و یکی دیگر از ارقام پرمحصول در گیلان توسط بازرگانان انجام خواهد شد.
امید است با اقدامات مسئولان در سطوح بالای مدیریتی رنجِ تولید برنج از تن کشاورزان گیلانی رفته و عطر ساقه های این محصول پرمصرف که ریشه در فرهنگ و رسوم این منطقه دارد برای سالیان سال در شالیزارهای گیلان همچنان شامه هر رهگذر را بنوازد.
انتهای پیام