مسجد جامع اردستان به عنوان نگین تاریخی شهرستان و مهم‌ترین اثر تاریخی منطقه شناخته می‌شود. باستان شناسان، مورخان و هر فردی که بخواهد اردستان را معرفی کند اولین اثری که معرفی می‌شود مسجد جامع اردستان است و در واقع برای شناخت اردستان، این شهر را به مسجد جامع تاریخی آن ربط می‌دهند.
به گفته مورخان و استناد کاوش‌های باستانی که صورت گرفته این مسجد چهار دوره تاریخی را به خود دیده است. سازه مسجد جامع اردستان تا ابتدای دوره سلجوقیان دارای معماری شبستانی و ستون‌های متعدد بوده و با معماری کنونی بسیار تفاوت داشته است و فاقد هرگونه گنبد و ایوان بوده است.
در عصر سلجوقیان معماری از اصفهان به نام استاد محمود اصفهانی، مسجد جامع اردستان را از سبک شبستانی به سبک چهار ایوانی در دو طبقه تبدیل می‌کند.
محمدرضا صدوقی، مورخ تاریخ اردستان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: مسجد جامع اردستان در دوره صفویه از یک مسجد تنها به یک مجموعه شهری شامل مسجد، آب انبار، حسینیه، کاروان سرا، حمام، بازارچه و...تبدیل می‌شود که متأسفانه بازارچه و بخشی از کاروان‌سرا امروز از بین رفته است.
وی افزود: مسجد جامع اردستان در کمربند باغ‌های انار قرار دارد و فضای منحصر به فردی را ایجاد کرده است. این مسجد دارای چهار ایوان یا صفه به نام‌های صفه جنوبی، صاحب‌الزمان، صفه شمالی به صفا، صفه غربی به نام امام حسن یا حکیم الملک و صفه شرقی به صفه امام حسن یا امیرجمله معروف است.
صدوقی با بیان اینکه مسجد جامع اردستان یک بنای دوستدار محیط زیست است که برای گرم کردن و سرد کردن آن به هیچ عنوان نیاز به صرف انرژی ندارد، گفت: مشکلاتی که این بنای تاریخی دارد تغییرات کاربری‌ها شامل استفاده از بلندگوهای قوی و استفاده از کولرهای آبی است که گاهی مواقع به صورت غیراصولی در این بنا استفاده می‌شود.
گوش شنوایی برای رسیدگی به مشکلات مسجد جامع وجود ندارد
همچنین سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان اردستان به ایسنا، گفت: اکنون مسجد جامع اردستان هیچ گونه متولی و خادمی ندارد و برای نظافت بخش‌های مختلف آن با مشکلاتی مواجه هستیم.
نرگس بهشاد با بیان اینکه نداشتن متولی مشخص در کنار بی‌تفاوتی هیئت‌امنای این مسجد باعث شده گاهی مواقع شاهد سرقت در مسجد جامع باشیم، افزود: علیرغم اینکه تعداد ۸ دوربین مدار بسته در بخش‌هایی از مسجد نصب شده است، ولی به تازگی در قسمت‌هایی که دوربین نداشته شاهد سرقت برخی از اثاثیه مسجد جامع هستیم.
وی گفت: مسجد جامع اردستان مشکلات متعددی دارد و تاکنون نامه‌نگاری‌هایی با ادارات مختلف، فرمانداری و دفتر امام جمعه انجام دادیم ولی اثرگذار نبوده است. به عنوان مثال وجود کولرهای آبی در طبقه دوم مسجد جامع خطر بزرگی برای بنای مسجد است که امکان خسارت‌های جبران‌ناپذیری را دارد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان اردستان گفت: برگزاری برخی از مراسم‌هایی که ضرورتی ندارد باعث ضربه زدن به بدنه مسجد جامع شده است ولی گوش شنوایی وجود ندارد و همچنان شاهد ضربه زدن به این بنای تاریخی هستیم. نصب بنر و پلاکاردها در مسجد جامع دیوارهای مسجد جامع را سوراخ سوراخ کرده است.
بهشاد با بیان اینکه مشکل مسجد جامع تاریخی اردستان این است که متولی مشخصی ندارد و اداره میراث فرهنگی شهرستان بودجه مشخص و کافی ندارد که بخواهد خادم و یا متولی برای این مکان بگیرد، گفت: تزریق نیروهای جوان به بدنه هیئت‌امنا می‌تواند یک راهکار برای نجات این مسجد با ارزش باشد.
انتهای پیام