«تالار اشرف»، عمارتِ باقی‌مانده کاخ‌های عصر صفوی است که در منطقه دولت‌خانه و در کنار قصرها و عمارت‌های دیگری مانند تالار سرپوشیده، کاخ هشت بهشت، کاخ پشت مطبخ، رکیب‌خانه، چهل‌ستون، توحید خانه و تالار تیموری، مجموعه‌ای از کاخ‌های باشکوه آن دورۀ تاریخی را تشکیل می‌داده است. این عمارت، تالاری بزرگ در میانه بنا و اتاق‌های جانبی دارد. تالار اصلی دارای سقف قوسی بلند (مانند سقف آسمان) با تزئینات بسیار نفیس مقرنس کاری و قطاربندی با پوشش زرنگار و گچ‌بری‌های رنگین و لاجوردی است که در هیچ کدام از بناهای دوره صفوی شبیه آن دیده نشده است. در نقطه اوج سقف تالار مرکزی، شمسه‌ای گردان یا گردونه مهر با ۲۴ شعاع زرین، وجود دارد که در میانه یک شمسه بزرگ‌تر دوازده‌پَر قرار گرفته است.
هر چند برخی وجه تسمیۀ کلمه «اشرف» را به «اشرف افغان» نسبت دهند، اما براساس اسناد موجود و مطالعات پژوهشگران، «تالار اشرف» در زمان شاه عباس دوم ساخته شده و در دورۀ جانشین او یعنی شاه سلیمان کامل شده است. این تالار در دورۀ صفوی به عنوان سکونتگاه پادشاه و حرم سلطنتی مورد استفاده بود و در دورۀ قاجار خانه صارم‌الدوله (فرمانده نظامیان اصفهان) شد. براساس بررسی‌های برخی از محققان نیز «در اوائل جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی) تالار اشرف، به عنوان انبار علوفه استفاده می‌شده و بعد از آن یکی از واحدهای نظامی و سربازان روسی در آن مستقر شده که در آن زمان گچ‌بری‌ها و نقش‌های کاخ در زیر اندودی از گچ پنهان شده‌اند.
حدود ۸۰ سال قبل و پس از تخریب ساختمان‌های چپ و راست تالار اداره باستان‌شناسی با مرمت این تالار، از ویرانی آن جلوگیری شد و سپس ساختمان برای استقرار اداره معارف و پس از آن، اداره صحیه و سجل احوال آماده و مورد استفاده بود، سرانجام پس از مدتی، به عنوان اداره فرهنگ و هنر و سپس اداره آموزش و پرورش و در نهایت نیز به ادارۀ تشریفات استانداری تغییر کاربری داد. این بنای تاریخی و نفیس پانزدهم دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عکس: مهدی بهادران _ رخساره پورحیدر