به گزارش ایسنا ایران از نظر تنوع زیستی و ژنتیکی جزو بیست کشور برتر دنیا است به‌گونه‌ای که به گفته علی سلاجقه - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - ایران مرکز پیدایش بخش مهمی از ذخایر ژنتیکی ارزشمند جهان و مرکز اولیه و ثانویه تنوع گونه های مهم بیشماری از جمله گونه‌های گیاهی ارزشمند تجاری مانند گندم، سیب، زعفران، پسته، گل رز، انار، و گونه‌های گیاهی دارویی معطر بوده و به همان میزان از تنوع زیستی بسیار غنی برخوردار است.  بیش از ۸۶۰۰ هزار گونه گیاهی و تعداد قابل توجهی گونه‌های انحصاری در ایران، بخش‌های مهمی از کشور را در کمربند نقاط داغ تنوع زیستی دنیا قرار داده است.

رضا فرجی -مشاور معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست- نیز در یک برنامه رادیویی گفت: تعداد گونه گیاهی شناسایی شده در ایران با کل گونه‌های گیاهی در قاره اروپا برابری می‌کند.

تهدیدات پوشش گیاهی ایران؛ از آتش‌سوزی تا آفات و معدن‌کاری

هادی کیادلیری - دبیر سابق مجمع کنوانسیون تنوع زیستی کشور- با اشاره به آمارهای موجود از سال ۸۳ تا ۹۹ درباره کاهش سطح جنگل‌ها و سطح طبیعت در کشور می‌گوید: بر اساس آمارهای دستگاه‌های متولی، سطح جنگل‌های کشور حدود ۱.۵ میلیون هکتار طی سالیان اخیر کاهش یافته است و این آمارها مربوط به جنگل‌های طبیعی است و ربطی به جنگل‌های مصنوعی و کاشت انسان ندارد.

یکی از نکاتی که می‌تواند نشان‌دهنده کاهش سطح جنگل‌های کشور باشد افزایش سطح کشاورزی، دیم و کاربری‌های مشابه است چراکه از سطح منابع طبیعی و مراتع کاسته و به این سطوح افزوده شده است. به‌طور مثال از سال ۸۳ تا ۹۹ حدود سه میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، دیم و باغ افزایش یافته است این در حالیست که به همین میزان از اراضی جنگل و مراتع کاسته شده که به معنای کاهش سطح جدی جنگل‌ها است.  

 کیادلیری می‌افزاید: این کاهش سطح با کاهش کیفیت جنگل‌ها نیز همراه است. عرصه‌های جنگلی به لحاظ کیفی درگیر مشکلاتی همچون خشکی‌های وسیع، آتش‌سوزی‌های گسترده و طغیان و آفات و بیماری همچنین ساخت‌ و ساز است.از جمله موارد مخرب دیگر نیز می‌توان به کشاورزی در سطح یک میلیارد هکتاری اراضی زاگرس و حضور دام‌ها در زاگرس اشاره کرد که این دام‌ها می‌توانند روزانه چندین میلیارد نهال را از بین ببرند.

او با بیان اینکه تغییر کاربری، ویلاسازی، تجاوز به حریم جنگل‌ها، قاچاق گونه‌های گیاهی و جانوری و چرای بی‌رویه دام منشأهای انسانی تخریب جنگل‌ها هستند، اظهارمی‌کند: میزان تخریب‌ها بسیار بالا است و طبق آمار طی ۱۵ سال اخیر سطح جنگل‌های طبیعی ایران حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار کاهش یافته و این در شرایطی است که سطح جنگل در کشور ما به طور کلی بسیار کم است و مجموعه این عوامل موجب تخریب جنگل‌ها می‌شود.

حسن اکبری - معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست - یکی از تهدیدات پوشش گیاهی را معدن‌کاری می‌داند و می‌گوید: پوشش گیاهی به‌طور مستقیم از فعالیت‌های معدن‌کاری آسیب می‌بیند. در ابتدای فعالیت معادن بیشتر جاده‌های دسترسی به آن‌ها خاکی هستند بنابراین با عبور کامیون‌ها گردوغبار به هوا بر می‌خیزد و تا چند ۱۰۰ متر اطراف جاده گردوغبار بر پوشش گیاهی نشست می‌کند. در نتیجه فعالیت گیاهان و پوشش گیاهی منطقه مختل خواهد شد.

بیشتر بخوانید: واکنش محیط زیست به مزایده ۵۰۰۰ معدن متروکه

بر اساس این گزارش از دیگر عواملی که موجب تخریب این اکوسیستم می‌شود به تغییرات اقلیمی و مشکلات طبیعی و دخالت‌های انسانی می‌توان اشاره کرد که حتی موجب وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌شود. شدت، حدت و وسعت آتش‌سوزی‌ها طی سال‌های اخیر در جنگل‌ها و مراتع زاگرس نیز نسبت به گذشته افزایش ‌پیدا کرده و ترمیم آتش‌سوزی‌هایی با این شدت در جنگل‌هایی مانند زاگرس که خود به دلایل مختلف مانند کشاورزی، دامداری بیش از حد ظرفیت و از دست رفتن توانایی زادآوری آسیب پذیر شده بسیار دشوار است.

جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، جزو جنگل‌های حفاظتی و حمایتی هستند. آتش‌سوزی در بسیاری از مناطق جنگلی به‌ویژه در مناطق زاگرسی حتی اگر سطحی باشد و به درختان کمتر آسیب وارد کند، تمام نهال‌ها، ‍‍پوشش گیاهی و موجودات جانوری در آن منطقه را از بین می‌برد که نابودی آن‌ها کل اکوسیستم را دچار فرو‍‍پاشی می‌کند.

یکی از مشکلاتی که جنگل‌های ایران به‌ویژه در زاگرس با آن دست و پنجه نرم می‌کند،‌«آفت» است.  عباسعلی نوبخت - رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری - با اشاره به آسیب آفات به منابع طبیعی می‌گوید: زاگرس ۶ میلیون هکتار جنگل دارد و سطح قابل توجهی از آن مرتع است و بحران آفت جنگل‌ها را تهدید می‌کند. آفت جوانه خوار یک بار می‌آید و برگ‌خوار چند بار فعالیت می‌کند که این تکرار باعث ضعیف شدن گیاهان می‌شود. با مشورت گیاه‌پزشکان از محلول بی خطری استفاده می‌شود تا از گسترش آن جلوگیری شود اما چاره کار نیست.

بیشتر بخوانید: بحران آفت جنگل‌ها را تهدید می‌کند

 کیادلیری - رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه آزاد - می‌گوید: ردپای آفات در تمام نقاط جنگل‌ها مشهود است و فرایند اکولوژیک به‌درستی اتفاق نمی‌افتد. تنوع زیستی به عنوان یکی از معیارهای پایداری و سلامت، در حال افول است و تمامی این موارد نشانه‌دهنده این است که ۴۲ درصد از جنگل‌های ایران رو به افول هستند.

 خشکسالی یکی دیگر از تهدیدات پوشش گیاهی است. گیاهان بسته به گونه، ساختار ژنتیکی و فیزیولوژیک و نوع منطقه جغرافیایی تاب‌آوری متفاوتی را در برابر خشکسالی نشان می‌دهند. این وضعیت در نهایت حذف برخی از گونه‌ها را در پی خواهد داشت. آن‌ها در شرایط نامطلوب نمی‌توانند چرخه رویشی و زایشی خود را به پایان برسانند و در نهایت دچار ضعف فیزیولوژیک و اختلال در چرخه‌های زیستی می‌شوند.

محرابیان - دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی  - ضمن اشاره به مطالب بالا با بیان اینکه «بردباری و سازگاری» گونه‌ها در مقابل تنش و محیطی متفاوت است، می‌گوید: برخی گونه‌ها دامنه بردباری وسیعی دارند و می‌توانند شرایط و نوسانات شدید اقلیمی و خشکسالی را تحمل کنند بنابراین آسیب نمی‌بینند اما گونه‌های نادر، اندمیک و انحصاری ( بوم‌زاد یا گونه‌های مختص به یک منطقه جغرافیایی) بیشتر از سایر گونه‌ها حساس و آسیب‌پذیر هستند.

او گونه‌های گیاهی آسیب‌پذیر را میراث‌های طبیعی باستانی می‌داند و تاکید می‌کند: این گیاهان حاوی ذخایر ژنتیکی با ارزشی هستند که در صورت کم‌توجهی، برای همیشه این مخلوقات با ارزش منحصر به فرد خداوندی را از دست خواهیم داد. از دست دادن این گیاهان یکی از بزرگترین آسیب‌های خشکسالی برای بشر است این در حالیست که بسیاری از گونه‌های انحصاری در دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند و یا منقرض شده‌اند.

این گیاه‌شناس «حضور گونه‌های مهاجم و فرصت طلب» را یکی دیگر از پیامدهای خشکسالی توصیف و اظهار می‌کند: این گونه‌ها به عنوان گونه‌های فرصت طلب از شرایط نامساعد رخ داده استفاده می‌کنند و به‌تدریج با گونه‌های بومی جایگزین می شوند.

بیشتر بخوانید: یکی از مخرب‌ترین آسیب‌های خشکسالی گریبانگیر گیاهان

برای کاهش شدت تخریب پوشش گیاهی چه کنیم؟

یکی از راهبردهایی که سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ تنوع گیاهی پیشنهاد می‌دهد، افزایش سطح مناطق حفاظت شده است چون ماهیت اقلیمی اکولوژیک و تنوع رویشگاهی کشور به‌نحوی است که سطوح مناطق حفاظت شده در کشور باید بیشتر از وضع موجود باشد البته حفاظت فیزیکی به‌تنهایی مشکلی را حل نخواهد کرد و انتخاب نقاط جدید برای حفاظت باید بر استانداردهای علمی مبتنی باشد  همچنین نظارت و ارزشیابی علمی (Monitoring) به‌صورت مستمر از ضرورت‌های ابتدایی هر نوع برنامه‌ای است.

حمایت از گونه‌های در معرض تهدید راهبرد بعدی است. حفاظت از منابع گیاهی کشور مستلزم پذیرش راهکارهایی مانند حفاظت اکوسیستم‌های ویژه شکننده و حفظ و حمایت از گونه‌های گیاهی در معرض تهدید کشور است بنابراین ضروری است سازمان‌های متولی برنامه‌های مطالعاتی و اجرایی خود را در این خصوص تدوین کنند تا در برنامه‌های عمرانی کشور نظیر توسعه سدها، راهها ،معادن شهرسازی و ... حساسیت این اکوسیستم‌ها و گونه های در معرض تهدید به عنوان شاخص محدودیت‌های محیط زیستی در مطالعات مربوط مورد توجه قرار گیرد.

مشارکت مردم برای حفظ گونه‌های گیاهی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. سالانه هزینه‌های زیادی توسط مردم برای ایجاد فضای سبز صورت می‌گیرد بنابراین پذیرش متنوع کردن و بومی‌گرایی در ایجاد فضای سبز با استفاده از گونه‌های گیاهی کشور، ما را در حفظ گونه‌های گیاهی یاری خواهد کرد.

مشاور معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور مردم را مهم‌ترین عنصر برای موفقیت در حفاظت از محیط‌ زیست می‌داند و اظهار می‌کند: سازمان حفاظت محیط‌ زیست برای ساماندهی نحوه مشارکت مردمی برنامه‌ریزی کرده است، از جمله این برنامه‌ها طرح ایجاد خانه‌های محیط‌ زیست در کشور است که در مناطق دورافتاده روستایی و شهری اجرایی می‌شود.

فرجی با اشاره به ظرفیت‌های جهاد دانشگاهی می‌گوید: این نهاد در مورد گونه‌های گیاهی و حفظ زیستگاه‌ها نیز می‌تواند وارد شود و امیدواریم این اتفاق میمون بیفتد. از طرف دیگر  جهاد دانشگاهی در حوزه‌های مختلف ورود پیدا کرده از مسائل فنی و مهندسی تا علوم پایه و کاربردی فعالیت می‌کند و نیاز داریم در زمینه‌های مختلف، توافق‌نامه منعقد شود.

به گزارش ایسنا با توجه به اهمیت حفظ پوشش گیاهی در پایداری اکوسیستم، نهادهای مختلف می‌توانند با هم‌افزایی در این جهت عمل کنند و با جلب مشارکت مردم این سرمایه مهم را حفظ کنند و به آیندگان تحویل دهند.

انتهای پیام