بیرجند، اولین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود. این شهر در سال ۱۳۰۲ و پیش از تهران به عنوان پایتخت، از لوله‌کشی آب شهری و قابل شرب برخوردار شد.
وقفی که در سال‌ها پیش انجام گرفت، باعث شد تا بیرجند ۳۲ سال زودتر از پایتخت ایران آب لوله کشی داشته باشد و اکنون با گذشت سال‌ها هنوز سقاخانه‌های این شهر بیم خشکسالی را از دل‌های بیرجندی‌ها ربوده است.
بنگاه خیریه آبلوله در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی با همت اهالی بیرجند و واقفان خیراندیش بنیان نهاده شود تا مردم محروم بیرجند از گزند کم‌آبی و آب‌های شور و آلوده رهایی یابند و بیرجند شهری نامیده شود.
یک روایت جالب تاریخی برای رفع نیاز یک شهر
احمد کاشانی، رئیس انجمن گردشگری پایدار در این رابطه به ایسنا گفت: بیرجند اولین شهری در کشور است که مجهز به سیستم آبرسانی شده که در این باب، روایات جالب تاریخی وجود دارد؛ اتفاقاتی که در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۲ هجری شمسی در شهر بیرجند رخ داد.
وی افزود: در این سال‌ها مرگ و میر عجیبی گریبانگیر مردم شهر شده تا جایی که برخی از خانواده‌های ۵ نفره کلا از بین رفتند؛ در این میان حاکم بیرجند در دوران قاجار کمیته‌ای متشکل از ۲۵ نفر از بزرگان شهر را تشکیل داد؛ ماموریت این کمیته حل و فصل بحران مرگ و میر در بیرجند بود.
رئیس انجمن گردشگری پایدار ادامه داد: این کمیته از پزشکانی که در شهر بیرجند فعالیت می‌کردند کمک و راهنمایی می‌گیرد و پزشکان اعلام می‌کنند آب آب انبارها آلوده بوده و مرگ و میر به خاطر بیماری‌هایی مانند حصبه، اسهال خونی و وبا رخ داده است.
کاشانی ادامه داد: این کمیته ۲۵ نفره که بعدها به کیسیون میاه یا کمیته آب معروف شد تصمیم گرفت که چاره‌ای بیندیشد؛ براین اساس قنات‌های رشته کوه باقران در جنوب بیرجند که ارتفاع مناسبی در سطح شهر دارد را درنظرگرفتند.
وی با بیان اینکه یکی از قنات‌های این رشته کوه مشخص شد تا آب این قنات را به مرکز شهر هدایت کنند، افزود: این امر باعث شد تا مردم از آب آشامیدنی سالم استفاده کنند.
رئیس انجمن گردشگری پایدار بیان کرد: در کنار قنات علی آباد سه مخزن بزرگ با سه اندازه مختلف تعبیه شد و نهایتا از مخزن انتهایی لوله‌هایی به مرکز شهر کشیده شده و در محله‌های معروف بیرجند یک شیر تعبیه شد تا مردم بتوانند از آب آن بهره ببرند.
کاشانی ادامه داد: با مشارکت خیران و مالکان قنات علی آباد بخش اعظم آب مورد نیاز توسط مالکان قنات وقف و مابقی توسط خیران خریداری می‌شود.
وی افزود: نکته مهم این است که استفاده از آب شیرین برای مردم در آن روزگار رایگان بود چراکه مردم قبلا هزینه آن را پرداخت کرده بودند و بدین صورت این بحران حل شد؛ این کمیسیون بعدها تبدیل به بنگاه آبلوله شد که هنوز هم مردم شهر از برکات خیریه آن بهره می‌برند.
وقفی که هنوز هم ماندگار است
حجت‌الاسلام والمسلمین دادخدا خدایی، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در اسناد تاریخی و خاطرات موجود که از نویسندگان، نظامی‌ها و بزرگان شهر باقی مانده است مواردی همچون آلوده بودن دائمی آب جوی‌های اصلی به صابون رخت‌شویی، بیماری‌ها و شور بودن به چشم می‌خورد که نمایانگر معضلات قنات و مشکلات مربوط به آب در جامعه شهری بیرجند در گذشته بوده است.
وی ادامه داد: از طرفی آب موردنیاز مصرف‌کنندگان و برخی اصناف توسط صنف سقا یا آبکش تأمین می‌شده که دشواری و محدودیت‌های خاص خود از جمله کمبود آب، عدم دسترسی سریع به آب و هزینه بالا را داشته است؛ همان دسترسی‌های اندک به آب نیز عاری از آلودگی‌های بهداشتی نبوده است و وجود فراگیر بیماری‌های پوستی، حصبه، اسهال خونی و کچلی در آن زمان‌بر این موضوع صحه می‌گذارند و این وضعیت تا سال ۱۳۰۲ هجری شمسی ادامه داشت.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند با بیان اینکه اولین بار در گفتگوی محمدولی اسدی (مصباح السلطنه) مأمور دولت در خطه قهستان با شاهزاده معتضدی بود که ایده استقرار شبکه آبرسانی مطرح شد. مردم هزینه پروژه را پرداخت کردند، تصریح کرد: معتضدی ایده را پذیرفت و پیشنهاد کرد طرح را به اطلاع شوکت‌الملک برسانند، شوکت‌الملک نیز جلسه‌ای را با حضور علما، تجار و معتمدان شهر برگزار کرد و خود او مبلغ ۵۰ هزار ریال و حاضرین نیز در حد توان مبالغی را تعهد کردند.
خدایی ادامه داد: پس از برپایی هسته اولیه آبلوله بیرجند کمیسیون «میاه» به ریاست شوکت‌الملک و عضویت چند نفر از اعانه‌دهندگان تشکیل شد که پس از بررسی تصمیم بر آن شد که قنات علی‌آباد در بیرجند خریداری و آب لوله‌کشی از آنجا تأمین شود. علت این انتخاب ارتفاع بالای قریه علی‌آباد نسبت به شهر و آب بسیار شیرین آن بود.
وی بیان کرد: مسئولیت آبرسانی و تأمین آب شرب بیرجند تا سال ۷۲ و پیش از تأسیس شرکت‌های آب و فاضلاب بر عهده بنگاه خیریه آبلوله بیرجند بود که در این سال بدون توجه به تبصره ۴ ماده ۴ قانون توزیع عادلانه آب که به‌صراحت عنوان شده آب شرب شهری اگر وقف باشد باید طبق مقررات وقف عمل گردد، کلیه املاک بنگاه تصرف شد.
خدایی ادامه داد: بی‌شک تأمین منابع مالی این چنین خدمت بزرگی جز از طریق کمک‌های خیریه در منطقه محرومی مانند بیرجند امکان‌پذیر نبود اما باید پذیرفت اگر این کمک‌ها در قالب سنت ماندگاری به نام وقف نمی‌گنجید شاید سال ۱۳۷۲ پایانی تلخ بر بنگاه خیریه آبلوله بیرجند بود و امروزه همچنان شاهد خدمت‌رسانی این بنگاه به مردم بیرجند نبودیم.
وی با بیان اینکه امروز سقاخانه‌های این موقوفه به همت اوقاف و امور خیریه در سطح شهر گسترش یافته است، یادآور شد: اوقاف در راستای اجرای امینانه و صحیح واقفان نسبت به تعبیه هشت باب سقاخانه در نقاط مختلف اقدام کرده و چنانچه ضرورت اقتضا کند نسب به تعبیه سقاخانه‌های دیگر اقدام خواهد کرد تا این وقف همچنان برای رفع نیاز مردم باقی بماند.
انتهای پیام