به گزارش ایسنا، آسیاب آبی محلات در شمال شهرستان و در مسیر آب سرچشمه قرار گرفته است. آبی که پس از ورود به تنوره آسیاب و به چرخش درآوردن پره‌ها و سنگ آن، راهی باغات و زمین‌های کشاورزی می‌شده است، اکنون آب در همین مسیر جاری بوده و آسیاب نیز همچنان پابرجاست، اما دیگر پره‌ای سد راه آب نمی‌شود تا سنگ آسیاب را به حرکت درآورد.
این بنا که قدمت آن به دوران صفویه باز می‌گردد، در سال ۱۳۸۷ به عنوان اثر ملی به ثبت رسید، اما این ثبت ملی نیز نتوانست تغییری مطلوب در وضعیت آسیاب ایجاد کند چراکه همچنان بلاتکلیف و بدون اقدامات محافظتی، رها شده است. چنانکه بسیاری از مردم تبدیل شدن آسیاب را به محلی برای نگهداری مرغ و خروس در گذشته به یاد دارند.
مهدی لعل‌بار، مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان محلات، مشکلات مالکیتی و کمبود منابع مالی را دو عامل اصلی برای این وضعیت دانست و ابراز امیدواری کرد که با تامین اعتبار و توافق با مالکین بتوان تغییری در وضعیت این بنا ایجاد کرد.
در سندی که مربوط به معامله بخشی از آسیاب بین فروشنده و خریداران مربوط به تاریخ ۱۳۳۵ موجود است، عنوان "طاحونه" برای آسیاب استفاده شده است. طاحونه در لغت‌نامه دهخدا به معنای آسیاب آبی آمده و در مثنوی نیز در بیتی به کلمه طاحون اشاره شده است:
بر در یاران تهی‌دست آمدن هست بی گندم سوی طاحون شدن
البته لغت‌نامه عمید، ریشه این کلمه را عربی دانسته است.
از زمان فعال بودن آسیاب، سال‌های زیادی نگذشته است چراکه برخی از دهه شصتی‌ها نیز مرحوم حاج علی صمدی آسیابان این آسیاب و رونق آسیاب را به یاد دارند. هرچند که امیر، یکی از فرزندان حاج علی نیز می گوید که تا سال ۱۳۸۷ در اینجا آسیابانی می‌کرده است.
اگرچه بسیاری از بخش‌های آسیاب سرجای خود نیستند و داخل آسیاب انبار شده اند اما به گفته امیر، امکان نصب آنها وجود دارد. یکی از ورثه معتقد بود که تعدادی از قسمت‌های آسیاب به سرقت رفته است، اما مشاهدات خبرنگار ایسنا نشان می‌دهد که بخش‌های اصلی آسیاب همچنان پابرجاست و با اندکی مرمت می‌توان آن را احیا کرد. از آنجاکه پره های آسیاب برای قرار گرفتن در مسیر آب زیر سنگ آسیا قرار دارند، خبرنگار ایسنا نمی تواند در خصوص اینکه هنوز آنجا هستند یا نه نظری بدهد، گرچه امیر تاکید دارد که پره ها هنوز سرجایشان هستند.
بر اساس آنچه که یکی از ورثه عنوان می‌کند، در گذشته ۱۲ آسیاب آبی در مسیر آب سرچشمه بوده و بالا دست آسیاب فعلی، دو آسیاب دیگر نیز قرار داشته است اما اکنون تمام آنها تخریب شده و این بنا، تنها بازمانده از نسل آسیاب‌های آبی محلات است.
وی همچنین طاق‌های این بنا را متعلق به دوران صفویه دانست و امکان قدیمی‌تر بودن خود بنا را رد نکرد.
با گذشت سال‌ها و فوت مالک (مالکین) و تعدادی از وراث، اکنون آسیاب به چند ورثه رسیده است. به گفته یکی از وراث، دو و نیم دانگ از آسیاب متعلق به خانواده صمدی و سه و نیم دانگ از آسیاب متعلق به فرد دیگری است که اکنون فوت شده و تنها دو دختر وی در قید حیات بوده و در حال حاضر نیز ساکن هلند هستند.
اگرچه ورثه‌ای و چندمالکیتی بودن آسیاب و به دنبال آن اختلافات مالکیتی را یکی از دلایل بلاتکلیف ماندن آسیاب عنوان می‌کنند اما ۵ نفر از ورثه که در زمان تهیه گزارش امکان صحبت با آنان فراهم شد، همگی اختلاف در مورد این بنا را رد کرده و خواستار تعیین تکلیف آن از سوی شهرداری و میراث فرهنگی بودند. آنها اظهار کردند در صورتی که شهرداری یا هر سازمان دیگری حاضر به خرید بنا به قیمت واقعی باشد، تمامی ورثه آماده فروش آن هستند.
بر اساس ادعای تعدادی از ورثه، بخشی از خیابان، پیاده‌رو و میدان موسوم به سه راهی سرچشمه متعلق به محدوده ۲ هزار متر مربعی آسیاب بوده و بدون توافق با مالکین توسط شهرداری اصلاح و به معبر تبدیل شده است. به گفته آنها چاهی هم که توسط شهرداری در این منطقه حفر شده، در محدوده زمین آسیاب قرار دارد.
اگرچه مالکین مدعی قرار گرفتن بخشی از خیابان منتهی به سرچشمه در زمین آسیاب هستند اما درختان قطور چنار موجود در حاشیه خیابان که تا چند ده متر بالاتر و در یک راستا قرار دارند، می‌تواند نشان‌دهنده این موضوع باشد که این معبر از گذشته، موجود بوده و تغییری در عرض آن انجام نشده است، بنابراین برای بررسی این ادعا و دیگر ادعای مالکین مبنی بر اینکه شهرداری توان خرید این بنا را دارد به سراغ شهردار رفتیم.
عزیز تقی‌زاده، شهردار محلات در گفت و گو با ایسنا در ارتباط با ادعای مالکین مبنی بر قرار گرفتن بخشی از معابر شهری در زمین و محدوده آسیاب، اظهار کرد: امکان این مسئله وجود دارد. مالکین باید سند خود به اداره ثبت اسناد ارائه دهند یا کارشناس رسمی دادگستری در این باره اظهار نظر کند. در صورت اثبات این ادعا شهرداری نسبت به پرداخت بهای آن اقدام خواهد کرد.
وی همچنین در ارتباط با چاه آب موجود در آن محدوده افزود: این چاه از گذشته در این مکان بوده است و حفر آن مربوط به دوران اخیر نیست.
تقی‌زاده درخصوص ایده خرید این بنای تاریخی توسط شهرداری که مالکین مطرح کرده اند، گفت: با توجه به ثبت ملی آسیاب، رسیدگی به این بنا در محدوده وظایف میراث فرهنگی است، اما بهترین راه برای رونق و نگهداری آسیاب، واگذاری آن به بخش خصوصی است.
ساختار منحصر به فرد و جالب آسیاب آبی
قرار گرفتن در مسیر آب سرچشمه و شیب مناسب زمین در آن منطقه، نشان از موقعیت‌شناسی مناسب برای ساخت این بنا دارد. اگرچه شاید ساختمان آسیاب از بیرون کوچک به نظر بیاید اما وارد آن که می‌شوید، ماجرا اندکی تفاوت می‌کند. تاسیسات و پره‌ها زیر ساختمان تعبیه شده و سنگ آسیاب در قسمت شمالی قرار دارد.
در داخل ساختمان، یک تنور برای پخت نان نیز تعبیه شده تا فاصله تولید تا مصرف همینقدر کوتاه باشد. برای نگهداری لوازم و ابزار مورد نیاز آسیاب یا تجهیزات یدکی آن، طاقچه‌هایی نیز دیده شده است. در کنار آسیاب نیز طویله‌ای قرار دارد. داخل بنا تقریبا بکر مانده و توسط میراث فرهنگی، اندکی تعمیر و بازسازی شده اما ساختار اصلی و سنتی خود را حفظ کرده است، هرچند تارهای عنکبوت روی در و دیوار، نشان از وضعیت بلاتکلیف آسیاب دارد.
زمانی که امیر با این سوال مواجه شد که آیا آسیاب می‌تواند به شکل نمادین و برای بازدید گردشگران فعال باشد، با قطعیت از سالم بودن تمام تجهیزات و به قول خودش، موتورخانه آسیاب گفت و تاکید کرد که آسیاب توان فعالیت مانند گذشته را دارد. اگرچه آسیاب به انباری تبدیل شده و راه رفتن در آن دشوار است، اما مشاهدات خبرنگار ایسنا، صحبت‌های امیر را تائید می‌کند چرا که ظاهرا همه چیز سر جای خودش قرار دارد.
با وجود اینکه جاذبه های گردشگری مختلفی در شهرستان محلات ظرفیت پذیرش گردشگر را دارند، اما یکی از مشکلات معروف ترین این جاذبه های گردشگری یعنی پارک سرچشمه، به ویژه در ایام تعطیل و تابستان، استقبال بسیار زیاد گردشگران و مسافران از هسته مرکزی آن است که بعضا حتی راه رفتن در آن را دشوار می‌کند.
اگرچه اقداماتی برای تمرکز زدایی از هسته مرکزی سرچشمه در منطقه اروج در حال انجام است، اما توجه به آسیاب آبی می‌تواند به تمرکززدایی کمک کند. ترمیم و راه‌اندازی نمادین آسیاب، پخت نان سنتی در تنور موجود در داخل آسیاب در کنار تاسیس محلی برای استراحت یا توقف مقطعی افراد، می‌تواند بازدیدکنندگان را از سرچشمه، به این سمت سوق دهد.
یکی از مسائلی که اهمیت آسیاب را بیشتر می‌کند، قرار گرفتن آن در کنار کوچه باغ های زیبای پولگان است چراکه این ظرفیت در صورت رونق آسیاب، می‌تواند یک بسته کامل گردشگری را به مسافران عرضه کند.
برایند صحبت‌های مسئولین، گفته‌های مالکین بنا و محدودیت منابع مالی میراث فرهنگی، نشان‌دهنده ادامه روند فعلی برای آسیاب است و پره‌های آسیاب که برای قرن‌ها با آب سر و کار داشته، همچنان باید خاک بخورد.
بلاتکلیف ماندن آسیاب، دستاوردی جز نابودی تدریجی آن را در پی نخواهد داشت و نبود نگاه کلان و عمیق به این ظرفیت گردشگری تاریخی، در به‌وجود آمدن چنین وضعیتی بی‌تاثیر نیست. چراکه هزینه کردن برای این بنا، علاوه بر حفظ میراث ارزشمند این سرزمین، می‌تواند به رونق گردشگری و به دنبال آن، رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک کند، اما در سایه بی‌تدبیری، ترمز چرخ آسیاب کشیده شده و قفل بر بخت آن زده شده است.
انتهای پیام