یکی از مهم‌ترین دوران زندگی هر فرد، دوران کودکی است. دوران مهم و با ارزشی که شخصیت اخلاقی و اجتماعی فرد شکل می‌گیرد. بنابراین والدین مسوول نمی‌توانند نسبت به این دوران بی‌تفاوت باشند، چرا که تربیت فرد در سنین کودکی در زندگی شخصی و اجتماعی او در بزرگسالی بسیار اهمیت دارد و روابط اجتماعی فرد را می‌سازد.
یکی از مسائل تربیتی که برای والدین بسیار مهم است روحیه قدرشناسی در فرزندانشان بوده، مسئله‌ای که امروزه برخی از والدین را درگیر کرده است. کودکان امروز به خاطر فراوانی امکانات و توجه بیش از حد والدین پرتوقع هستند و در قابل زحمات و امکاناتی که پدر و مادر برای آنها فراهم می‌کنند قدر ناشناس هستند. این در حالی است که در گذشته کودکان توقعات زیادی از والدین و اطرافیان خود نداشتند و از داشته‌های خود راضی بودند و با دریافت هدیه، حتی یک مداد و اسباب بازی ساده و برآورده شدن خواسته های کوچک خود احساس رضایت می‌کردند و قدردان زحمات والد خود بودند و کمتر در روابط با دوستان و محیط های اجتماعی چون مدرسه با مشکل مواجه می شدند.
مادر سهیل ۶ ساله می گوید: پسرم بچه قدرنشناسی است و هیچ چیز به چشم‌اش نمی آید و هر روز توقعات و انتظارات او بیشتر از روز قبل است. برخی اوقات وسایلی می خواهد که حتی برای سن او کاربردی ندارد و برای داشتن آن گریه می کند.
وی ادامه داد: من و پدرش همیشه سعی می کنیم تا حد امکان و حتی بیشتر از حد توان خواسته‌ها و انتظاراتش را بر آورده کنیم، اما نه تنها قدردان نیست بلکه احساس رضایت او برای رسیدن به خواسته‌هایش کوتاه مدت است.
مادر سهیل افزود: اخیرا قصد سفر داشتیم اما پسرم گفت اگر برای او چمدان بزرگ و شخصی نخریم با ما نمی آید. اگر چه من اصرار داشتم که نیازی به چمدان ندارد اما پدرش نپذیرفت و برای او چمدان خرید. همین مسئله هم باعث شده کمتر خواسته هایش را به من بگوید، چون متوجه شده که در برابر توقعات او مقاومت می‌کنم بنابراین بیشتر با پدرش صحبت می‌کند. از این که پسرم در قبال محبت و زحمات ما نه تنها سپاسگزار و قدردان نیست، بلکه بیشتر ناسپاس و زیاده خواه می شود بسیار ناراحت هستم.
برای پاسخ به این سوال که چرا برخی از کودکان پر توقع اند و ریشه این پر توقعی و قدرناشناسی چیست به سراغ یک روان شناس کودک و نوجوان رفتیم.
دکتر پریسا ارجمندی در گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با پر توقع بودن و قدرناشناسی کودکان، عنوان کرد: کودکانی که همواره خواسته‌ها و تمایلاتی نامعقول و غیر منطقی دارند که والدین نمی‌توانند آنها را برآورده کنند، کودکان پر توقع هستند.
پرتوقعی والدین
ارجمندی بیان کرد: یکی از مهم ترین نکات در کودکان نسل امروز، نسل زد، این است که الگوبرداری آنها از رفتارهای اطرافیان به ویژه والدینشان بسیار زیاد است. به همین جهت اکثر مسائل و مشکلات رفتاری، روحی و روانی کودکان ریشه در خانواده دارد و متاثر از رفتار والدین است؛ چرا که کودکان رفتار پدر و مادر را در برخورد با مسائل مختلف آینه وار تکرار می کنند.
این روانشناس کودک و نوجوان با بیان اینکه کودکان، پر توقع بودن و ناسپاسی را با مشاهده رفتار والدین خود می‌آموزند، اظهار کرد: والدینی که در برابر یکدیگر پر توقع هستند و در قبال زحمات همسرشان از او قدردانی نمی‌کنند به صورت غیرمستقیم به کودکان خود الگوی پرتوقعی و ناسپاسی ارائه می‌دهند.
افراط در محبت و حمایت
وی محبت و حمایت بی‌جا را از دیگر دلایل روحیه ناسپاسی در کودکان دانست و گفت: والدین همواره باید در مواقعی که فرزندشان با خطرهای (جانی، روحی و روانی، جنسی و...) مواجه می‌شود پشتیبان و حامی کودکان خود باشند اما گاهی در حوزه مسوولیت هایی که هر کودک به عهده دارد والدین حمایت‌های بی‌جا دارند؛ به عنوان مثال، والدین باید در مقطع اول و دوم ابتدایی همراه فرزند خود باشند نه اینکه به جای او مشق بنویسند.
ارجمندی با تاکید بر اینکه والدین نباید از سر دلسوزی و محبت مسوولیت‌ها و وظایفی که کودک در محیط خانه یا مدرسه به عهده دارد را انجام دهند، ادامه داد: در دوران کرونا، آموزش مجازی کودکان را از فضای فیزیکی مدرسه و حضور در کلاس دور کرد و همین مسئله سبب شد بعد از افول بیماری کرونا و بازگشایی مدارس، بازگشت به روال قبل برای آنها سخت باشد، اما به این معنا نیست که والدین باید تکالیف فرزندان خود را انجام دهند. کودک باید مسوولیت کارهای خود را به عهده بگیرد؛ بنابراین اگر تکالیف درسی خود را انجام نداد باید مسوولیت این کار و عواقب آن را بپذیرد.
کمال‌گرایی والدین
وی بر اهمیت سبک فرزند پروری والدین در پرتوقعی کودکان تاکید کرد و گفت: روحیه و رفتار والدین کمال‌گرا با توجه به این که تمایل دارند همیشه در بهترین شرایط قرار داشته باشند و به همه خواسته‌های خودشان برسند و سطح توقعاتشان از کودک بالا است؛ در شکل گیری روحیه پر توقع بودن کودک تاثیر گذار خواهد بود.
معاشرت با افراد هم سطح با خانواده
این روانشناس کودک و نوجوان یادآور شد: والدین باید این نکته را مدنظر داشته باشند که با افراد و خانواده‌هایی بیشتر رفت و آمد کنند که از لحاظ رفاهی و درآمد هم سطح آنها هستند، چرا که ارتباطات و معاشرت‌ها بر سلیقه و خواسته‌های افراد تاثیر گذار است.
وی اظهار کرد: معاشرت با خانواده‌هایی که فاصله طبقاتی خیلی زیادی با شما دارند سبب می‌شود کودکان ناخودآگاه در مقام مقایسه امکانات خودشان با دیگری قرار گیرند و پذیرش شرایط موجود خانواده و امکانات در دسترس، برای آنها سخت می‌شود و همین مسئله عاملی برای ناسپاسی و توقع بیشتر و حتی کاهش اعتماد به نفس در کودک خواهد بود.
تک فرزندی
این روانشناس کودک و نوجوان عنوان کرد: در خانواده های تک فرزند، خواسته ها و توقعات کودک بلافاصله برآورده می شود و این موضوع سبب کاهش صبر و تاب آوری در کودک شده و سطح توقعات او را بالا می برد.
پاداش‌های مادی بی منطق
ارجمندی با بیان اینکه پاداش‌های معنوی در تربیت بسیار اهمیت دارد، تاکید کرد: همواره این نکته را به والدین گوشزد می‌کنیم که پاداش‌هایی که برای فرزندانشان در نظر می‌گیرند نباید همیشه مادی باشد به دلیل اینکه زمینه پر توقعی را در کودک تقویت می‌کند؛ به عنوان مثال گاهی پاداش می‌تواند رفتن به مهمانی، رفتن به پارک، تماشای کارتون و بازی کردن با او باشد.
وی تصریح کرد: اگر والدین برای هر رفتار کودک بخواهند پاداش مادی لحاظ کنند، مخصوصا اگر متناسب با رفتار او نباشد؛ به این معنا که برای یک کار کوچک یک پاداش بزرگ در نظر بگیرند توقع کودکان بالا می رود و دیگر پاداش‌های معنوی جایگاه و ارزشی برای او نخواهد داشت.
راهکارهای آموزش و تقویت روحیه قدرشناسی در کودک
این روانشناس کودک و نوجوان اضافه کرد: والدین برای آموزش قدرشناسی به کودک ابتدا باید خودشان را بشناسند و در وهله بعد ویژگی‌های شخصیتی فرزند خود را متناسب با این که در سنین کودکی یا نوجوانی قرار دارد، بشناسند.
ارجمندی یادآور شد: والدین باید به این نکته توجه کنند که سرگرمی برای کودکان به ویژه انجام فعالیت‌های ورزشی به دلیل تخلیه انرژی و هیجاناتشان منجر به تقویت و بالا رفتن روحیه آنها می شود که قطعا این امر در تعدیل و معقول شدن خواسته های کودکان موثر خواهد بود.
وی بیان کرد: والدین همواره باید الگوی خوب و مناسبی برای فرزندانشان باشند، بنابراین والدین اول باید سطح انتظارات را از خودشان و افراد بررسی و آنها را معقول کنند تا کودکان یک الگوی مناسب برای قدرشناسی و خواسته‌های معقولانه از اطرافیان داشته باشند.
تشویق توقعات به‌جا
ارجمندی افزود: معمولا این ویژگی هر انسانی است که رفتارهای منفی را بیشتر می بیند و بیشتر بر آنها تاکید دارد، اما والدین نباید بر ویژگی و رفتار منفی کودک تاکید کنند. به این معنا اگر یک کودک دو ویژگی منفی و هشت ویژگی مثبت دارد والدین باید رفتارهای مثبت فرزندشان را تشویق کنند که این موضوع بر افزایش اعتماد به نفس در کودک نیز بسیار موثر است. به عنوان مثال زمانی که یک توقع به جا داشت آن را پررنگ و مورد تشویق قرار دهند تا این رفتار کودک دوباره تکرار شود.
تقویت مهارت نه شنیدن
وی تصریح کرد: نه شنیدن برای کودکان معمولا دشوار است این در حالی است که از سن دو سالگی کودک باید ناکامی را تجربه کند؛ به این معنا که گاهی والدین در مواجه با خواسته های آنان نه بگویند، چرا که تجربه ناکامی سبب می شود در شرایط مختلف و به ویژه در دوره نوجوانی ناکامی در محیط‌های اجتماعی را راحت‌تر بپذیرند. به عنوان مثال کودکی که در مدرسه از گروه دوستان خود نه می شنود اگر این مهارت را در محیط خانواده و در روابط خود با والدین تجربه کرده باشد آسیب کمتری را تجربه می‌کند.
این روانشناس کودک و نوجوان اضافه کرد: والدین نباید در مواجهه با توقعات کودکان در مقابل فرزندشان قرار بگیرند و در جنگ قدرت بروند بلکه باید در کنار آنها حرکت کنند.
مراقبت از سبک فرزند پروری
ارجمندی ادامه داد: والدینی که سبک فرزندپروری سهل انگارانه دارند و تمام خواسته های کودک را برآورده می‌کنند و والدینی که سخت گیر هستند و قوانین زیادی را برای کودکان مشخص می کنند به فرزندان خود آسیب می زنند در حالی که والدین باید مقتدر باشند. به عنوان مثال اگر برای کودک زیر دو سال گوشی و تبلت ممنوع است به هیچ عنوان این وسیله را در اختیار کودک قرار ندهند و در مواجهه با خواسته‌های کودک که خط قرمزهای آنها است و مسائلی که به فرزندشان آسیب می زند مقتدرانه نه بگویند و پای آن بایستند.
این روانشناس کودک و نوجوان با توجه به اینکه از سن دو سالگی مهارت نه شنیدن را در کودک تقویت می‌کنیم و آنها را با موقعیت‌های ناکامی برای برخی از خواسته‌های نابه‌جا آشنا می‌کنیم، تاکید کرد: این مسئله اهمیت دارد که والدین از ابتدا الگوی مناسبی باشند بنابراین می‌توانند از متخصصین و روانشناسان کودک در این زمینه کمک بگیرند. اگر والدین فرزندان خود را با ناکامی و نه شنیدن آشنا نکنند در محیط دوستان و جامعه به شدت با مشکل مواجه خواهند شد و آسیب بیشتری را متحمل خواهند شد.
وی در پایان عنوان کرد: تحقیقات بسیار زیادی در این زمینه انجام شده است که پر توقع بودن کودکان، مشکلات سلامت روان، خشونت جسمانی، سو استفاده‌های جنسی، افزایش احتمال خودکشی، افسردگی در دوران بزرگسالی، استرس و اضطراب را برای فرد به دنبال خواهد داشت.
انتهای پیام