جاده اصفهان به شهرضا به‌عنوان جاده مواصلاتی شمال به جنوب ایران، قدمتی بالغ‌بر هزار سال دارد که معبر ورودی قلب پادشاهی ساسانی را تشکیل می‌داد و یکی از جاده‌های شاهی ایران بشمار می‌رفت. کاروانسرای صفوی امین‌آباد نیز که تنها کاروانسرای هشت ضلعی ایران است و در همه گوشه‌های خارجی آن ۸ برج طراحی‌شده در ابتدا قلعه‌ای متعلق به دوره ساسانی بود که در عصر صفوی به‌عنوان یکی از کاروانسراهای برون‌شهری تغییر کاربری یافت. هنوزهم بدنه سنگیِ این کاروانسرا بقایای همان قلعه‌ای است که از دوران ساسانیان به‌جا مانده است.
بعد از پایان مرمت کاروانسرای صفوی امین‌آباد در سال ۱۳۹۸، این بنا به یک مجموعه اقامتگاه سنتی دل‌انگیز تبدیل شد که دارای هتل، رستوران، قهوه‌خانه و کافی‌شاپ، محل برگزاری کلاس، ورکشاپ، ایونت‌ها، غرفه‌های صنایع‌دستی و سالنی برای برگزاری جلسات است. از موارد جالب در کاروانسرای صفوی امین‌آباد این است که سقف کافی‌شاپ و قهوه‌خانه به‌صورت تاق چشمه‌ای آجری است، در سقف هتل یزدی‌بری و رسمی‌بندی کارشده است، سقف‌های دوجداره گنبدی در سه فضای خان‌نشین دیده می‌شود، سقف تالار جلسه‌ها به‌صورت گره‌چین است و رستوران دارای سقف‌های مدور ساسانی است. همچنین یکی دیگر از نکات جالب‌توجه در این اقامتگاه، استفاده از اسامی آذرمیدخت، آرتا، آرمیتان، آتموس، آرشین، آتوسا و انوشه برای نامیدن اتاق‌های هتلِ این کاروانسرا است که هریک از آن‌ها بانوان تأثیرگذار در دوره‌های هخامنشیان تا ساسانیان بوده‌اند.
جهانشاه محمدخدایی، مدیر کاروانسرای صفوی امین‌آباد در گفت‌وگو با ایسنا درباره این بنای ارزشمند اظهار کرد: هنگامی‌که اصفهان در دوران صفویه به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب شد، شاه‌عباس یکم به‌منظور بازسازی و احیای جاده ابریشم نسبت به احداث کاروانسراهای بسیاری اقدام کردد که ازجمله ویژگی‌های مشترک کاروانسراهای این دوره می‌توان به حجره‌ها، تاق‌ها، اندرونی‌ها و بیرونی‌های متعدد اشاره کرد. کاروانسرای صفوی امین‌آباد نیز مانند سایر کاروانسراهای فلات مرکزی ایران به قرن دهم هجری قمری یعنی دوران صفویه بازمی‌گردد و هرچند سازه اصلی این بنا یک قلعه نظامی متعلق به ساسانیان است که این بخش از سنگ ساخته‌شده و وظیفه اصلی کسانی که در این قلعه حضور داشتند، حفظ امنیت راه‌ها و ساماندهی منطقه بوده است. البته در روستای امین‌آباد قلعه مسکونی قدیمی دیگری نیز با بیش از هزار سال قدمت و از خشت و گل وجود داشت که متأسفانه در سال ۷۱ به‌طور کامل تخریب شد.
او ادامه داد: کاروانسرای صفوی امین‌آباد در جنوب استان اصفهان و در مسیر جاده اصفهان به شیراز و به‌طور مشخص بین شهرهای شهرضا در استان اصفهان و ایزدخواست در استان فارس واقع‌شده است. به عبارتی این بنا در منتهی‌الیه جنوب اصفهان قرارگرفته و از اصفهان۱۳۰ کیلومتر، از شهرضا ۴۰ کیلومتر و از شیراز ۳۵۰ کیلومتر فاصله دارد. جاده اصفهان به شهرضا یکی از جاده‌های شاهی ایران بوده و درواقع جاده مواصلاتی شمال به جنوب ایران بالغ‌بر هزار سال سابقه دارد و معبر ورودی قلب پادشاهی ساسانی را تشکیل می‌داد و اهمیت بسیاری داشته است؛ بنابراین این مکان ازنظر استراتژیک حائز اهمیت است.
محمدخدایی با اشاره به نام امین‌آباد گفت: وجه‌تسمیه نام امین‌آباد ازاین‌جهت است که در قدیم اگر کاروانی به این روستا تردد می‌کرد و به دلایلی نمی‌توانست مال‌التجاره خود را همراه ببرد، آن را در این کاروانسرا به امانت می‌گذاشت و پس از بازگشت، آن را دریافت می‌کرد، به همین دلیل این روستا به امین‌آباد یا امن‌آباد شهرت یافت.
او افزود: این قلعه ساسانی اگرچه در دوره صفوی به کاروانسرا تبدیل شد، اما همچنان بخشی از قوای نظامی در این مکان باقی ماند تا در صورت نیاز به‌عنوان یک پاسگاه نظامی از آن استفاده شود و تا اوایل دوره پهلوی دوم نیز کماکان به‌عنوان پاسگاه مورداستفاده بود، از دیگر شواهد این موضوع وجود بقایای یک فرودگاه هواپیمایی تک موتوره در عمق یک کیلومتری همین آبادی بود که در زمان رضاشاه تأسیس شد، ولی متأسفانه بعدها به دلیل نداشتن متولی به‌طور کامل از بین رفت.
مدیر کاروانسرای صفوی امین‌آباد با بیان اینکه این بنا یکی از معدود کاروانسراهای عصر صفویه با پلان ۸ ضلعی است که در تمام گوشه‌های خارجی آن درمجموع ۸ برج طراحی‌شده که علاوه بر زیبایی و استحکام بنا، در تأمین امنیت کاروانیان نیز اثرگذار بوده است، تصریح کرد: عنصر ۸ ضلعی از نمادهای نظامی‌گری پایگاه‌های نظامی ساسانی بشمار می‌رفت که در عصر صفوی به‌عنوان یکی از کاروانسراهای برون‌شهری تغییر کاربری یافت. برخی از کاروانسراها یا درون‌شهری و یا برون‌شهری و یا روز استراحت و شب اقامت هستند که کاروانسرای صفوی امین‌آباد از نوع برون‌شهری و هم روز استراحت و هم شب اقامت بوده است.
محمدخدایی درباره مرمت کاروانسری صفوی امین‌آباد نیز توضیح داد: در سال ۱۳۷۶ طرحی به نام پردیسان در کشور رقم خورد که هدف از آن شناسایی ابنیه تاریخی و بازسازی و مرمت آن‌ها بود. بر اساس این طرح ۱۲۸ ابنیه در ایران شناسایی و از این تعداد حدود ۷۷ بنا مرمت شد که از میان بناهای مرمت‌شده نیز تعداد بنا ۱۰ بنا به‌طور صد درصد مرمت شدند. آغاز مرمت کاروانسرای صفوی امین‌آباد نیز از سال ۱۳۷۶ آغاز شد، اما ناتمام باقی ماند و دولت نهم را نیز تجربه کرد ولی بازهم به اتمام نرسید تا اینکه به دولت سیزدهم رسید، به‌این‌ترتیب درحالی‌که یک طرح بلندمدت ملی وقتی رقم خورده بود و باید طی ۱۵ سال به پایان می‌رسید به مدت ۲۴ سال معطل ماند و درنهایت سال ۱۳۹۶ ما در هلدینگ آرمانی که مرمت قلعه شور و انگورستان ملک را نیز در دست انجام داشت تقاضا کردیم که به موضوع مرمت این بنا ورود کنیم.
او اضافه کرد: پس از موافقت، مرمت کاروانسرای صفوی امین‌آباد از سال ۹۶ آغاز و سال ۹۸ به پایان رسید و به یک مجموعه اقامتگاه سنتی تبدیل شد، ولی متأسفانه افتتاح آن با ورود کرونا ویروس در جهان هم‌زمان شد و یک سال به‌طور کامل تعطیل بود. همچنین از اوایل سال ۱۴۰۰ نیز شش دوره پیک کرونا را تجربه کردیم و در این بنا به‌طور مداوم باز و بسته می‌شد تا اینکه به‌طور رسمی از مردادماه امسال با سفر استانی رئیس‌جمهور به اصفهان بازگشایی شد.
مدیر کاروانسرای صفوی امین‌آباد گفت: این اقامتگاه سنتی که دارای ۵ هزار مساحت مشتمل بر ۳ هزار متر عرصه و ۲ هزار متر است و شامل هتلی ۴ ستاره با اتاق‌هایی دو تا پنج تخته، شاه‌نشین، سه فضای خان‌نشین، رستوران، قهوه‌خانه و کافی‌شاپ، محل برگزاری کلاس، ورکشاپ، ایونت‌ها، غرفه‌های صنایع‌دستی و سالنی برای برگزاری جلسات است. این بنای منحصربه‌فرد با حفظ سبک و معماری کهن آن، به طرز مناسبی مرمت و بازسازی‌شده و با چشم‌اندازی روح‌نواز به مکانی مناسب برای پذیرایی و استراحت مهمانان و درواقع به نگین انگشتری کاروانسراهای ایران تبدیل شده است.
او که دارای دکترای فناوری اطلاعات سلامت افزود: در این بنا ۵ نوع معماری قابل‌رؤیت است؛ سقف کافی‌شاپ و قهوه‌خانه به‌صورت تاق چشمه‌ای آجری است، در سقف هتل یزدی‌بری و رسمی‌بندی کارشده است، سقف‌های دوجداره گنبدی در سه فضای خان‌نشین دیده می‌شود، سقف تالار جلسه‌ها به‌صورت گره‌چین است و رستوران دارای سقف‌های مدور ساسانی است که سرعت انتقال موج در این قسمت بسیار سریع است؛ ضمن اینکه در هنگام مرمت و بازسازی، تمام موارد گرمایش و سرمایش این بنا تأمین‌شده و دارای موتورخانه مرکزی و شوفاژ است و برای سرمایش نیز از کولرگازی استفاده می‌شود.
محمدخدایی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از نکات جالب‌توجه در این اقامتگاه، استفاده از نام بانوان تأثیرگذار عصر هخامنشی تا ساسانی است. بر این اساس، آذرمیدخت، آرتا، آرمیتان، آتموس، آرشین، آتوسا و انوشه برای نام اتاق‌های هتل در کاروانسرای صفوی امین‌آباد استفاده‌شده است که اتاق آذرمیدخت به دلیل ۳ ویژگی شامل معماری ترکیبی، خلاقیت هنگام معماری و استفاده از ملزومات تاریخی و قدیمی در تزئینات و دکوراسیون، به‌طور ویژه موردتوجه کارشناسان یونسکو قرار گرفت.
او ادامه داد: ۹۰ درصد درصد کارکنان از اهالی امین‌آباد هستند و در حال حاضر در هتل ۳ نفر، در کافی‌شاپ و قهوه‌خانه ۴ نفر، در قسمت پذیرش رستوران ۴ نفر و در آشپزخانه نیز ۴ نفر مشغول به کار هستند، اما در صورت رونق گردشگری، امکان اشتغال تا ۴۳ نفر پیش‌بینی‌شده است.
مدیر کاروانسرای صفوی امین‌آباد با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که با آن مواجه هستیم نداشتن تابلوی‌های معرفی بین راه است، بیان کرد: بیشتر از دو سال است که تلاش می‌کنیم و درواقع می‌جنگیم تا تابلوهای بین‌راهی برای معرفی کاروانسرای صفوی امین‌آباد نصب شود و علی‌رغم ۸۵ میلیون تومان هزینه، اجازه نصب تابلوها داده نشده است. درنهایت به ما اعلام کردند شما به‌عنوان سرمایه‌گذار، باید ۵۰۰ متر از سمت چپ و راست جاده را از محور خریداری و جاده‌سازی کنید و راهی به پارکینگ محل کاروانسرا بدهید! من به آن‌ها عرض کردم پس نقش اداره راه و شهرسازی چیست؟ این‌طور پاسخ دادند که شما سرمایه‌گذار هستید و اینجا پول پارو می‌کنید!
محمدخدایی تأکید کرد: مهم‌ترین دغدغه ما نداشتن تابلوهای بین‌راهی است. کسی که از اصفهان به سمت شیراز حرکت می‌کند از ورودی شهرضا اطلاعات و تابلویی درباره کاروانسرای صفوی امین‌آباد نمی‌بیند. از سمت شیراز نیز نزدیک‌ترین شهر به این کاروانسرا ایزدخواست است که از این شهر به سمت شهرضا نیز تابلوی از این کاروانسرا وجود ندارد.
او با بیان اینکه دانشگاه هنر اصفهان می‌تواند از کاروانسرای صفوی امین‌آباد به‌طور رایگان برای برگزاری دروس عملی خود استفاده کند، گفت: تاکنون جلسه رسمی بزرگداشت مقام زن از سوی فرماندار شهرضا در این کاروانسرا برگزارشده و شهردار و اعضای شورای شهر نیز در این مکان حضور یافته‌اند، پایان اردیبهشت‌ماه سال گذشته نیز دومین نشست اتحادیه بوم گردی‌های استان اصفهان در کاروانسرای صفوی امین‌آباد برگزار شد، اما باوجوداینکه به‌طور رسمی از دانشگاه هنر اصفهان نیز تقاضا کردیم، هر یک از دانشکده‌ها می‌توانند ۳ واحد از درس‌های عملی خود را در این مکان بگذرانند و از آن به‌عنوان یک محیط علمی بهره ببرند، اما پاسخی از سوی آن‌ها داده نشد. درحالی‌که می‌توانند از این مکان به‌صورت رایگان بهره ببرند تا جامعه علمی ایران و جهان بدانند چنین بنایی مرمت‌شده و حرفی برای گفتن دارد.
به گزارش ایسنا، کاروانسرای صفوی امین‌آباد یکم دی‌ماه ۱۳۴۸ با شماره ۸۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام