شهرستان ابرکوه نزدیک‌ترین نقطه شهری به مرکز جغرافیایی ایران، دیار تاریخ، فرهنگ و ادب، با مردمانی کویری و سخت کوش است که شعله حیات را در این کویر تفدیده، همواره پرفروغ نگاه داشته‌اند.
انبوه آثار باستانی که هر یک گنجینه‌ای از معماری و هنر ایران زمین را در خود جای داده‌اند و کاریزهای طولانی و باستانی، نشان از آبادانی این منطقه و تاریخ پر افتخار آن دارند.
ابرکوه در جنوب غربی استان یزد، در منطقه‌ای دشتی و در مسیر جاده یزد - شیراز واقع شده و از دو طرف توسط ارتفاعات کوه سفید و قنبره در جنوب شرق و کوه اعلا در شمال غرب محصور شده است.
از آنجا که این شهر ابتدا در پای کوه ساخته شده، آن را «برِکوه» (کنار کوه) می‌گفتند که در گویش مردم به «ابرکوه» تبدیل شد و پس از ورود اسلام این نام نیز مانند بعضی نام‌های دیگر در گویش عربی، کاف به قاف تبدیل و «ابرقو» خوانده شده است.
نهایتاً در سال ۱۳۵۰ این شهر به صورت رسمی «ابرکوه» نامیده شد ولی نام آن در منابع قدیم و جدید به صورت‌های «ابرقو»، «ابرکویه»، «ابرقویه»، «برقوه» و «درکوه» نیز آمده است.
افسانه‌ها و داستانهای زیادی درباره بوجود آمدن و قدمت ابرکوه نقل می‌شود که اغلب سند و مرجع علمی مقبولی ندارند ولی با توجه به آثار و ابنیه باقیمانده می‌توان به قدمت زیاد ابرکوه پی برد.
در کتاب «شناخت ابرکوه و قدمت آن» از قول احمد بن حسین بن علی کاتب مؤلف کتاب تاریخ جدید یزد آمده است؛ زمانی که اسکندر، کثه(یزد کنونی) را به عنوان زندان قرار داد(یعنی زمانی که تازه یزد را بنیان نهاد)، نایبی برای خود در «ری» تعیین کرد که از ایالات ابرقو، اصفهان، اصطخر و قم، خراج به نزد وی می‌فرستاد که در صورت صحت این گفته قدمت ابرکوه نه تنها از یزد بیشتر است بلکه در آن زمان هم‌سنگ و هم رده ایالت اصفهان و اصطخر قلمداد می‌شده است.
سرو کهنسال
اولین اثری که اگر آن را از عجایب بدانیم، اغراق نکرده‌ایم وجود یک درخت سرو کهن سال و بلند است که بر پایه ارزیابی متخصصین فن و از جمله یک دانشمند مشهور روسی، عمر آن به بیش از ۴۰۰۰ سال بالغ می‌شود.
این درخت مشهور که هنوز نیز سر سبز و با صلابت در مرکز این شهر خودنمایی می‌کند، دارای ارتفاعی بالغ بر ۲۸ متر است.
سرو ابرکوه سومین اثر طبیعی است که در کشور به شماره ۳ به ثبت رسیده است.
گنبد عالی
گنبد عالی ابرکوه یکی از برجهای سنگی دوره دیلمیان بوده که بر بالای تپه ای واقع شده است.
این بنای تمام سنگی با نمای خارج و داخل به صورت هشت ضلعی روی تخت گاهی چهارگوش بنا گردیده است و بالای سر در ورودی بنا کتیبه‌ای کوفی با خط درشت و برجسته دیده می شود و ارتفاع و بلندی برج ۲۲ متر و ضخامت دیوار گنبد ۲ متر است.
بنای مذکور آرامگاه امیرعمیدالدین شمس الدوله دیلمی و مادرش بانویی از طایفه هزار اسب بوده که به دستور فرزندش فیروزان به سال ۴۴۸ ه.ق ساخته شده است.
این بنا به شماره ۱۹۵ به ثبت آثار ملی درآمده است.
خانه آقازاده
یکی از خانه های قدیمی شهرستان ابرکوه که در بافت قدیم واقع شده و از نظر معماری و بکارگیری عناصر معماری سنتی ایران در خور توجه است، خانه آقازاده می‌باشد که با مساحتی بالغ بر ۸۵۱ متر مربع با طرح حیاط مرکزی است.
بنای مذکور با گچبری‌های ظریف و زیبا و مقرنس‌های گچی تزیین شده است. قسمت شاخص و جالب توجه بنا بادگیر دو طبقه و کلاه فرنگی بوده که در نوع خود بی نظیر است که ارتفاع بادگیر ۱۸ متر و مساحت آن ۱۸ متر مربع می‌باشد.
در دهانه بادگیر ۱۹ عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد. بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک کنندگی و نوررسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالارخانه را انجام می دهند.
قدمت خانه آقازاده به دوره قاجاریه باز می‌گردد و در فهرست آثار ملی ایران تحت شماره ۱۸۳۸ به ثبت رسیده است.
یخچال خشتی
یخچال خشتی ابرکوه که با نام یخچال آقازاده ابرکوه نیز شناخته می‌شود، از یادگارهای دوران قاجار در ابرکوه است و در ورودی شهر قرار دارد.
ارتفاع و عمق یخچال خشتی ابرکوه ۱۲ متر است و این بنا در گذشته برای ذخیره‌سازی یخ و استفاده از آن در تابستان کاربرد داشت.
در طراحی ساختار بنا و استفاده از مصالح مختلف، به پایین بودن دمای فضای داخلی برای جلوگیری از ذوب یخ‌ها توجه ویژه‌ای شده است.
این بنا از بخش‌های مختلفی همچون دیوارهای سایه‌دار، حوض، انبار یخ و گنبد پله پله تشکیل می‌شود و در ساخت آن از مصالحی همچون گل، خشت خام، سنگ، چوب و آهک استفاده شده است.
این اثر به شماره ثبت ۷۷۵۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه صولت (موزه مردم شناسی)
خانه صولت با بنایی تاریخی، از جاهای دیدنی ابرکوه در استان یزد محسوب می‌شود و از آثار به‌جای مانده از اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه است.
از مهم‌ترین ویژگی‌های بنا می‌توان به ستون‌های گچبری شده با نقوش اسلیمی و گل و بوته زیبا و برجسته اشاره کرد.
این خانه وسیع حیاطی ۱۵۰ متری را در خود جای داده است که با دالان‌های پر پیچ‌وخم می‌توان به آن دسترسی داشت و در یکی از قسمت‌های خانه، موزه مردم‌شناسی ابرکوه دایر است.
این اثر به شماره ثبت ۱۸۳۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه شهرسب
قلعه شهرسب که با نام ارگ شهرسب نیز شناخته می‌شود، به دوران قاجار تعلق دارد و از مکان های دیدنی ابرکوه به شمار می‌رود.
این اثر از معدود ابنیه تاریخی استان یزد است که بخش اعظمی از بافت آن هنوز سالم باقی مانده است.
وسعت این قلعه ۱۷ هزار متر مربع است و مصالح به‌کار رفته در آن شامل خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته می‌شود. کوچه‌ها و خانه‌های این قلعه عظیم به صورت شطرنجی ساخته شده‌اند و اکثر خانه‌ها در طرفین کوچه‌ها بنا شده‌اند.
تزیینات گچبری، نقوش اسلیمی گل و بوته و مقرنس‌کاری از ظرایف معماری خانه‌های ارگ شهرسب هستند.
مناره‌های نظامیه
مناره های نظامیه یا سردر نظامیه ابرکوه در استان یزد، آثار دیدنی و خاصی هستند که از دوره ایلخانیان برجای مانده‌اند.
همانطور که آثار برجای مانده از قرن هشتم هر یک دارای زیبایی‌ها و سبک معماری خاصی هستند، مناره‌های نظامیه ابرکوه نیز از سبک معماری منحصر به فردی برخوردار هستند.
این مناره‌ها به دست استاد بزرگ نظام الملک ابرقویی در ابرکوه بنا شده و می‌توان در سراسر آن کاشی‌هایی با سنگ های تزیین شده فیروزه‌ای مشاهده کرد.
نکته‌ای که منجر شده مناره‌های نظامیه ابرکوه به ثبت آثار ملی رسیده و به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و ملی در ایران شناخته شود، حکاکی الله اکبر در سراسر این بنا به صورت پیچ در پیچ و با خط کوفی است.
انتهای پیام