جغرافیای سیاسی شهرستان مانه و سملقان
به گزارش ایسنا، شهرستان مانه و سملقان به مرکزیت شهر آشخانه در شمال غربی استان خراسان شمالی واقع‌شده و از شمال و شرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به شهرستان جاجرم و از غرب به استان گلستان محدود می شود. فاصله مرکز شهرستان مانه و سملقان تا مشهد مقدس ۲۸۰ کیلومتر و تا بجنورد ۴۰ کیلومتر است. این شهرستان با مساحت ۴۸۹۸ کیلومترمربع دارای ۳ شهر، ۳ بخش، ۶ دهستان و ۱۳۳ آبادی و مکان است. جمعیت این شهرستان بالغ‌بر ۱۰۳ هزار و۹۴۴ نفر برآورد شده است.
جغرافیای طبیعی شهرستان مانه و سملقان
شهرستان مانه و سملقان ازنظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرارگرفته و کوه های قورخورد و حسن بگ در این محدوده قرار می گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می شود که مراکز جمعیتی را در خود جای‌داده است. جریان دائمی رود اترک از بخش جنوبی این شهرستان می گذرد. به‌طورکلی وجود منابع آب دائمی و خاک حاصلخیز، این شهرستان را به یکی از مناطق عمده کشاورزی استان تبدیل کرده است. رطوبت نسبی بالا و چشمه های جوشان باعث ایجاد جنگل های انبوه و مراتع سرسبز در نوار جنوبی شهرستان و دامنه های رشته‌کوه یامان داغی شده است.
پیشینه تاریخی شهرستان مانه و سملقان
وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیت های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ های درخشان در منطقه شده است. وجود آثار تاریخی از دوره های پیش‌ازتاریخ تا دوره معاصر در بخش‌های مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی بخش‌هایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود ۸ هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد. این شهرستان طی دوره هخامنشی به‌عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره های اشکانی و ساسانی نیز بسیار موردتوجه بوده است. پراکندگی محوطه های استقراری، قلعه های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه های دوره ساسانی در بخش‌های مختلف شهرستان گواه این مدعی است. تعدادی از آثار تاریخی موجود در این شهرستان براساس داده های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در ادامه آمده است که می خوانید.
تپه قلعـه خان
تپه قلعه خان‌یکی از بزرگ‌ترین و مهم ترین استقرارگاه های پیش‌ازتاریخ در شهرستان مانه و سملقان است که سابقه استقرار در آن به دوره نوسنگی، حدود ۸ هزار سال قبل، می رسد و زندگی در آن تا دوره ساسانی ادامه داشته است. بعلاوه آثاری از استقرار در دوره های مختلف اسلامی نیز در این تپه کشف شده است. کاوش های باستان‌شناسی در این تپه منجر به کشف بقایای یک قلعه بزرگ دوره ساسانی و مقدار زیادی خمره سفالی و اشیاء باستانی دیگر شد که امروزه در موزه باستان‌شناسی (عمارت مفخم) در مرکز استان نگهداری می شوند.
شماره ثبت این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ۱۴۲۱ بوده و در روستای رسالت(قلعه خان) شهرستان مانه و سملقان واقع شده است.
مجموعه اسپـاخو
مجموعه تاریخی اسپاخو در روستایی به همین نام و در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. در مجموعه تاریخی اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شامل بنای اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختار های آرامگاهی، قلعه ساسانی، محوطه اسپاخو، حمام، راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات های قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است. مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه بنای سنگی اسپاخو است که بر سطح تپه ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد. این بنا با جهت طولی شرقی- غربی از دو فضای متفاوت تشکیل‌شده است: فضای مربع شکل زیر گنبد که فضای اصلی است (تالار) و فضای مستطیل شکل ایوان. ابعاد کلی بنا ۵۰/۱۲×۴۰/۲۱ متر است و در مجموع می‌توان ساختار بنا را به دو بخش گنبد خانه و ایوان تقسیم نمود. به‌طورکلی ویژگی‌های برجسته معماری بنای اسپاخو ترکیبی از عناصر و سبک های معماری بناهای دوران تاریخی ایران و بویژه دوران ساسانی است. با توجه به قرار گرفتن این مجموعه تاریخی در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد، مهم‌ترین هدف در برنامه‌های پژوهشی این مجموعه تاریخی، کاوش‌های باستان‌شناسی و تبدیل مجموعه به یک سایت موزه فضای باز جهت معرفی جاذبه های تاریخی استان و جذب گردشگر تاریخی است.
مجموعه تاریخی اسپاخو با شماره ۱۵۷۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در روستای اسپاخو شهرستان مانه و سملقان قرار دارد.
آرامگاه امامزاده قاسم بازار قارناس
آرامگاه امامزاده قاسم یکی از یادمان‌های مذهبی-تاریخی دوره قاجار در شهرستان مانه و سملقان است. ایوان ورودی در ضلع شرقی قرار دارد و سقف آن با قوس گهواره ای بزرگی پوشش داده‌شده که در طرفین آن دو گلدسته با ارتفاع ۸ متر ساخته‌شده است.
شماره ثبت این اثر در فهرست آثار ملی ۱۱۱۲۹ بوده و در روستای بازار قارناس شهرستان مانه و سملقان قرار دارد.
آرامگاه امامـزاده دلاور
آرامگاه امامزاده دلاور یا محمد دیباج از بقاع متبرکه شهرستان مانه و سملقان است که به دلیل نوسازی های مکرر، تاریخ ساخت آن دقیقاً معلوم نیست. روایت شده که امامزاده دلاور یکی از نوادگان امام رضا (ع) بوده است.
موقعیت آرامگاه امامـزاده دلاور نیز در ۲ کیلومتری شمال شهر آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان قرار دارد.
انتهای پیام