به گزارش ایسنا، میزگرد «بازار آب» رسمی و چالش‌های پیش‌روی آن با حضور محمد محجوب، مدیر پروژه بازار آب در قزوین، سروش طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران، محمدجواد مؤیدیان پژوهشگر اندیشکده ایتان، محسن طراوت، مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه، مسگری، دانشجوی ارشد مهندسی سیستم‌های کلان اجتماعی و اقتصادی از دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر اندیشکده ایتان، محمدمهدی جعفری، مدیرعامل شرکت پرآب، محمد اسدی، مدیر پروژه بانک و بازار آب استان قزوین و بابک حسنی، مدیر پروژه بازار آب خواف برگزار شد در ادامه بخش اول و بخش دوم که پیش از این منتشر شد بخش پایانی را در زیر می‌خوانید.

در این بخش از میزگرد محسن طراوت، مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه، اظهار کرد: چون می‌خواهیم به مبحث کشاورزی‌به‌کشاورزی بپردازیم، اجازه دهید کشاورزی را در استان به سه دسته تقسیم‌بندی کنم، درصد قابل‌توجهی از کشاورزی تفرجی است و در آن هزینه می‌شود اما انتظار کسب درآمدی وجود ندارد و ما به آن نمی‌پردازیم. دسته دیگر کشاورزی معیشتی است مثل مواردی که هر مترمکعب آب را ۱۰۰۰ تومان فروخته‌اند و دسته سوم آن‌هایی هستند که غذای کشور را تأمین می‌کنند. می‌توانیم در نوق و رفسنجان به تفکیک مشخص کنیم که چه تعدادی کشاورز در دسته معیشتی قرار دارند و از هر هکتار ۲۰۰-۲۵۰ کیلوگرم پسته برداشت می‌کنند و چه تعداد از هر هکتار یک یا ۲ تُن برداشت می‌کنند.

سروش طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران در ادامه بیان کرد: معمولاً اینطور نیست، هم از رفسنجان و هم از تربت حیدریه مثال می‌آورم؛ در رفسنجان خرده‌مالک‌ها محصول بیشتری در واحد سطح تولید می‌کنند چون همانند بزرگ‌مالکی نیازی نیست که لازم باشد پول کارگر بدهند و درختان را با فاصله بکارند که ماشین بتواند داخل برود، بلکه خرده‌مالک گونی را با کولش به زمین می‌آورد، با دست خود هم علف هرز را وجین می‌کند؛ به بیان دیگر خرده‌مالکی می‌تواند بهره‌وری بیشتر داشته باشد.

طراوت، مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه در ادامه این بحث گفت: راجع به رفسنجان منبع این آمار شرکت اداری آب کویر است؛ در رفسنجان ۷۸۰۰ هکتار باغ درجه سه وجود دارد که سالانه ۷۰- ۷۵ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند و به‌طور متوسط در هر هکتار ۲۰۰-۲۵۰ کیلوگرم پسته خشک و حدود ۲۰۰۰ هکتار باغ درجه یک وجود دارد که حدود یک تُن در هکتار پسته خشک برداشت می‌شود.

وی اضافه کرد: پسته‌کاری در قزوین ۲ دسته است، یکی در باغ‌های سنتی قزوین است که راجع به آن‌ها بحث نمی‌کنیم چون کارکردشان متفاوت است. برای هر هکتار باغ درجه یک پسته در رفسنجان ۸۰۰۰ مترمکعب آب مصرف می‌شود و به ازای هر هکتار بین یک تا ۲ تُن پسته برداشت می‌شود. اما در قزوین کشاورزان بزرگی که ما آمارشان را داریم به ازای هر ۶۰۰۰ مترمکعب آب، یک تُن پسته برداشت می‌کنند؛ فرض کنید دلار ۳۰ هزار تومان است و این‌ها پسته را ۱۰ دلار می‌فروشند؛ بنابراین فروش محصول هر هکتار، ۳۰۰ میلیون تومان است.

این مسئول خاطرنشان کرد: در حال حاضر پسته آمریکا در چین هشت دلار است. باید در نظر بگیرید که کشاورز با ارز نیمایی ۳۰ هزار تومان پولش را برمی‌گرداند و هر مترمکعب آب ۳۰۰ میلیون تومان را بر ۶۰۰۰ تقسیم کنیم میزان  فروش محصول کشاورز در هر مترمکعب ۵۰ هزار تومان می‌شود؛ اما بر اساس خوداظهاری کشاورز چون پسته پرهزینه است و باید چند سال فقط بکارد و برداشت نکند، حدود ۱۲۵۰۰ تومان را به عنوان سود خود اعلام می‌کند.

طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران این سوال را مطرح کرد: زمین پسته‌ها درجه یک است؟

طراوت، مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه در پاسخ تصریح کرد: زمین پسته شور است؛ علت اینکه این ۸۰۰۰ متر مکعب رفسنجان شده ۶۰۰۰ مترمکعب در قزوین، این است که EC آب اینجا حدود ۱۲۰۰ -۱۳۰۰ است. در قزوین شور محسوب می‌شود ولی EC آن نسبت به رفسنجان خیلی بهتر است و آب‌شویی زمستانه احتیاج ندارد.

وی افزود: قزوین کشاورزی وجود دارد که به یک هکتار ذرت علوفه‌ای ۱۰ هزار مترمکعب آب داده و ۱۰۰ تُن ذرت برداشت کرده است، سال گذشته نیز فروش محصولش حدود ۲۰۰ میلیون تومان بوده و تخمین حدود ۱۰ هزار تومان است. این همان کشاورزی است که می‌گوید من ۳۰۰۰ مترمکعب آب داده‌ام. احتمالاً ۶۰۰۰ متر مکعب آب داده و کارهای دیگری هم کرده و نباید ۳۰۰۰ باشد و سودش هم حدود ۱۰ هزار تومان در متر مکعب بوده است.

مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه بیان کرد: ملاک را زمانی می‌توانیم تعیین کنیم که با کشاورز همراه شویم و به حرفش گوش کنیم. ملاک کشاورز این است که به ازای مقدار آب داشته‌اش چقدر درآمد کسب می‌کند، که به زبان فنی اینگونه بیان می‌شود که برای محصولات راهبرد ریال بر مترمکعب یا کیلوگرم بر مترمکعب تعیین می‌شود.

طراوت اشاره کرد: در دشت قزوین کشاورزی داریم که ۵۰۰۰ مترمکعب آب به زمین پسته‌اش داده و ۲ تُن محصول برداشت کرده است، چنین کشاورزی در کشور به ندرت وجود دارد که می‌تواند مدعی شود که به دلار هم می‌تواند پول بدهد و آب بخرد یعنی از هر مترمکعب آب، سه دلار درآمد کسب می‌کند و حاضر است یک‌ونیم دلار آن را بدهد و آب بخرد. چنین مواردی در رفسنجان و قزوین مشاهده شدند اما در خواف به آن‌ها برخورد نکرده‌ایم.

وی توضیح داد: در دشت قزوین حدود ۳۰ حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که با برق آزاد کشاورزی می‌کند و برایش صرفه اقتصادی دارد. به عنوان مثال در سال گذشته یکی از این چاه‌ها سه میلیارد تومان سود خالص برداشت و هزینه برقش را هم آزاد پرداخت کرده و یا کشاورزی که کنار هفت‌سنگان کلم و گندم به ارزش یک میلیارد تومان برداشت کرده است و احتمالاً به ازای هر مترمکعب آب ۱۰۰۰ تومان فروش محصولش بوده؛ البته دولت نیز به او سه هزار تومان یارانه پرداخت کرده است.

مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه تشریح کرد: در قزوین باید رویه‌ای را در پیش می‌گرفتیم که کشاورزان دسته ضعیف و معیشتی، نابود نشوند و همچنین آموزش ببینند که آب و خاک را کمتر فرسوده کنند. اما نمی‌توانیم بگوییم کلاً کشاورزی را تعطیل کنند؛ مقرر شده جهاد کشاورزی دستورالعمل کشت نوع محصول را صادر کند. حتی خریدار محصول نیز باید طبق شیوه‌نامه‌ها از سوی جهاد مشخص شود. همانگونه که تعیین ملاک بهره‌وری بر عهده جهاد است و حتماً باید مدتی آزموده شود. بنابراین مجموع مجوز درخواستی ما از وزارت نیرو برای یک‌ درصد آب کشاورزی است. علت اینکه با ۱۰ درصد سقف بهره‌وری در خواف شروع کردیم این بود که اوضاع دشت را بدتر نکنیم و خواستیم اول آزمایش شود و درصورت بازخورد مثبت، سقف بهره‌وری در سال بعد به ۲۰ درصد افزایش پیدا کند.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان این سؤال را مطرح کرد: چگونه آن را در این محدوده نگه می‌دارید؟ از بانک آب هم مشخص است که چقدر می‌تواند آب ببرد. کلاً اجازه بردن در بازار را ندارد.

طراوت، مشاور مدیرعامل شرکت رهروان سپهر اندیشه گفت: خریدار مشخص است.

جعفری، مدیرعامل شرکت پرآب خاطرنشان می‌کند: امسال نیز احتمال دارد مثلاً ۱۳ میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی‌به‌کشاورزی جابه‌جا شود.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان مطرح کرد: پس شما روی تخمین تمرکز کرده‌اید، این سؤال را برای این پرسیدم که به یک مرحله قبل از آن که قرار است فرد خوداظهاری کند، بپردازیم، گذشته از اینکه سازوکار خوداظهاری در خواف چه بوده، جهاد کشاورزی قزوین هیچ زمانی نمی‌تواند سازوکار صحت‌سنجی خوداظهاری را مشخص کند چون این مسئله مبتنی بر داده‌های مکان‌محور است که در قزوین اصلاً انجام نشده است، از طرف دیگر بازار آب هم در منطقه شفاف نیست و این پیشنهاد را برای شما دارم که منتظر هیچ نهادی نباشید؛ قطعاً جهاد کشاورزی نیز در این کار نمی‌تواند کمکی به شما کند.

جعفری، مدیرعامل شرکت پرآب خاطرنشان کرد: اتفاقاً هرچند که پیشنهاد جهاد پیشنهاد خیلی خوبی نبود اما قابلیت عملیاتی شدن داشت؛ ولی همان را هم نتوانستند عملیاتی کنند. افزایش بهره‌وری آب با تغییر کشت و آبرسانی ممکن است لذا بهتر است لیستی تهیه و کشاورز را ارزیابی کرد. خواف مبادله آب داشته است؛ من فقط نتایج را می‌گویم، از بخش کشاورزی به صنعت، ۱۳ معامله در سال اول اتفاق افتاد.

وی اضافه کرد: آب ۱۳ چاه کشاورزی مجموعه‌ای معادل ۷۰۰ هزار مترمکعب آب را به بخش صنعتی منتقل کردند. این چاه‌ها به طور میانگین ۴۵ نفر بهره‌بردار داشتند؛ مجموعاً ۱۳ ضرب‌در ۴۵ منتفع مستقیم کشاورزی بودند و به‌طور غیرمستقیم به صورت میانگین خانوار پنج تا ۶ نفر بودند که ضربدر ۶ نفر می‌شود.

مدیرعامل شرکت پرآب اظهار کرد: میانگین در ۲ بازه قیمت ۶۵۰۰ تومان بر مترمکعب بود؛ قیمت کف، عدد معنادارتر از بازارهای غیررسمی بین خود کشاورزان و مخزن بود. وقتی آن سازوکار خودش شکل گرفته، بنابراین ایجاد یک اغتشاش در آن سیستم باید حداقل از نظر اقتصادی بهینه‌تر باشد که پذیرش بازار از سمت کشاورز صورت بگیرد. این اعداد از اینجا به دست آمد که حدود ۲۰ درصد از قیمت معمول غیررسمی بین خودشان بالاتر بود. عدد اول ۶۵۰۰ تومان بود ولی چون آب آن منطقه کم و عرضه کم و تقاضا زیاد است بنابراین قیمت خودش بالا می‌رود. عدد دوم ۷۸۰۰ تومان بود. البته پیش‌بینی برای بازه‌ای مثل ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ این است که قیمت برای اینکه منطقی و نشانگر واقعیت بازار و به عبارتی ارزش ذاتی و معاملاتی آب باشد احتمالاً ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان خواهد بود.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان بیان کرد: بهره‌وری این ۱۳ چاهی که فرمودید آیا نسبت به سال قبل بالا رفته بود؟

جعفری، مدیرعامل شرکت پرآب اشاره کرد: قسمت جالب حداقل برای من به عنوان مدیر پروژه این است که هیچ اجبار و قهری نسبت به کشاورز وجود نداشت و فقط این منطق وجود داشت که اگر این کار را نکند از بازار جا می‌ماند، یکی از این ۱۳ چاه، همان موردی است که با درآمدش از محل بازار آب، پنج کیلومتر لوله کشیده است و انتقال آبی را که یک ساعت طول می‌کشید را با همان دبی سابق به چهار دقیقه رسانده است.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان این سؤال را مطرح کرد: آیا شما خودتان عملکردشان را چک می‌کنید؟ یعنی ریکورد می‌گیرید؟

جعفری، مدیرعامل شرکت پرآب در پاسخ به این سؤال گفت: دقیقاً این همان چالشی است که ما به سازوکار آن نرسیدیم و محل مناقشه‌ای است که راجع‌به آن به جمع‌بندی نرسیدیم. ولی به طور عمومی جمع‌آوری داده‌ها از کاشت و برداشت و مصرف آب کشاورزان انجام می‌شود و رئیس تشکل آن را ارزیابی می‌کند.

مسگری، دانشجوی ارشد مهندسی سیستم‌های کلان اجتماع و اقتصادی از دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر اندیشکده ایتان مطرح کرد: من فقط یک نکته به بحث شما درباره آبخیزداری اضافه می‌کنم که آورده اصلی آبخیزداری، کاهش تبخیر از بارش است که این اتفاق در مواردی که ما از دفتر آبخیزداری سازمان پرس‌وجو کرده‌ایم این طور بوده که ۳۰ درصد کاهش تبخیر از بارش رخ داده است. شما بیایید مرتع را حفظ کنید ولی این‌ها اتفاقاً تبخیر و تعرق را زیاد می‌کند.

طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران اظهار کرد: چون ریشه تا یک مقداری می‌تواند نفوذ می‌کند؛ گیاه آن میزان را که احتمال دارد آب بتواند نفوذ کند، صرف تعرق می‌کند.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان خاطرنشان کرد: اصلاً نفوذ نمی‌کند؛ مقدار بارشی که می‌تواند تبدیل به نفوذ یا رواناب بشود، حدی مشخص دارد.

مسگری، پژوهشگر اندیشکده ایتان تصریح کرد: درباره زیادشدن تبخیر تحقیق معروفی در ایران با همین هدف انجام شده است که به‌دلیل اینکه گیاه با روش‌های بیولوژیک تبخیر و تعرق دارد اگر اقدام به آبخیزداری شود در نهایت آب کمتری ذخیره می‌شود.

طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران مطرح کرد: نظر من این است که کمتر نمی‌شود و تغییر خاصی نمی‌کند و در همان ۲۰ تا۳۰ سانتی‌متر که رطوبت ذخیره می‌شود به خاطر مویینگی به روی سطح آمده و تبخیر می‌شود.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان در ادامه گفت: به مصرف گیاه می‌رسد، ما اینجا بحثی را داریم به اسم تولید و آب سبز را استفاده می‌کنیم.

طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران عنوان کرد: شما اگر بتوانید این محصول را با این آب تولید کنید دیگر آب را از آبخوان خارج نمی‌کنید که محصول تولید کنید.

وی اضافه کرد: رفتار هیچ کسی اینگونه نیست که اگر توانست در جایی محصولی را به دست آورد، جای دیگری کشت نکند؛ ضمن اینکه این را قبول کنیم که ما در مقابل بخشی از این آب که تبدیل به رواناب می‌شود و بخشی هم نفوذ می‌کند، مانع ایجاد کردیم؛ مثلاً در باغات اراضی شیب‌دار، تراس‌بندی کرده و بادام برداشت می‌کنند که در زمین تراس‌بندی روانابی وجود نخواهد داشت، باغ‌های تراس‌بندی‌شده در بالادست رودخانه کُر، زاینده‌رود و در کل زاگرس، رواناب را کم می‌کند و نه‌تنها آبی به دست نمی‌آید بلکه پایین‌دست هم خشک می‌شود.

مؤیدیان، پژوهشگر اندیشکده ایتان این سؤال را مطرح کرد: روی تولید محصول تأثیر ندارد؟

طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیرآب ایران گفت: در محصول تولیدی از آب سد هم تولید است ولی آب از جایی به جای دیگر منتقل می‌شود که با این روش، حقوق آب را جابه‌جا خواهد شد و تغذیه آبخوان مکان‌های دیگر کمتر می‌شود؛ زیرا در بالادست از آب استفاده بیشتری می‌شود؛ لذا سازوکار آبخیزداری هم تفاوت چندانی با سد ندارد.

انتهای پیام