کارخانه ریسباف یکی از مهمترین بناهای عصر جدید و در قالب معماری جدید در قم است که به شکل یکی از نمادهای توسعه شهر قم مبدل شده است. این ساختمان زیبا که هنوز هم چشم انداز زیبایی در شهر دارد یکی از کانون های صنعتی در قم است که شناخت تاریخچه ساخت این کارخانه و اموراتی که در این مرکز صنعتی انجام می شده برای بسیاری از مردم قم ناشناخته است.

بنیاد قم پژوهی که در سال جاری چندین نشست تخصصی با همکاری خبرگزاری ایسنا برگزار کرده است، در نشست اخیر خود به بررسی تاریخچه ساخت و فعالیت این کارخانه پرداخته است که در زیر گزارش کامل این نشست آمده است:

حسین مقیمی در نشست بنیاد قم‌پژوهی که ۲۱ اسفند با موضوع بررسی تاریخ شفاهی کارخانه ریسباف قم برگزار شد، عنوان کرد: بشر برای رفع نیازهای خود همواره در حال پژوهش، اختراع و کشف بوده و شاید تمام این‌ها را از طبیعت الهام گرفته است.

وی با تشریح عمل ریسندگی افزود: تبدیل پشم و پنبه به نخ را ریسیدن می‌گویند که در پارچه‌بافی استفاده می‌شود و نوع دیگر آن چرخچه است که با دست می‌چرخد و پشم و پنبه را به نخ تبدیل می‌کند که در بافندگی از آن استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: ریسندگی و بافندگی همواره در تاریخ کشور ما ثبت شده است و برخی دستگاه‌هایی که امروزه در کشور ما مشغول به تولید هستند از دستگاه‌های قدیمی الگوبرداری شده‌اند.

مقیمی با اشاره به نام کارخانه ریسباف قم گفت: ریسباف کلمه‌ای مرکب و تشکیل شده از دو کلمه ریس و باف است که به معنای ریسندگی و بافندگی است. از آنجایی که قرار بود در این کارخانه هم عمل ریسندگی و هم بافندگی انجام شود، عنوان ریسباف برای آن انتخاب شد.

وی اضافه کرد: دستگاه ریسندگی به کارخانه وارد شد اما ورود دستگاه بافندگی با جنگ جهانی مواجه شد و همین مسئله وقفه‌ای ایجاد کرد و بعد از آن نیز پیگیری جدی برای وارد کردن این دستگاه صورت نگرفت.

مقیمی به موقعیت جغرافیایی این کارخانه نیز اشاره کرد یادآور شد: این کارخانه در محل فعلی صدا و سیمای قم واقع شده بود و به وسیله چند شریک که تصمیم به ایجاد کارخانه ریسندگی گرفته بودند راه اندازی شد و قرار بود در ابتدا در اصفهان تاسیس شود، اما شیخ عبدالکریم حائری پیشنهاد تاسیس آن در قم را مطرح کرد و این پیشنهاد مورد قبول واقع شد.

وی ادامه داد: این شرکا زمینی حدود هفت هکتار خریداری کردند که یکی‌ از سرمایه‌داران بزرگ تهران به نام آقای قیصریه و آقایان نیک‌پور، اخوان، نصرتیان و یزدی حدود سیصد هزارتومان روی هم گذاشتند و این کارخانه را ایجاد کردند و سپس برای خرید دستگاه و سایر تجهیزات، دویست هزارتومان دیگر نیز روی هم گذاشتند و در مجموع راه‌اندازی کارخانه با پانصد هزار تومان انجام شد.

مقیمی بیان کرد: تمامی دستگاه‌ها از آلمان خریداری شد و مهندسان آلمانی به کارخانه آمدند. سال ۱۳۱۴ صحبت ساخت این کارخانه مطرح شد و خیلی سریع برای ایجاد آن تصمیم‌گیری شد و کارخانه ریسباف در سال ۱۳۱۷ افتتاح و به یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های ریسندگی تبدیل شد.

وی ادامه داد: این کارخانه دارای سالن‌ها و بخش‌های زیادی از جمله سالن حلاجی که سالنی بسیار بزرگ به مساحت حدود ۳۰ در ۲۸ متر مربع بود و همچنین سالن بزرگی به مساحت ۹۰ در ۳۰ مترمربع، تعدادی اتاق برای پتوبافی، آب‌انبار بزرگ برای تامین آب مورد نیاز کارخانه و اتاق‌های کارگاهی جهت انجام کار جوشکاری و تراشکاری و آموزش این حرفه توسط مهندسان آلمانی به جوانان ایرانی و قناتی برای تامین آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز کارخانه بود.

مقیمی به ارائه توضیحاتی پیرامون روند تولید کلاف و نخ در این کارخانه، مراحل پرس، بسته‌بندی، بارزنی و انتقال بار به بازار پرداخت و گفت: این کارخانه دارای سالن موتورخانه‌ای بود که هفت متر بتن برای زیرسازی آن ریخته شده بود.

وی افزود: در ابتدا دو موتور در آن وجود داشت و چون این دو موتور ظرفیت خوبی برای تولید برق داشتند، تصمیم گرفته شد که برق مازاد آن را به شهر بدهند. رایزنی‌هایی با شهرداری انجام گرفت و از کارخانه تا حرم مطهر حضرت معصومه (س) کابل کشی شد و بدین طریق برق تعدادی از منازل شهر تامین شد. پس از مدتی دو موتور برق دیگر خریداری شد تا برق تعداد بیشتری از منازل تامین شود که هر چهار موتور گازوئیل سوز بودند.

مقیمی با بیان اینکه این کارخانه برای خودش شهری محسوب می‌شد، اظهار کرد: این کارخانه دارای نانوایی بود که برای کمک به کارگران نان را با قیمت کم عرضه می‌کرد. همچنین یک مغازه میوه‌فروشی داشت که کارگران میوه‌های مورد نیاز خود را از آنجا خریداری می‌کردند.

وی اضافه کرد: گاهی ورزشکاران ورزش باستانی نیز به کارخانه می‌آمدند و یک دوره ورزش باستانی را آنجا انجام می‌دادند. اتاق سوادآموزی نیز برای کارگران وجود داشت که معلمی در آنجا حاضر می‌شد و به کارگران تعلیم می‌داد.

مقیمی به اتفاق عجیبی که علی‌رغم تصور همگان و بدون دلیل روشن برای‌ این کارخانه فعال رخ داد اشاره کرد و گفت: کارخانه در سال ۱۳۴۴ تعطیل و بسته شد و کارگران آن نیز بازخرید شدند و در سال ۱۳۷۴ این کارخانه واگذار و این مجموعه به صدا و سیما استان قم تبدیل شد.

انتهای پیام