شهرستان بیرجند علاوه بر داشتن امتیازاتی چون سومین مدرسه آموزش به سبک نوین مشاهیر زیادی نیز دارد. این شهر با عبدالعلی بیرجندی ریاضیدان جامع العلوم و ستاره شناس نامدار عصر صفوی بلندآوازه شده است که این دانشمند در نیمه دوم قرن نهم هجری در روستای بجد در حوالی بیرجند چشم به جهان گشود.
نام کامل او نظام الدین عبدالعلی بن محمدبن حسین است و وی را با القاب "فاضل بیرجندی" و "محقق بیرجندی" نیز نامیده‌اند. شهرت علامه عبدالعلی بیرجندی در دانش‌های ریاضیات، نجوم و فقه اسلامی بر اهل تحقیق پوشیده نیست و از عبدالعلی بیرجندی حدود ۲۱ اثر در دانش‌های ریاضیات، نجوم، علوم قرآنی، حدیث و کشاورزی به جا مانده است.
علامه بیرجندی در زمان خود ستاره‌ای کشف کرده و تقویم هشتاد ساله را نیز استخراج کرده است. عبدالعلی بیرجندی از محضر استادان بزرگی بهره برد. خواجه غیاث الدین کاشانی از اساتید اوست؛ فنون حکمی را نزد منصوربن معین الدین کاشی، همکار غیاث الدین جمشید کاشانی و سایر علوم را نزد کمال الدین قنوی آموخت.
درباره بیرجندی آمده است که او گویا از اوضاع و احوال روزگار خود چندان خشنود نبوده؛ چنانکه جایی خود را معتکف زاویه خمول و دردمندی می‌خواند؛ با این حال لحظه‌ای از تحصیل و تالیف غافل نشده است. این عالم به عنوان ادامه دهنده سنت‌های علمی مکتب سمرقند اهتمامی در ستاره شناسی داشته و در حقیقت او را آخرین چهره درخشان علوم ریاضی و نجوم ایران می‌دانند.
آرامگاه این دانشمند بیرجندی در روستای بجد از توابع بیرجند واقع شده است. این روستا از لحاظ موقعیت در ۶ یا ۷ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، در حاشیه جاده اصلی بیرجند- زاهدان قرار گرفته و همین مساله باعث سهولت در دسترسی به این روستای تاریخی شده است.
وی دارای تألیفات بسیاری در زمینه ریاضیات و ستاره‌شناسی به زبان‌های فارسی و عربی بوده که برخی از آنان در کتابخانه‌های انگلستان و هند نگهداری می‌شوند. اسطرلاب به فارسی، که آن را به نام‌های بیست باب در معرفت اسطرلاب و تحفه حاتمیه نیز معرفی کرده‌اند که این اثر در جمادی الاولی ۹۰۰ نوشته شده است نسخه‌ای از این رساله در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
عبدالعلی بیرجندی نویسنده یکی از قدیمی ترین متون فلاحت یعنی " معرفت فلاحت" است؛ این اثر به نام‌های فن کشت و زراعت، رساله در فلاحت و ارشادالزراعه نیز نامیده شده است. در این کتاب که به زبان فارسی و در ۱۲ باب نوشته شده، علاوه بر معرفی گیاهان و روش کاشت و نگه داری آن‌ها دبه خواص پزشکی و منافع این گیاهان نیز پرداخته شده است.
دانش ستاره شناسی بیرجندی برای نوشتن فصولی که در باب معرفت هواشناسی و نجوم و کارکرد آن در تهیه تقویم کشاورزی است، کاملاً برجسته است. این کتاب دیدی وسیع از کشاورزی سنتی ایران در جهات گوناگونش به ما می‌دهد.
علامه بیرجندی بیش از بیست کتاب در دانش‌های ریاضیات، نجوم، جغرافیا، مکانیک سماوی، تقویم نگاری، منطق، کشاورزی و علوم اسلامی دارد که در نوع خود بهترین آثار علمی هستند. بسیاری از نسخ آثار وی در کتابخانه‌های معتبر داخلی و خارجی موجود است.
شهرت جهانی بیرجندی بیشتر از شهرت وی در زادگاه و کشور خودش است. در کشورهای هند، پاکستان، افغانستان و در میان دانشمندان روسیه و دیگر کشورهای اروپایی شخصیتی کاملاً شناخته شده است و آثار علمی‌اش مورد بررسی، تجزیه و تحلیل دقیق دانشمندان اروپایی و آمریکایی قرار گرفته است. آوازه او در علم و تقوا سبب شد که فرزندان و نوادگان وی تا صدها سال بعد از رحلتش از معافیت مالیاتی و مقامی ارجمند برخوردار باشند.
نکته دیگری که بیانگر عظمت شان علمی و آوازه جهانی عبدالعلی بیرجندی است، این است که سال ۲۰۱۲ از سوی یونسکو به عنوان سال عبدالعلی بیرجندی نامگذاری شد و مراسم بزرگداشتی در یونسکو به مناسبت پانصدمین سالگرد حیات این عالم بزرگ برگزار شد.
انتهای پیام