با وجود پیشینه غنی و پرافتخاری که فرش دستباف دارد اما باید اقرار کرد که متأسفانه امروزه اکثر روستاییان قالیباف، کار را تعطیل کرده و به شهرها آمده‌اند؛ بسیاری از آنان سرمایه ندارند که از بازار، تون و نخ خریداری کنند، از سویی مشکلات پیش رو موجب شده آن‌طور که باید و شاید نتواند سهمی در اقتصاد و صادرات غیرنفتی داشته باشد.
در میان مناطق مهم قالیبافی تربت‌جام، روستای چشمه گل از قدیمی‌ترین مناطق قالیبافی این شهرستان محسوب می‌شود، منطقه‌ای که این روزها وضعیت قالیبافی آن خوب نیست و کارگاه‌های قالیبافی به سختی کار می‌کنند و کارگران این کارگاه‌ها با مشکلات زیادی مواجه‌اند.
دسترنجی که توسط واسطه‌ها به تاراج می‌رود
یکی از مشکلات فرش دستباف روستای چشمه گل شهرستان تربت‌جام وجود دلالانی است که فرش را به قیمت پایین از بافندگان خریداری می‌کنند و با قیمت‌های بالاتر در بازارهای مختلف به فروش می‌رسانند و عمده سود حاصل از فروش فرش دستباف به جیب دلالان سرازیر می‌شود و این موضوع سبب دلسردی بافندگان شده است.
یکی از بانوان فعال روستای چشمه گل تربت‌جام که مدت ۲۰ سال به این حرفه مشغول است در گفت و گو با ایسنا گفت: قالیبافی یکی از سخت‌ترین حرفه‌هایی است که بافندگان را به بیماری‌هایی همچون کمردرد، پادرد و...مبتلا می‌کند.
فاطمه عیدی با بیان اینکه به رغم داشتن کارت قالیبافی اما فاقد بیمه هستیم، تصریح کرد: هر چند تاکنون چندین نوبت برای بیمه مراجعه کردیم ولی متأسفانه این کار عملی نشد، حتی چندین مرتبه برای بیمه قالیبافان به این روستا آمدند و مدارک لازم را هم دریافت کردند ولی هنوز خبری از بیمه نیست.
وی گفت: اگرچه همچنان پیگیر بیمه هستیم اما در نهایت اعلام نمودند که طرح بیمه دیگر اجرایی نیست و تنها چند نفر تحت پوشش بیمه قرار گرفتند.
این قالیباف روستایی همچنین به وضعیت فرش دستباف در روستای چشمه گل اشاره کرد و افزود: طی سال‌های گذشته فرش دستباف معروف به قالی و قالیچه چشمه گلی از بازار خوبی برخوردار بود ولی در حال حاضر از آن روزگار پررونق، به علت عدم‌حمایت فاصله گرفته است.
به گفته او در گذشته افراد زیادی به این حرفه مشغول بودند و از این طریق امرارمعاش و زندگی خود را تأمین می‌کردند ولی اکنون به دلیل بی‌توجهی و بی‌رونقی بازار، دیگر کسی رغبتی به قالیبافی نشان نمی‌دهد و از نسل‌های قدیمی و فعالان این حرفه فقط چند نفری باقی مانده‌اند.
عیدی در ادامه اظهار کرد: برخلاف گذشته اکنون به دلیل گرانی نخ و عدم توان خرید مواد اولیه، سود حاصل از فروش قالی به جیب دلالان می‌رود. بدین صورت که آنان نخ را خریداری می‌کنند و برای بافت قالی با قالیباف به صورت دستمزدی کارمی کنند و از سویی ما هم به دلیل عدم توان خرید نخ و مواد اولیه مجبوریم برای امرارمعاش با همین روش کارکنیم.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از اهالی روستا به جز قالیبافی درآمد دیگری ندارند، عنوان کرد: برای کار بافت هر قالی که مدت حداقل ۲ ماه طول می‌کشد تنها مبلغ ۳ میلیون تومان به ما دستمزد می‌دهند، به نوعی دسترنج زنان روستا را واسطه‌ها به تاراج می‌برند.
این قالیباف با انتقاد از اینکه دولت حمایتی از این قشر کارگر نمی‌کند، افزود: اگر حمایت‌های درستی از این حرفه صورت گیرد زمینه اشتغال خوبی برای بانوان در روستا فراهم می‌شود.
ناتوانی در خرید مواد اولیه
این روزها آن‌هایی که مشغول بافتن تار و پودهای قالی هستند تا نقشی زیبا و چشم‌نواز را ایجاد کنند و هنر خود را به رخ همگان بکشند شوق و ذوق گذشته را ندارند زیرا رکود بازار فرش دستباف هیچ حال خوبی را برای آنان باقی نگذاشته است.
نعمت فیضی یکی از اعضای شورای اسلامی روستای چشمه گل، در این خصوص به ایسنا گفت: قالی و قالیچه چشمه گلی شهرت جهانی داشته اما به مرور به فراموشی سپرده می‌شود.
وی از مسئولان خواست: با توجه به مرغوبیت قالی و قالیچه این روستا به اثر ماندگاری که از بزرگان برای ساکنین به یادگار مانده توجه خاصی داشته باشند و پای صحبت بافندگان این روستا نشسته و به مشکلات آنان رسیدگی کنند.
فیضی افزود: بافندگان این حرفه به دلیل گرانی نخ و مواد اولیه، توان خرید ندارند که بخواهند برای خود همچون سال‌های گذشته کسب درآمد کنند و مجبورند به صورت دستمزدی کار کنند که با این روش سود حاصل از بافت قالی و قالیچه به جیب دلالان می‌رود.
وی با تأکید بر پرداخت تسهیلات ارزان قیمت خوداشتغالی به بافندگان قالی برای خرید نخ و مواد اولیه اظهار کرد: با این اقدام به جای اینکه سود حاصله نصیب دلالان شود به جیب بافندگان رفته و می‌توانند با درآمد حاصل از فروش آن مخارج زندگی‌شان را تأمین کنند.
این عضو شورای روستا همچنین تصریح کرد: چون بافندگان برای تأمین تضامین تسهیلات مشکلاتی دارند باید شرایطی ایجاد شود که خود آنان ضامن یکدیگر شوند، زیرا در حال حاضر تنها ۱۰ الی ۱۲ خانواده از ساکنین روستا مشغول بافندگی هستند و باقی به دلیل گرانی نخ و عدم توان مالی این حرفه را رها نموده‌اند.
وضعیت نامناسب فرش دستباف در تربت‌جام
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت تربت‌جام در همین خصوص به ایسنا گفت: هرچند وضعیت فرش تربت‌جام در سال‌های گذشته بسیار خوب بوده ولی اکنون به دلیل مشکلات پیش روی، وضعیت مناسبی نداشته و ادامه این روند در صورت عدم چاره‌اندیشی از بین رفتن این هنر و صنعت را در سطح شهرستان به دنبال خواهد داشت.
علی توکلی‌راد همچنین خاطرنشان کرد: وضعیت فرش تربت‌جام در حال حاضر نامناسب است و علت آن را می‌توان در عدم استفاده از مواد اولیه باکیفیت توسط بافندگان مطرح کرد، البته این مشکل در صورت نظارت دائم تولیدکنندگان فرش بر کار بافندگان خود مرتفع می‌شود.
وی در ادامه وضعیت نامناسب خرید و فروش و نبود مشتری، نبود نظارت کافی برخی از تولیدکنندگان بر کار بافندگان، عدم‌حمایت از بافندگان فرش شامل عدم پرداخت دستمزد کافی به آنان را از مهمترین مشکلات پیش روی صنعت فرش برشمرد.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت تربت‌جام بیان کرد: میزان درآمد پایین فرش برای بافنده نسبت به سایر صنایع‌دستی مانند چادرشب بافی و همچنین عدم پوشش بیمه‌ای موجب بی‌رغبتی آنان به فعالیت در حوزه تولید فرش است.
توکلی‌راد خاطرنشان کرد: در حال حاضر قالیبافانی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند اکثراً به صورت مستقل و آزاد فعالیت می‌کنند که اشکالات زیادی به این نحوه بیمه وارد است، از جمله اینکه عده کثیری از آنها فقط یک دار قالی یا تابلو فرش که شاید در سال یک متر مربع هم گره زده نمی‌شود که همان میزان هم برای بازرسان اداره‌های ناظر مانند تأمین اجتماعی است، دارند.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت تربت‌جام تولید قالیچه،گلیم و گلیم فرش‌های عشایری در سایزها و رنگ‌های متنوع در مناطق صالح‌آباد و موسی‌آباد، فرش‌های عمودی (فرش مشهد) با نقشه‌های افشونگر و لچک ترنج در مناطقی مانند روستای بزد و میانجام، فرش‌های افقی یا زمینی با نقشه‌های قشقایی و ذهنی را از عمده تولیدات فرش‌های این شهرستان نام برد.
وی در ادامه ایجاد نوآوری و حرکت به سمت بافت انواع فرش‌ها با توجه به نیاز و سلیقه مشتریان داخلی و خارجی و ایجاد تنوع در طرح و رنگ و نقشه توسط تولیدکنندگان و بافندگان فرش (شناخت نیاز بازار)، ایجاد شرایط پایدار صادرات به کشورهای ثروتمند دنیا و همکاری همه جانبه دولت برای سهولت صادرات تولیدکنندگان، حمایت از تولیدکنندگان فعال در قالب پشتیبانان مشاغل خانگی و فرش و ایجاد شرایط مناسب برای قالیبافان و حذف واسطه‌ها و دلال‌ها را در بهبود شرایط تولید مهم دانست.
توکلی‌راد همچنین پرداخت تسهیلات ارزان قیمت به افراد پشتیبان و ایجاد فضای مناسب برای بافندگان و پرداخت تسهیلات به فرد پشتیبان و به فرد بافنده را ازجمله دیگر راهکارهای رونق صنعت فرش در تربت‌جام برشمرد.
اکنون زمان آن رسیده است که فکر اساسی برای حل مشکلات فرش دستباف منطقه تربت‌جام کنیم و ته مانده این هنر ناب ملی را از نابود شدن نجات دهیم و این هدف حاصل نمی‌شود مگر با همکاری تمام نهادها و دستگاه‌های مرتبط با فرش و تولیدکنندگان بخش خصوصی. پرواضح است که تربت‌جام این گنجینه‌دار صنعت فرش دستباف کشور برای اینکه جایگاه اصلی خود را در کشور باز یابد نیازمند حمایت جدی دولت و متصدیان این صنعت و هنر ماندگار است که نگذارند این هنر و صنعت به فراموشی سپرده شود.
انتهای پیام