بهتر است بدانیم چگونه باید با دیگران به گفت‌وگو بپردازیم تا نتیجه دلخواه‌مان را کسب کنیم. طبق نظر کارشناسان در این حوزه برای داشتن یک گفت‌وگوی تاثیرگذار بهتر است فاکتورهایی شامل فکر کردن قبل از صحبت، واضح و شفاف حرف زدن، پرهیز از زیاده‌گویی، حفظ شخصیت واقعی و دوری از تظاهر کردن به آنچه که نیستیم، فروتن بودن، حفظ اعتماد به نفس هنگام حرف زدن، تمرکز روی زبان بدن، خلاصه صحبت کردن و بادقت گوش کردن را بیاموزیم.
مهدی کرمانی، عضو هیأت علمی گروه اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با ایسنا در تشریح فرایند گفت‌وگو، اظهار کرد: اگر بخواهیم دقیق‌تر در خصوص مفهوم گفت‌وگو صحبت کنیم شاید بهتر باشد از عبارت فارسی گفت‌وشنود به جای گفت‌وگو استفاده کنیم. گفت‌وشنود یکی از فرآیندهای تعاملی بسیار شناخته شده و کهن در جوامع انسانی است.
وی افزود: گفت‌وشنود از سری فرایندهای تعاملی پایه است و بخش زیادی از آنچه ما به عنوان قراردادهای اجتماعی جدی‌تر، آورده‌های فرهنگی و بسیاری از مسائل حیات اجتماعی آنها را می‌شناسیم در یک تحلیل سلسله مراتبی و زنجیره‌ای به همین صورت بنیادی، از تعامل اجتماعی یعنی گفت‌وشنود بین عاملان یا کنشگران اجتماعی است.
این جامعه‌شناس به اهمیت گفت‌وشنود اشاره کرد و افزود: با توجه به تعریف فوق از گفت‌وشنود باید گفت این پدیده در شکل‌دهی بسیاری از چیزهایی که حیات اجتماعی را برای ما ممکن کرده و پیش برده نقش بسزایی دارد.
گفت‌وشنود یک فرآیند کاملا زنده، پویا و اثرگذار است
کرمانی گفت‌وشنود را یک فرآیند کاملا زنده، پویا و اثرگذار تعریف کرد و توضیح داد: این فرآیند در تمام سیر تکاملی جامعه‌های انسانی باقی مانده و همچنان به عنوان یک ساز و کار خلاق و در بسیاری موارد کمک‌کننده در حل مسائل تعاملی است؛ به طور مثال، موضوع گفت‌وگو در جایی که افراد یک تجربه بسیار ویژه از شکل دادن به یکی از نهادهای مهم اجتماعی یعنی خانواده را دارند و پیش بردن آنچه در این نهاد اجتماعی در یک مصداق و ارزش در زندگی افراد در قالب روابط زناشویی رقم می‌خورد، بسیار حائز اهمیت است و بسیاری از چیزهایی که می‌تواند مبنای تفاهم و یا سوءتفاهم باشد بر پایه گفت‌وشنود انجام می‌شود.
وی در ادامه مطرح کرد: به ویژه وقتی که اختلافات بروز می‌کند خیلی وقت‌ها به اتکای ظرفیت قابل توجهی که فرایندهای گفت‌وشنودی دارد، می‌توان مسائل را به راحتی حلاجی کرد و عاملان اجتماعی برپایه آن می‌توانند برای مشکلات راه حل‌هایی پیدا کنند. فرایند گفت‌وشنود صورت‌های مختلفی دارد ولی هر چه با این پدیده ساخت‌یافته‌تر، آگاهانه‌تر و انتقادی‌تر برخورد شود، می‌توان از آن انتظار ظرفیت بیشتری برای حل مسائل تعاملی داشت، به ویژه آن دسته از مسائل تعاملی که مبنا و سرمنشأ آن اختلال در ادراک و فهم از پدیده‌های گوناگون است.
کرمانی با بیان اینکه گفت‌وشنود می‌تواند در شکل دادن به یک تفاهم متقابل بسیار کمک‌کننده باشد، خاطرنشان کرد: این تفاهم متقابل در زندگی زناشویی بسیار موثر است و در فقدان آن، مسائل مختلفی وجود دارد که می‌تواند قرارداد ازدواج را به سمت رقیب اصلی یعنی قرارداد اجتماعی دیگری که از آن به عنوان طلاق یاد می‌شود پیش برد.
عضو هیأت علمی گروه اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: در بیشتر مواقع از طلاق به عنوان یک انتخاب ناخوشایند، ناصواب یا چالش‌برانگیز یاد می‌شود برای اینکه دچار این پدیده نشویم بهتر است روی ظرفیت گفت‌وشنود فعال، آگاهانه و انتقادی حساب باز کرد.
انواع گفت‌وگو بستگی به زاویه دید افراد دارد
کرمانی اظهار کرد: انواع گفت‌وگو بستگی دارد به زاویه دیدی که افراد نسبت به فرآیند این پدیده و نسبتی که بین گفت‌وشنود و بُعد مشخصی از پدیده‌های اجتماعی دیگر در نظر می‌گیرند. در واقع بر پایه یک مفهوم مکمل است که می‌توانید از فرآیند گفت‌وشنود، سنخ‌شناسی (گونه شناسی و هر شناختی که به اصل و ماهیت یک پدیده بر می‌گردد) ارائه کنید؛ به طور مثال در همین تغییر مفهومی که از گفت‌وگو یا گفت‌وشنود ارائه شد، بر دو طرفه بودن و لزوم گفتن و شنیدن توأمان برای شکل دهی به این فرآیند تاکید می‌شود.
وی در ادامه عنوان کرد: در گفت‌وگو، افراد بیشتر بر بیان خود و طرح دیدگاه خود تکیه دارند تا اینکه به قدر کافی، فعالانه دیدگاه‌های طرف مقابل را هم بشنوند و به درک مشترک برسند. ولی جدای از این مسئله، افراد بر پایه میزان فعالانه بودن یک فرآیند گفت‌وشنود و خصوصاً فعال بودن عامل اجتماعی در جریان یک گفت‌وشنود، می‌توانند گفت‌وشنود منفعلانه را از یک گفت‌وشنود فعال جدا کنند. همچنین بر حسب درجه‌ای که بحث برانگیز بودن یا معطوف به حل مسئله بودن فرایند گفت‌وشنود می‌تواند از آن برخوردار باشد، می‌توانید گفت‌وشنودهای پندآموزی یا نصیحت گری را از گفت‌وشنودهای نقادانه جدا کنید و برای آنها شئون مختلفی قائل شوید.
کرمانی بیان کرد: به همین ترتیب بسته به زاویه دیدی که از این فرایند دارید می‌توانید انواع تجربه‌هایی از گفت‌وشنود در زندگی اجتماعی را از هم تشخیص دهید. گاهی ممکن است این تقسیم‌بندی بر پایه مرتبه عاملان اجتماعی تعریف شود؛ یعنی گفت‌وشنودهایی که با یک پیش‌فرض برابری جویانه انجام می‌شود نسبت به گفت‌وشنودهایی که با پیش‌فرض‌های قرارگیری در موقعیت‌های نابرابری ساختاری، پیش برده شده است. به ویژه در روابط زناشویی، که شأن و جایگاه برابری برای طرفین درنظر گرفته شده است. در این روابط پیش‌فرضمان، قرار گرفتن در موقعیت‌های نابرابر است و می‌تواند صورت‌های متفاوتی از تجربه گفت‌وشنود را نشان دهد که آیا زوجین داوطلبانه وارد گفت‌وشنود شده‌اند یا به اجباری که یک موقعیت ساختاری آنها را وادار به تبعیت از قرار گرفتن در این فرایند کرده است.
خوب گوش دادن، مهارتی برای وارد شدن به یک فرآیند گفت‌وشنود سازنده است
عضو هیأت علمی گروه اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: مهارت "خوب شنیدن و بیشتر شنیدن بجای بیشتر اشتیاق به سخن گفتن داشتن" مقدمه مهمی برای وارد شدن به یک فرایند گفت‌وشنود سازنده است. علاوه براین داشتن بیان منطقی و آگاهی عمومی نسبت به ساختاربندی‌های تحلیل منطقی، برای وارد شدن به یک فرایند گفت‌وشنود سازنده بسیار حائز اهمیت است.
وی باتاکید به این مسئله که در یک گفت‌وشنود سازنده باید نسبت عقلانی و قابل دفاع بین مقدمات و نتایجی که ما به آن می‌رسیم و به آن اکتفا می‌کنیم وجود داشته باشد، گفت: همچنین علاوه بر اینها نیاز خواهد بود که در روند این فرایند، تسلط شایسته‌ای به برخی از اصول مبنایی اخلاقی مانند احترام متقابل، پرهیز از تمسخر، تحقیر و... را در نظر بگیریم. اگر بر این مسائل مسلط نباشیم طبیعتاً فرایند گفت‌وشنود به راحتی می‌تواند از مسیر خودش منحرف شود.
کرمانی منسجم پرداختن، منسجم فهمیدن و منسجم مواجه شدن با پدیده‌های مختلف را هم مهارتی برای گفت‌وگوی سازنده دانست و توضیح داد: وقتی افراد در یک فرایند گفت‌وگویی دوستانه یا غیردوستانه وارد ایده "از هر دری سخنی" می‌شوند و به اصطلاح، پراکنده و مغشوش سخن می‌گویند و انسجام در گفتمان خود ندارند معمولاً نتیجه روشنی از گفت‌وگو حاصل نمی‌شود. یکی از مهمترین نکاتی که برای این داستان باید در نظر گرفته شود، ورود به رابطه تعاملی مبنی بر دعوت از طرف مقابل و داوطلبانه بودن در این مشارکت است.
وی ادامه داد: گفت‌وشنودهای غیرداوطلبانه و غیرمشارکتی با عناوین دیگری مانند استنطاق، بازجویی یا بازخواست‌کردن در ادبیات عمومی و تخصصی از آن یاد می‌شود. اما در روابط زناشویی حتما باید در قالب الگوهای داوطلبانه و مبتنی بر دعوت آشکار به گفت‌وشنود از سمت هر یک از طرفین که احساس نیاز به این تجربه می‌کنند صورت بگیرد. علاوه براین گفت‌وشنودهایی که آمیخته به احساسات و عواطف اعتمادبخش است به دلیل اعتماد متقابل بین طرفین، بسیار حائز اهمیت است.
تعهد، رازداری و امانتداری؛ سه رمز موفقیت یک گفت‌وشنود سازنده
کرمانی تعهد، رازداری و امانتداری را سه رمز موفقیت در یک گفت‌وشنود سازنده اعلام کرد و افزود: آنچه از احساسات و عواطف در یک رابطه زناشویی که می‌تواند ترسیم کننده و تحریک کننده حد مقبولی از اعتماد در طرف مقابل باشد، می‌تواند در شکل دادن به چنین گفت‌وشنودهایی بسیار یاری‌گر باشد. اگر در فرایند گفت‌وشنود به این ترتیب عمل شود معمولاً نتیجه این فرایند، ایجاد یک تفاهم پایدار بین زوجین است.
گفت‌وشنود بین نسلی باید با ظرافت بیشتری انجام شود
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: گفت‌وشنود بین نسلی به ویژه بین والدین میانسال یا سالمند با فرزندان جوان و نوجوان، نوعی دیگر از روابط افراد است که باید با ظرافت بیشتری انجام شود. گفت‌وشنود بر پایه زبان پیش برده می‌شود و زبان چه از حیث معانی واژگانی و چه از حیث وجوه استعاره و صنایعی که معانی را به صورت‌های مختلفی در می‌آورند، شرایطی را ایجاب می‌کند که والدین وقتی چنین تجربه‌ای با فرزندانشان دارند در فرایند گفت‌وشنود اول باید تسلط شایسته‌ای به زبان موردپسند جوانان داشته باشند و به خوبی چیزی را که جوانان در قالب زبان نمادین خود به آن اکتفا می‌کنند بفهمند و جدی بگیرند.
عضو هیأت علمی گروه اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد مطرح کرد: در عین حال والدین باید در ارتباط کلامی با نوجوانان و جوانان حدودی از تعارض و ناهمخوانی را به رسمیت بشناسند و انتظار اینکه گفت‌وشنود بر پایه یک شرایط بسیار نزدیک و فارغ از چالش پیش برده شود را نداشته باشند؛ زیرا خود این پیش‌فرض می‌تواند فرسودگی در پذیرش این فرایند را برای طرفین به دنبال داشته باشد.
وی بر استمرار گفت‌وشنود اصولی بین والدین و جوانان و نوجوانان تاکید کرد و توضیح داد: به دلیل اینکه در این مدل از گفت‌وگوها نوعی نابرابری ناخواسته مانند نابرابری ناشی از موقعیت نسلی متفاوت جای گذاری شده است، فرایندهای گفت‌وشنودی در طول زمان انجام می‌شود و به تدریج آثار خودش را نشان می‌دهد که البته آثار بسیار ماندگار و ارزنده‌ای هم دارد، لذا والدین نباید از ظاهر کم اثر بودن این گفت‌وشنودها ناامید شوند.
کرمانی مطرح کرد: تقریباً همه آنچه که درباره گفت‌وشنود و صورت‌های مختلف آن در مطالب فوق گفته شد در یک مقیاس وسیع‌تری در قالب بخشی از آنچه که به عنوان فرایندهای تسهیلگری اجتماعی از آن یاد می‌شود، می‌تواند معطوف به حل مسائل اجتماعی در سطوح بالاتر و وسیع‌تری از روابط دو طرفه و دوسویه خانوادگی یا دوستان عمل کند.
وی با اشاره به تاثیر گفت‌وشنودهای انتقادی در رفع مشکلات، تصریح کرد: اگر گفت‌وشنود انتقادی در قالب واحدهای گروهی به شکل مستمر، پردامنه و پرشمار در کانون‌های جمعیتی و انسانی که مستعد رخدادهای مسائل اجتماعی یا درگیر این مسائل هستند جریان داده شود، می‌تواند تا حد زیادی در ترمیم موارد برآمده از مسائل اجتماعی نقش آفرینی کند.
انتهای پیام