دکتر یعقوب حاجی‌زاده، عضو هیئت ‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و مرکز تحقیقات محیط‌ زیست دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، مشکل امروز آلودگی هوا را ضعف مدیریت و اولویت ندادن به این موضوع دانست و اظهار کرد: آلودگی هوا برای مدیران یک مسئله مقطعی است که در چند ماه از سال اتفاق می‌افتد و بعد از گذر از این مقطع فراموش می‌شود، به همین دلیل برنامه راهبردی در سطح کلان و همت همگانی برای رفع آن وجود ندارد.

وی گفت: در روزهای سرد سال مثل ماه‌های آذر، دی و بهمن که هوا ساکن است وارونگی دما اتفاق می‌افتد، در این شرایط آلودگی در همان طبقات پایین جو محبوس مانده و صعود نمی‌کند، بنابراین هرچه تولید می‌شود در جو پایین تجمع پیدا می‌کند و منجر به افزایش غلظت آلاینده‌های هوا می‌شود. در این روزهای سرد، مشکل کمبود گاز هم در کشور اتفاق می‌افتد که باعث استفاده از سوخت‌های جایگزین ناسالم مثل مازوت در برخی صنایع می‌شود که این امر باعث اضافه شدن بیشتر آلاینده‌ها بخصوص گاز دی‌اکسید گوگرد، ذرات ریز دوده  و هیدروکربن‌های نسوخته به جو می‌شود.

متخصص کنترل آلودگی هوا با بیان اینکه در شرایط عادی نیز آلاینده‌ها به همان اندازه از صنایع، نیروگاه‌ها و خودروها تولید و در هوا منتشر می‌شود، تصریح کرد: بااین‌وجود جریان هوا و باد ملایم به کمک ما می‌آید و این آلودگی‌ها را در روزهایی که اینورژن نیست رقیق کرده، پخش و پراکنده می‌کند و  به جو  فوقانی صعود می‌دهد.

تبعات مازوت سوزی در روزهای آلوده

وی افزود: وقتی مازوت سوزانده می‌شود به‌غیراز گاز دی‌اکسید گوگرد آلاینده‌های دیگر مثل هیدروکربن‌های نسوخته، کربن سیاه، اکسیدهای ازت و خیلی از آلاینده‌های دیگر نیز تولید می‌شود. همچنین باعث می‌شود میزان ذرات ریز در جو افزایش یابد که اصطلاحاً به آن ذرات pm۲.۵  گفته می‌شود. pm۲.۵ خود ذرات بسیار خطرناکی برای سلامت هستند که در کنار گاز دی‌اکسید گوگرد خاصیت آن‌ها تشدید شده و اثراتشان بر سلامت بیشتر می‌شود. تنفس هوای حاوی این آلاینده‌ها باعث مشکلات سلامتی کوتاه مدت و بلندمدت در افراد می‌شود.

حاجی‌زاده با بیان اینکه این مشکلات در افراد حساس مثل کودکان، بزرگ‌سالان، افراد دارای بیماری‌های قلبی-عروقی و ریوی حادتر است، تصریح کرد: همین موضوع باعث می‌شود آمار مراجعه به اورژانس و مراکز درمانی در روزهای آلوده بیشتر شود و مشکلات قلبی_عروقی، ریوی و تنفسی در کوتاه‌مدت افزایش یابد، در بلندمدت نیز باعث مشکلاتی مثل افزایش انواع سرطان‌ها، مرگ‌ومیرهای منتسب به آلودگی هوا، افزایش سکته‌های قلبی و مغزی و عفونت‌های ریوی می‌شود. همچنین منجر به جهش‌ها و تغییرات ژنتیکی می‌شود که آثار آن در نسل بعدی ظاهر می‌شود.

افزایش دو برابری مرگ‌ومیرهای منتسب به آلودگی هوا

وی با اشاره به اینکه در طول یک دهه اخیر آمار بستری‌ها در بیمارستان‌های اصفهان دو برابر شده، افزود: آمار مرگ‌ومیرهای منتسب به آلودگی هوا در طول ۴ سال اخیر دو برابر شده است. بر اساس مطالعاتی که انجام دادیم تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا از حدود ۷۵۰ نفر در ۴ سال پیش به ۱۵۰۰ نفر رسیده که نشان دهنده تأثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها است. به‌طورکلی وقتی آلودگی هوا ایجاد می‌شود سلامت همه افراد و طبقه‌های جامعه متأثر می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اضافه کرد: امروزه بیشتر بر تبعات سوخت مازوت در اصفهان متمرکز شده‌ایم، درحالی‌که آلودگی از صنایع، نیروگاه‌ها، خودروها و منابع دیگر منتشر می‌شود، درعین‌حال بخش اعظم آلودگی هوا مربوط به خودروها است، یعنی بر اساس مطالعات و بسته به نوع آلودگی ۳۰ تا ۴۰ درصد آلاینده‌های  هوا مربوط به صنایع و بقیه که سهم بیشتری است مربوط به خودروها است. البته در روزهایی که مازوت استفاده می‌شود به سهم صنعت اضافه شده و کل انتشار هم زیاد می‌شود و مشکلات بیشتری برای سلامتی افراد به وجود می‌آورد.

راه چاره چیست؟

وی با تأکید بر اینکه امروز مقابله با آلودگی هوا راهکار دارد و علم و دانش و فن برای کنترل آلودگی هوا وجود دارد، تصریح کرد: همان‌طور که کشورهای دیگر این کار را کردند و موفق شدند ما هم می‌توانیم آلودگی هوا را کنترل کنیم. مردم بخشی از این پازل هستند، اما عمده‌ترین نقش را صنایع و خودروسازان و مسئولان تأمین سوخت در کشور دارند. مسئولان باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند و لازمه آن این است که به این موضوع اهمیت بدهند، چراکه آلودگی هوا با شعار و تشکیل جلسات کنترل نمی‌شود.

حاجی‌زاده ادامه داد: برای کنترل آلودگی هوا باید برنامه داشته باشیم، اعتبار تخصیص دهیم، سازمان‌ها را ملزم کنیم برنامه‌ها و وظایف خود را بر اساس قانون هوای پاک که چندین سال است مصوب و ابلاغ شده، ارائه کنند. وظایف دستگاه‌ها مشخص است، اما اجرایی نمی‌شود، چراکه الزامات قانونی پشت آن نیست و کسی به آن عمل نمی‌کند، بنابراین چون مواخذه نمی‌شوند، این رویه ادامه پیدا می‌کند و باعث به وجود آمدن شرایط امروز می‌شود، درحالی‌که راهکار مشخص است و فقط هزینه و همت می‌خواهد تا این راهکارها عملی شود.

عضو مرکز تحقیقات محیط‌زیست دانشگاه در ادامه به مشکلاتی که آلودگی هوا ایجاد می‌کند اشاره و تصریح کرد: این مشکلات در بخش‌های مختلف وجود دارد، اما سلامتی مردم در اولویت است و باید در کنار سایر اقدامات، به ‌سلامت جامعه اهمیت دهیم. در این زمینه اگر هزینه کنیم ضرر نمی‌کنیم. ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور (GDP ) برای جبران اثرات آلودگی هوا بر سلامت افراد جامعه هزینه می‌شود، درحالی‌که کل هزینه‌های سلامت در کشور حدود ۷-۸ درصد GDP است، از سوی دیگر بر اساس محاسباتی که انجام شده فقط هزینه‌های بهداشتی مربوط به ذرات pm۲.۵ در کشور ۱۲ میلیارد دلار  در سال است که با در نظر گرفتن آلایندگی‌های دیگر در کنار آن، این هزینه تا ۳۰ میلیارد دلار هم برآورد شده که هزینه هنگفتی است.

هزینه‌ای که از جیبی به جیب دیگر می‌رود

وی ادامه داد: هزینه برای کنترل آلودگی هوا مثل این است که پولی را از جیبی به جیب دیگرمان بگذاریم، یعنی ضرر نمی‌کنیم و هزینه برای مقابله با آلودگی هوا، با کاهش هزینه‌های سلامت در کشور جبران می‌شود، فقط مدیریت و برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی می‌خواهد تا این اقدامات انجام شود و اثرات آن به جامعه برگردد.

این متخصص کنترل آلودگی هوا بار دیگر با تأکید بر اجرای قانون هوای پاک و لزوم در نظر گرفتن الزامات قانونی سرسختی برای آن، اظهار کرد: قانون هوای پاک قانون جامع و کاملی است که اگر به‌موقع و در زمان خودش و توسط سازمان‌ها اجرا می‌شد امروز این‌قدر مشکل نداشتیم. در جزئیات این قانون اقداماتی مطرح شده که ازجمله نصب سیستم‌های مجهز تصفیه هوا در نیروگاه‌ها و سایر صنایع آلاینده است.

وی با بیان اینکه سیستم‌های تصفیه ذرات، گازها و آلاینده‌های خطرناک باید در خروجی صنایع نصب شود، گفت: متأسفانه ما این سیستم‌ها را نداریم اما هزینه کردن در این زمینه ارزش دارد، همان‌طور که کشورهای دیگر هزینه کرده و از این طریق آلاینده‌ها را کنترل کرده‌اند. درواقع این هزینه با کاهش اثر آلودگی هوا بر سلامت افراد جامعه، به جیب دولت برمی‌گردد.

حاجی‌زاده یکی دیگر از مشکلات را کیفیت سوخت و کیفیت موتور خودروها دانست و افزود: باید کیفیت سوخت را در حد یورو ۴ ارتقا دهیم، در کنار آن  باید کیفیت طراحی موتور خودروها را هم ارتقا داده شود تا بتواند به استاندارد جهانی برسد. ارتقا کیفیت موتور خودرو، نصب فیلتر دوده در ماشین‌های گازوئیلی و مبدل‌های کاتالایستی در ماشین‌های بنزینی باعث می‌شود بخش اعظمی از آلودگی‌های هوا کم شود.

تمرکز بر صنایع و فراموشی خودروها

وی با اشاره به اینکه حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از آلودگی‌ها از خودروها منتشر می‌شود، درحالی‌که همه ما بر صنایع متمرکز شده‌ایم و خودروها را فراموش کرده‌ایم، گفت: اگر بتوانیم شرکت‌های خودروساز را ملزم به ارتقا سیستم‌های طراحی و استانداردسازی خودرو کنیم و از آن‌طرف در تهیه سوخت پالایش بیشتری داشته باشیم و کیفیت سوخت را به یور۴ و یورو ۵ برسانیم بخش اعظمی از مشکلات را حل می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان همچنین توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و ساماندهی ترافیک را از دیگر راهکارهای کنترل آلودگی هوا برشمرد و افزود: کارهایی در این زمینه انجام شده اما خیلی کند پیش می‌رود و چندین سال است خطوط مترو در حال احداث است، اتوبوس‌های تندرو و حمل‌ونقل عمومی هم جای توسعه دارد و یا حلقه‌های ترافیکی لازم در شهر باید ایجاد شود و بار ترافیک شهر را کم کند.

وی همچنین بر ارتقا دانش زیست‌محیطی و جلب مشارکت همگانی تأکید کرد و گفت: متأسفانه دانش زیست‌محیطی در جامعه ما پایین است، اما لازم است ارتقا پیدا کند که از طریق مختلف می‌توان این مهم را دنبال کرد. آموزش به مردم برای استفاده بهینه از سوخت، صرفه‌جویی در مصرف سوخت و انرژی، استفاده اصولی از خودروهای شخصی و توجه به مسائل ترافیکی و ... می‌تواند به کاهش آلاینده‌ها کمک کند.

حاجی‌زاده یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای کنترل آلودگی هوا را گذر از سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی و بادی عنوان کرد و افزود: باید از طریق هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی و تعیین درصد پیشرفت و برنامه مشخص در این مسیر گام برداریم تا بتوانیم در طول حداقل ۲۰ سال آینده بخش اعظمی از انرژی‌ها را از این طریق تأمین کنیم.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به راهکارهای موقت برای دور شدن مردم از خطرات آلودگی‌ها اشاره و تصریح کرد: وقتی شرایط سخت و آلودگی هوا زیاد می‌شود تنها کاری که مدیریت بحران می‌تواند انجام دهد تعطیلی است که چاره مقطعی است و برای حفاظت از سلامت مردم در همان روز انجام می‌شود. تعطیلی معمولاً بخشی از ترددها را کم می‌کند، البته خیلی محسوس نیست و جزئی است، به همین دلیل آلودگی هوا را برطرف نمی‌کند. در کنار تعطیلی، محدودیت‌های ترافیکی مثل اجرای طرح زوج و فرد تردد خودروها نیز تا حدودی در همان روز مؤثر است.

در خانه ماندن هم راه چاره نیست

این متخصص کنترل آلودگی هوا با بیان اینکه تعطیلی بیشتر برای حفاظت از سلامت عموم مردم است تا به مناطق آلوده نروند و در خانه بمانند، خاطرنشان کرد: مردم باید در روزهای تعطیلی همکاری کنند و در خانه بمانند، نه اینکه برای تفریح و پارک بروند. البته هوای منازل متأثر از هوای بیرون است، یعنی شاید در ساعات اولیه آلودگی کم باشد اما بعد از یکی دو ساعت و تبادل هوا، همان آلودگی در منازل هم هست و متعادل می‌شود، به همین دلیل در خانه ماندن هم راه چاره نیست، حتی برعکس در برخی مناطق شرایط بدتر هم هست، ضمن اینکه یکسری اقدامات مثل پخت‌وپز و نظافت در منزل هم اضافه می‌شود و ممکن است آلودگی هوای داخل را بیشتر از بیرون کند، بنابراین باید حداقل در این روزها در منزل اقداماتی که باعث آلودگی می‌شود انجام ندهند و تبادل هوا را با بستن پنجره‌ها کند کنند، در تغذیه هم نکاتی که متخصصان تغذیه می‌گویند رعایت کنند.

وی با بیان اینکه متأسفانه آلودگی هوا برای بعضی مدیران مسئله اولویت‌داری نیست، توضیح داد: کنترل آلودگی هوا کار یک سازمان و صنعت نیست و همت همگانی می‌خواهد. مشکل کیفیت سوخت و ارتقا کیفیت خودروها دست مردم نیست و باید قوانین بالادستی در سطح کلان کشور این مشکلات را حل کند.

به گفته وی، صنعت خودرو باید رقابتی باشد و خودروسازان داخلی خود را ملزم به ارتقا کیفیت خودرو ‌بداند. بخش صنعت هم باید برای کنترل آلاینده‌ها هزینه کند و این را بخشی از هزینه‌های جاری خود بداند. این موضوع در کشورهای موفق نهادینه شده و یک صنعت مثل نیروگاه پذیرفته که باید ۳۰ تا ۴۰ درصد از هزینه‌های جاری در سال را صرف تصفیه هوا کند، اما در کشور ما چون صنعت تاکنون در این خصوص کمتر هزینه کرده پذیرش این موضوع برایشان سخت است که حتی ۱۰ تا ۲۰ درصد از هزینه‌های جاری را برای کنترل آلاینده‌ها هزینه کنند.

عضو مرکز تحقیقات محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تأکید بر اهمیت اجرای قانون هوای پاک و الزامات سختگیرانه برای آن، تصریح کرد: نیروگاه ملزم به نصب سیستم‌های تصفیه  هوا بر گازهای خروجی بویلرها هستند حتی اگر گاز بسوزانند. در کشورهای پیشرفته نیروگاه‌هایی وجود دارد که به‌جای مازوت، زباله می‌سوزاند اما هوای خروجی را تصفیه می‌کنند و به حد استاندارد محیط زیست می‌رسانند، چون برایشان ازنظر قانونی الزام شده و باید در این خصوص هزینه کنند. بنابراین تا زمانی که صنایع مجبور به اجرای قانون هوای پاک نباشند نه‌تنها این مشکل حل نمی‌شود بلکه سال‌به‌سال بدتر هم می‌شود.

انتهای پیام