سال‌ها است کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به عواقب خشک شدن تالابها هشدار می‌دهند؛ خشک شدن تالابها تنها به یک استان و کشور آسیب نمی‌رساند، ریزگردهایی که از کف خشک تالابها بلند می‌شوند، مرز جغرافیایی نمی‌شناسند و می‌توانند تا کیلومترها آن طرف‌تر بروند. اینجا است که متوجه می‌شویم آسیب رساندن به طبیعت برای انسان ارزان تمام نخواهد شد.
این تالابها هستند که می‌توانند جلوی وقوع سیل و ریزگرد را بگیرند و به دلیل پوشش گیاهی مناسب و آب، علاوه بر تامین معیشت افراد بومی می‌توانند مکانی مناسب برای زندگی گیاهان و پرندگان باشند.
تالابها با وسعت زیاد خود و پوشش گیاهی متراکم علاوه بر تولید اکسیژن، جلوی وقوع گرد و غبار و آلودگی هوا را می‌گیرند اما این روزها تالابها حال خوشی ندارند و یکی از دلایل شدت گرفتن گرد و غبار در سال‌های اخیر نیز خشکی بخشی از تالاب‌های خوزستان بوده است.
خوزستان تالاب‌های بسیار مهمی از جمله تالاب شادگان و هورالعظیم دارد؛ هورالعظیم بزرگترین تالاب مرزی کشور و تالابی مشترک بین ایران و عراق است که دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد. تالاب بین‌المللی شادگان نیز با وسعت ۴۵۰ هزار هکتار و اکوسیستمی گسترده، در جنوب شهر شادگان واقع شده است و طبق مصوبه کنوانسیون رامسر جزو ۲۴ تالاب بین‌المللی جهان محسوب می‌شود.
خشک کردن تالاب هورالعظیم برای جاده‌سازی شرکت‌های نفتی، تخلیه پسماندهای نفتی در محدوده تالابی، تخلیه پساب نیشکر و ورود فاضلاب به تالاب شادگان، خشکسالی و تامین نشدن حق‌آبه تالابها، همه و همه موجب شده‌اند که وضعیت تالاب‌های خوزستان بدتر شود و امیدی به جان گرفتن دوباره این تالابها نباشد.
به گزارش ایسنا، ۱۳ بهمن‌ماه مصادف با ۲ فوریه، روز جهانی تالابها نام گرفته است. در سال ۱۳۴۹ خورشیدی در چنین روزی در شهر رامسر، معاهده جهانی برای حفاظت از تالابها به تصویب رسید که به کنوانسیون رامسر مشهور است.
تالابها با کارکردهای زیاد خود، نقش پررنگی در اکوسیستم و حیات بشری دارند. ارزش اقتصادی تالابها حدود ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های کشاورزی است اما تالاب‌هایی که روزی بهشت پرندگان و جانداران بوده‌اند و مردم محلی زیادی از آن‌ها امرار معاش می‌کردند، حالا حال خوبی ندارند و در مرز نابودی هستند.
وضعیت تالاب‌های خوزستان قابل دفاع نیست
محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تالاب‌های خوزستان اظهار کرد: پنج تالاب بسیار مهم و استراژیک در خوزستان وجود دارد؛ تالاب هورالعظیم، شادگان، بامدژ، میانگران و شیمبار به ترتیب مهم‌ترین تالاب‌های این استان هستند که ستون حفظ پایداری اکولوژیکی سراسر خوزستان هستند.
وی افزود: از پایین دست سد کرخه تا تالاب هورالعظیم ده‌ها تالاب اقماری وجود دارد که در تابستان امسال همه این تالابها خشک بوده‌اند.
درویش ادامه داد: هر زمان حق‌آبه داده شده و وضعیت این تالابها مطلوب بوده است خوزستان در بهترین حالت قرار داشته اما هر زمانی که به بهانه صنعت و کشاورزی، حق‌آبه تالابها گرفته شده وضعیت خوزستان وخیم می‌شود.
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو بیان کرد: در حال حاضر حال تالاب‌های خوزستان خوب نیست و همچنان می‌بینیم به بهانه‌های مختلف حق‌آبه آن‌ها داده نمی‌شود. بخش‌های بزرگی از این تالابها خشک شده‌اند و بخش‌های دیگری که خشک نیستند نیز بیشتر دارای شیرآبه زباله، پساب آلاینده خطرناک کشت و صنعت نیشکر یا فاضلاب‌های شهری و صنعتی هستند و وضعیت اسفناکی دارند و متاسفانه وضعیت تالاب‌های خوزستان قابل دفاع نیست.
وی عنوان کرد: علاوه بر این تاکنون تنها تالاب شادگان در کنوانسیون رامسر ثبت شده است و تالاب‌های دیگر تا حدی اسیر شده‌اند که تلاش جدی برای ثبت آن‌ها در کنوانسیون رامسر انجام نشده است و طرف عراقی برای ثبت تالاب هورالعظیم در این کنوانسیون تلاش کرده است. مسئولان ایرانی همان گونه که در ماجرای ثبت جهانی تالاب هیرکانی ابتدا نمی‌خواستند این اتفاق بیفتد و پس از اینکه آذربایجان این کار را کرد به این سمت رفتند، اکنون نیز در حال تلاش برای ثبت جهانی بخش‌هایی از هورالعظیم هستند.
چشم‌انداز آینده تالاب‌های خوزستان
درویش تصریح کرد: با توجه به اینکه بارگذاری‌ها در بالادست خوزستان، اجرای طرح‌های انتقال آب و سدسازی‌ها در حال افزایش است و تغییر اقلیم در حال تشدید و ماهیت بارندگی‌ها در حال تبدیل شدن از برف به باران است، چشم‌انداز آینده تالابها مناسب و امیدوارکننده نیست.
این فعال محیط زیست با اشاره به کارکردهای تالابها عنوان کرد: تالابها با ظرفیت گرمای ویژه، توان زیست‌پذیری سرزمین را افزایش می‌دهند و مانند کولر طبیعی عمل می‌کنند و تفاوت دمای شب و روز و دمای منطقه را کاهش می‌دهند. تالابها یکی از مهم‌ترین جلوه‌های طبیعت گردی، پرنده‌نگری و شادابی مردم و یکی از منابع اشتغال و درآمدی مردم خوزستان هستند.
تبعات خشکی تالابها
وی افزود: زمانی که این کارکردها از بین بروند، شمار مهاجرت‌های ناخواسته خوزستان افزایش می‌یابد و این منطقه خالی از کارگران و شهروندان ماهر می‌شود و به سمت فروپاشی حرکت می‌کند. فشار مهاجرت از خوزستان به استان‌های دیگر را نیز دیگر نقاط لمس می‌کنند.
درویش با اشاره به عملکرد سازمان حفاظ محیط زیست در خصوص حفاظت از تالابها گفت: متاسفانه به محیط زیست توجه نمی‌شود و همیشه حیاط خلوت دولت‌ها بوده است. در حال حاضر آقای سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با آبگیری سد چم‌شیر مخالفت کرده اما این کار انجام شده است.
وی افزود: از طرف دیگر آقای سلاجقه می‌گوید که طرح‌ها و پروژه‌های دارای ردیف اعتباری در بودجه، باید مجوز محیط زیست را داشته باشند اما اکنون ۴۱۱ طرح دولت مجوز محیط زیست ندارند.
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: در چنین شرایطی واکنش آقای سلاجقه و پیشینیان این سازمان مطلقا سکوت است؛ این وضعیت به معنی این است که زیاد لازم نیست محیط زیست را جدی بگیریم. تا زمانی که چنین رویه‌ای وجود داشته باشد و در سازمان حفاظت محیط زیست مدیران شجاعی نداشته باشیم تا اگر حرف‌شان خریدار نداشت حداقل با مردم صحبت کنند و استعفا دهند، وضعیت همین خواهد بود و دیگر دستگاه‌های اجرایی به محیط زیست توجه نخواهند کرد. مردم نیز اعتماد و همراهی لازم در مورد محیط زیست را از دست خواهند داد.
۷۰ درصد تالاب‌های ایران دچار بحران هستند
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز نیز با اشاره به شرایط تالابها گفت: در ۱۰ سال اخیر تامین حق‌آبه تالاب ها دچار مشکل شده است و در حال حاضر حدود ۷۰ درصد تالاب‌های ایران دچار بحران هستند.
دکتر مهدی قمشی افزود: هر چند از سال ۹۷ مصوب شد که حق‌آبه تالابها مشخص و وزارت نیرو ملزم به تامین حق‌آبه شود و حق‌آبه‌ها نیز مشخص شد و فکر می‌کنم برای اجرا به وزارت نیرو ابلاغ شده است اما تالاب‌های خوزستان به جز در سال‌های ۹۸ و ۹۹ که بارش‌های خوبی داشتیم، حق‌آبه مورد نیاز خود را دریافت نکردند و در شرایط بحرانی قرار دارند.
عضو هیات علمی دانشکده آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: بررسی وضعیت دو تالاب هورالعظیم و شادگان در ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد که ۵۰ درصد این مدت حق‌آبه حداقلی را هم دریافت نکرده‌اند و در وضعیت بحرانی خود باقی مانده‌اند.
نباید منتظر بهبود وضعیت تالابها باشیم
قمشی تصریح کرد: آورد رودخانه‌های خوزستان سال به سال در حال کاهش است که این مساله به دلیل انتقال بین حوضه‌ای آب، استفاده زیاد آب در بالادست خوزستان و همچنین توسعه کشاورزی در بالادست و افزایش فشار بر رودخانه‌ها است. باید توجه شود تنها آبی که از مسیر جان سالم به در می‌برد، به تالاب می‌رسد بنابراین اگر در بالادست تالابها این مسائل مدیریت نشوند همان گونه که اکنون نیز ظاهر امر نشان می‌دهد و کارها بر همین اساس هستند، نباید منتظر بهبود وضعیت تالابها باشیم بنابراین پیش‌بینی می‌شود وضعیت تالاب‌های خوزستان بدتر شود.
وی عنوان کرد: تا زمانی که مردم و مسئولان متقاعد نشوند که تالاب ثروتی برای کشور است، نباید انتظار داشته باشیم برای تامین حق‌آبه آن پافشاری کنند و به خود زحمت بدهند. در حالی که ارزش یک هکتار زمین تالابی ۵ تا ۲۰ برابر یک زمین کشاورزی است، تا زمانی که هنوز کارشناسان و مدیران زمین کشاورزی را بر ثروتی مانند تالاب ترجیح می‌دهند، باید منتظر چنین سرنوشتی برای تالابها باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به تبعات خشکی تالابها بیان کرد: این شرایط تالابها موجب می‌شود گرد و غبارهای ناشی از خشکی تالابها شدت بگیرد و باید منتظر روزهای گرد و غباری بیشتری باشیم.
وی افزود: اشتغالی که تالاب ها ایجاد کرده‌اند نیز تعطیل می شود و مسائل اجتماعی بروز پیدا می‌کنند؛ همان گونه که اکنون در اطراف تالاب هورالعظیم گاومیشداری، صنایع دستی، زیبایی‌های طبیعی و زندگی اطراف نابود شده و مردم اطراف این تالاب مانند کسانی که به نان شب محتاج هستند در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند.
عواقب دست‌درازی به تالاب
قمشی افزود: تالابها در تولید ملی شیلات و کشاورزی نقش دارند و با بدتر شدن وضعیت این عرصه‌ها، همه این موارد رو به نابودی می‌روند. زمانی که تالابها خشک می‌شوند عده‌ای این تالابها را تصاحب می‌کنند. زمانی که به تالاب دست‌درازی می‌شود دیگر زنده نخواهد شد و مزیت تاثیر روی اقلیم و مزایای دیگر خود را از دست می‌دهد که امیدواریم چنین شرایطی رخ ندهد.
هورالعظیم را خشک کردند تا پول کمتری برای اکتشاف نفت بدهند
عضو هیات علمی دانشکده آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: احساس می‌شود در خوزستان هماهنگی بین دستگاهی در مورد تالابها بسیار ضعیف است.
وی با اشاره به عملیات اکتشاف نفت در تالاب هورالعظیم تصریح کرد: برای اکتشاف نفت فرض را بر این قرار دادند در بخش‌هایی که کار می‌شود باید در محیط خشک کار شود بنابراین به دلیل اینکه اهمیت تالاب را نمی‌دانستند هورالعظیم را خشک کردند تا پول کمتری برای اکتشاف نفت پرداخت شود اما اگر از ابتدا شرایط زنده بودن تالاب با اکتشاف نفت تطابق داده می‌شد، مشکل بسیار کمتری رخ می‌داد.
هورالعظیم در تابستان سال آینده شرایط خوبی نخواهد داشت
رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز نسبت به وضعیت هورالعظیم هشدار می‌دهد.
موسی مدحجی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در سال آبی گذشته (پاییز و زمستان ۱۴۰۰ و بهار و تابستان ۱۴۰۱) بدترین شرایط منابع آبی را به ویژه در حوضه کرخه تجربه کردیم. اکنون با وجود اینکه در شرایط بسیار بهتری نسبت به تابستان قرار داریم اما برآورد خوبی از نظر سطح آبگیری سدها نداریم.
وی افزود: بر اساس اعلام وزارت نیرو در ۱۰ روز گذشته، در پی بارش‌های اخیر در بالادست حوضه کرخه تنها دو متر به ارتفاع دریاچه سد افزوده شده است و هنوز با سطح تراز نرمال بسیار فاصله دارد.
رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: بزرگترین خطری که تالابها را تهدید می‌کند، ندادن حق‌آبه است. اگر حق‌آبه تالابها به عنوان اولویت دوم پس از تامین آب شرب قرار بگیرد و کامل تامین شود وضعیت تالابها خوب خواهد بود. همچنین باید توجه شود که اگر تالاب آب داشته باشد تخریب و تصرفی در آن رخ نمی‌دهد.
مدحجی در خصوص وضعیت تامین حق‌آبه تالاب‌های خوزستان افزود: حق‌آبه تالابها در هر شرایط محاسبه شده است اما همه حق‌آبه مصوب تالاب‌های خوزستان تامین نمی‌شود. از طرف دیگر با توجه به اینکه تالابها در منتهی‌الیه حوضه‌های آبریز قرار دارند، دیگر منابع مصرف کننده نیز آب را برداشت می‌کنند و تنها آنچه باقی می‌ماند وارد تالابها می‌شود. بدین ترتیب مدیریت توزیع مصرف آب انجام نمی‌شود و در نتیجه، آبی که وارد تالابها می شود بسیار کمتر از حق‌آبه مصوب است.
وی بیان کرد: البته بخشی از تالابها در دوره‌ای از تابستان خالی می‌شود که برای زیست پرندگان یا جانداران دیگر حیات وحش خشک زیست در نظر گرفته شده است. این کاهش یا خشکی بخشی از تالاب نباید به گونه‌ای باشد که کل تالاب از بین برود و باید ارتباط مستقیم بین خشکی و آب برقرار باشد.
رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به میزان آبگیری و نمدار بودن تالاب‌های خوزستان گفت: بر اساس پایش و تصاویر ماهواره‌ای بهمن‌ماه امسال، تالاب هورالعظیم ۴۸ درصد، تالاب شادگان ۸۷ درصد، تالاب بامدژ ۸۰ درصد، تالاب میانگران ۷۲ درصد، تالاب شیمبار ۵۰ درصد و تالاب بندون ۴۴ درصد آب دارند.
وی با اشاره به تاثیر خشکی بخشی از تالابها در تبدیل آن‌ها به کانون‌های گرد و غبار تصریح کرد: زمانی که گفته می‌شود ۴۸ درصد تالاب هورالعظیم آب دارد یعنی ۵۲ درصد آن مستعد تبدیل شدن به کانون گرد و غبار است.
مدحجی عنوان کرد: وضعیت تالاب‌های خوزستان به شرایط جوی و تخصیص حق‌آبه تالابها بستگی دارد که برای حوضه کرخه شرایط خوبی پیش‌بینی نمی شود و شاید سیلابی مانند سیلاب سال ۹۸ بتواند شرایط را بهتر کند.
وی افزود: با شرایط کنونی نباید امید داشته باشیم که حوضه کرخه آب خوبی داشته باشد بنابراین در تابستان سال آینده، تالاب هورالعظیم شرایط خوبی نخواهد داشت.
رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: با وجود بارش‌های کنونی نیز بخش عراقی تالاب هورالعظیم کمتر از ۲۰ درصد آب دارد که تبعات آن خوزستان را درگیر می‌کند. قاعدتا اگر تا پایان فصل شرایط خوبی حاصل نشود، مجددا گرد و غبار و آتش‌سوزی در هورالعظیم رخ می‌دهد. این در حالی است که اگر این حوضه مدیریت شود، کانون‌های گرد و غبار کشورهای عربستان، سوریه، اردن و عراق نیز مدیریت می‌شوند.
به گزارش ایسنا، مشکل تالاب‌های خوزستان تنها تامین حق‌آبه نیست و چالش‌های دیگری از جمله جاده‌سازی در تالاب و ورود پساب‌ها و فاضلاب‌های کشاورزی و صنعتی و تجاوز به تالابها نیز چالش‌هایی هستند که این عرصه‌ها را تهدید می‌کنند و روز به روز خطر نابودی تالاب ها بیشتر می‌شود.
با توجه به وضعیت کنونی و پیش‌بینی‌ها در مورد چشم‌انداز آینده، به نظر می‌رسد تالاب‌های خوزستان در وضعیت مطلوبی نیستند و اگر فکری به حال‌شان نشود سرنوشت‌شان از این هم غم‌انگیزتر خواهد شد.
گزارش از: دلال آلبوشهبازی – خبرنگار ایسنا
انتهای پیام