دکتر مصطفی امیرفخریان در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص وضعیت توان‌یابان و معلولان در فضای شهری، اظهار کرد: بخش مهمی از جمعیت ما را افراد توان‌یاب و معلول در نقاط شهری تشکیل می‌دهند و با توجه به برآوردهایی که سازمان حهانی بهداشت انجام داده نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۵ درصد از افراد و ساکنان نقاط شهری را افراد معلول تشکیل می‌دهند.
وی افزود: سازمان بهداشت جهانی معلولیت را به این شکل تعریف کرده که توان‌یابی یا معلولیت به معنای نقص در سیستم حسی و حرکتی فرد که منجر به اختلال در برقراری ارتباط با محیط پیرامون می‌شود، است. می‌توانیم معلولیت و توان‌یابی را نوعی ناتوانی در انجام بعضی امور اجتماعی بدانیم که به دلیل وجود نقص و اختلالات موروثی، مادرزادی یا غیر مادرزادی در فرد ایجاد و سبب بروز محدودیت‌هایی برای فرد می‌شود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: محدودیت‌هایی که فرد در فضاهای شهری با آن مواجه است و نامناسب بودن فضا برای این افراد، محرومیت‌ها را دو چندان می‌کند؛ به عبارتی این افراد از یک طرف محدودیت‌هایی را برای خود دارند و از طرف دیگر مکان هم محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند که این جمع شدن محدودیت‌ها باعث می‌شود که حضور آن‌ها در فضا محدودیت بیشتری را به همراه داشته باشد. در نهایت این محرومیت می‌تواند مسائل اجتماعی، اقتصادی و ... را دربرداشته باشد که نمی‌توان برای این افراد نتایج خوبی را شاهد بود.
وی عنوان کرد: ما می‌خواهیم از منظر روان‌شناسی به این موضوع بپردازیم که فضای شهر چه ویژگی‌هایی را باید داشته باشد و اقداماتی که در شهر مشهد صورت گرفته چقدر متناسب است وآیا مناسب با حضور توان‌یابان هست یا نیست. معلولان و توان‌یابان بخشی از جامعه ما هستند و نباید به فراموشی سپرده شوند و بایستی نیازهای خود را در فضا برآورده کنند؛ چراکه فضای شهر اختصاص به آن‌ها دارد و بخشی از شهروندان جامعه هستند.
امیرفخریان با اشاره به اینکه در فضاهای شهری موضوعاتی وجود دارد که در قالب نشانه‌ها به آن‌ها برخورد می‌کنیم، بیان کرد: نشانه‌ها موضوعاتی هستند که برای ما دارای اهمیت‌اند. نشانه‌ها در فضاهای شهری حاوی پیام هستند و این پیام‌ها با توجه به ماهیت‌شان می‌توانند شکل‌ها و ابعاد مختلفی داشته باشند و بعضی از نشانه‌ها ابعاد اجتماعی را در نظر می‌گیرند و محتوای اجتماعی دارند؛ به عبارت دیگر، محتواها متفاوت هستند و شاید در بین بهترین نشانه‌ها، نشانه‌هایی باشد که انسان را به خود می‌آورد و متوجه می‌شود که کیست و قرار است چه کاری انجام دهد. در واقع انسانیت را به فرد نشان می‌دهد و او را از توانایی‌های خود آگاه کرده ومحدودیت‌ها را نشان می‌دهد که این مسائل نشانه‌های شهری را بیان می‌کند؛ بنابراین نشانه‌ها تاثیر مهمی روی تربیت و ارتقاء فضای شهری نیز دارند.
حضور توان‌یابان در فضای شهر یک نشانه است
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: حضور توان‌یابان در فضای شهر یک نشانه است و از این نظر باید به این نشانه‌ها احترام بگذاریم. این امر باعث می‌شود که افراد به داشته‌های خود اهمیت بدهند و از آن‌ها غافل نباشند؛ به عبارتی عمر خود را برای موارد کم ارزش تلف نکنند و از این نظر نشانه‌ها می‌توانند برای ما دارای ارزش باشند.
وی گفت: در ادبیات امروز جهانی بحث توان‌یابان یک موضوع بسیار مهمی است که در بسیاری از اسناد مورد توجه قرار گرفته و دستور کار جدید توسعه شهری در منشور سازمان ملل بر این نکته تاکید دارد که شمولیت و مشارکت همه افراد از جمله توان‌یابان و معلولان در توسعه فضای شهر دارای اهمیت و ارزش است.
وجود ۴۱ هزار و ۵۰۰ معلول در مشهد
امیرفخریان در خصوص اینکه معلولان در فضای شهر مشهد چه جایگاهی دارند، عنوان کرد: اکنون شهر مشهد ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که در حال حاضر حدود یک و نیم درصد این جمعیت معلولان شهری ما را تشکیل می‌دهند و جمعیت آن‌ها حدود ۴۱ هزار و ۵۰۰ نفر است.
وی افزود: می‌توانیم حضور عمده استقرار معلولان در فضای شهر مشهد را در مناطق اصلی مرکزی مشاهده کنیم؛علاوه بر این در قسمت‌های شمالی و شمال شرق مشهد مکان‌هایی داریم که می‌توان حضور و محل سکونت معلولان را پررنگ‌تر مشاهده کرد. اینکه بدانیم محل سکونت و استقرار توان‌یابان در کدام منطقه از شهر قرار دارد خود نکته مهمی است که تصمیمات مدیریت شهری را هدایت و جهت‌دهی می‌کند تا تصمیمات به صورت دقیق‌تری اتخاذ شود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: نیازهای توان‌یابان را می‌توان در ۳ دسته حضورپذیری توان‌یابان، فراهم‌سازی نیازهای اولیه توان‌یابان در فضا و ارتقاء جایگاه منزلت اجتماعی و تامین سلامت آن‌ها در فضای شهر تقسیم‌بندی کرد. برای اینکه این ۳ دسته نیازها برای معلولان محقق شود نیازمند فکر و برنامه منسجم است که بتواند اقدامات مدیریت شهری را جهت‌دهی کند و این نیازها و شکل فراهم کردن حضور آن‌ها در فضا بسیار مهم است.
باید به معلولان در فضای شهری استقلال دهیم
وی مطرح کرد: ما باید به یک فرد توان‌یاب در فضا استقلال دهیم که با استقلال خود درفضا حضور پیدا کند نه اینکه همواره فضای شهر به گونه‌ای باشد که یک فرد توان‌یاب نیازمند کمک باشد. باید این نگاه حمایتی در فضای شهر کمتر شود و به سمت مناسب‌سازی فضا حرکت کنیم. نگاه‌ها درادبیات جهانی به سمت مناسب‌سازی فضا است و با این هدف معلولان و توان‌یابان را حمایت می‌کنند.
فرد توان‌یاب باید بتواند هر زمان که اراده کرد بدون کمترین کمک از دیگران در فضا حضور پیدا کند
امیرفخریان بیان کرد: یک فرد توان‌یاب باید بتواند به طورمستقل و هر زمان که اراده کرد بدون کمترین کمک از دیگران در فضا حضور پیدا کند و تحقق این امر تنها باید به گونه‌ای باشد که رویکرد حمایتی کمتر شود. برای اینکه این موارد محقق شود، مدیریت شهری باید یک برنامه فکری، کلان ومنسجم در این خصوص داشته باشد تا بتواند اقدامات آن را جهت‌دهی و برنامه‌ریزی کند و آن را پیش ببرد.
وی با بیان اینکه شهرداری و مدیریت شهری با نگاه‌های جزئی و در قالب کمک‌های محدود اقداماتی را برای معلولان انجام می‌دهند، خاطرنشان کرد: این نوع حمایت‌ها نمی‌تواند هدف کلان برنامه‌ریزی باشد؛ در نتیجه این نگاه‌های جزئی نمی‌تواند مناسب‌سازی فضا که هدف اصلی در ارتقاء فضای شهر است را محقق کند. این اقدامات جزیی است که تنها مشکل یک فرد را حل می‌کند و حتی با شمولیت و عمومیت آن فرد هم محدود است.
مدیریت شهری باید برای معلولان برنامه منسجم داشته باشد
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد افزود: بنابراین گام اول برای اینکه مدیریت شهری در این راستا حرکت و فضا را به سمت معلولان برای حضورپذیری مناسب کند این است که در این خصوص برنامه منسجم داشته باشد و براساس آن حرکت کند. متاسفانه اتفاقاتی که در فضای شهر و به خصوص انتخابات شوراها رخ می‌دهد و هر ۴ سال افراد جدیدی حضور پیدا می‌کنند، شاهد این هستیم که در این زمینه برنامه‌ریزی منسجمی وجود ندارد که اهداف، اقدامات و فعالیت‌های ما را شکل‌دهی کند. اقداماتی هم که صورت می‌گیرد به دلیل عمر کوتاه شورا ناشی از برنامه‌های عمدتا کوتاه مدت است.
وی گفت: اقداماتی که اعضای شورا می‌خواهند در طی ۴ سال انجام دهند قطعا به نتیجه نمی‌رسد و بایستی این اقدامات به گونه‌ای باشد که برای ۱۰ سال آینده نتیجه آن را شاهد باشیم و این مورد در میان شوراهای ما کمتر مرسوم است و آن‌ها تنها بازه‌ای را که در نظر می‌گیرند ۴ ساله است؛ بنابراین ۲ مورد از چالش‌های ما این است که یک برنامه و نگاه کلی در این زمینه برای هدایت و مدیریت فضا در راستای نیازهای توان‌یابان وجود ندارد و دوم اینکه درگیر اقدامات جزئی و متناسب با نیاز یک فرد هستیم که این نتایج مناسب معلولان و توان‌یابان نیست.
امیرفخریان اضافه کرد: زمانی که فضای شهر درمقابل توان‌یابان و معلولان منعطف باشد و بتوانند به راحتی در فضای شهری حضور پیدا کنند قطعا موثر خواهد بود اما زمانی که این انعطاف در شهر وجود ندارد بالطبع این کالبد در شهروندان هم تاثیر می‌گذارد. زمانی که فضای شهر به توان‌یابان و معلولان بی‌توجه است طبیعتا محصول، فضایی خواهد بود که اکنون شاهد هستیم. این عوامل باعث می‌شود که بر انسان تاثیر گذارد و نیازهای فرد معلول را کمتر درک کند؛ بنابراین بایستی اقدام اساسی و مهم انجام شود تا آن برنامه کلی در نتیجه تغییر شوراها، تغییر پیدا نکند و آن برنامه بر یک دهه ساری و جاری باشد و فراتر از آن بتواند اقدامات شهرداری را جهت ببخشد.
شوراهای شهر مشهد در حوزه معلولان چه عملکردی داشته‌اند؟
وی عنوان کرد: با توجه به جمعیت زیاد معلولان و توان‌یابان در شهر مشهد لازم است توجه خاص به این موضوع شود تا بیشتر مورد توجه ویژه مدیران شهری قرار گیرند. زمانی که اقدامات مدیریت شهری و شوراها را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ بررسی کردیم می‌توان گفت کلیه مصوباتی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم مرتبط با توان‌یابان و معلولان هستند؛ به طور کلی از ۴۵۳۰ مصوبه، ۸۹ مصوبه در خصوص معلولان وجود دارد؛ بنابراین اگر خواسته باشیم نسبت بگیریم ۱.۹۶ درصد مصوبات مربوط به توان‌یابان و معلولان می‌شود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: از یک منظر دیگر می‌توان گفت که هر دوره از شورا به طور میانگین در ۴ سال خود ۱۸ مصوبه داشته است. به طور خاص در بین شوراها، شورای دوم شهر مشهد بیشترین فراوانی را با ۳۴ مصوبه از نظر اقدامات داشته و دوره اول با ۹ مصوبه کمترین مصوبات را در حوزه توان یابان شهری داشته است. دوره سوم ۱۰ مصوبه، دوره چهارم ۱۷ مصوبه و دوره پنجم هم ۲۱ مصوبه داشتیم. جالب است بدانید بیشترین محتوای اقدامات مدیریت شهری مربوط به معافیت‌های مالی، بخشودگی عوارض و تخفیف برای توان‌یابان است که نزدیک به ۵۰ درصد مصوبات شامل اقداماتی است که مدیریت شهری انجام می‌دهد.
نگاه منسجم و حمایت‌کننده بر اندیشه متولیان شهری حاکم نیست
وی با بیان اینکه مدیران شهری باید نیازهای فرد توان‌یاب در یک فضای شهری مناسب را بدانند و آن‌ها را پوشش دهند، تاکید کرد: ۵۰ درصد مصوبات مربوط به مراجعات، درخواست‌ها و نیازهایی بوده که فرد توان‌یاب مطرح کرده و توسط شهرداری مورد بررسی قرار گرفته است. نیازهایی که اکنون برای معلولان مرتفع می‌شود، رویکردهای حمایتی است و با رویکردهای استقلال‌مدارانه تفاوت دارد.
امیرفخریان بیان کرد: بیشتر مصوبات و اقدامات هیچ‌گونه جهت‌گیری خاصی در حوزه ارتقاء جایگاه معلولان ندارد و این امر یک نقطه ضعف مهم است؛ بنابراین بیشتر توجهاتی که به معلولان شده در زمینه کمک به یک موسسه و یا از این قبیل موارد است که نمی‌تواند نیازهای معلولان را شامل شود. مدیریت شهری باید به صورت هدفمند و چارچوب‌مدارانه نیازهای معلولان را پیگیری کند و متاسفانه در این سال‌ها تنها نگاه‌های سطحی به این موضوع شده است.
وی گفت: زمانی که از دوره اول تا پنجم شورا را مقایسه می‌کنیم متوجه می‌شویم که هر دوره‌ای یک نوع نگاه، رویکرد و اقداماتی را انجام داده که منسجم نیست و همدیگر را پشتیبانی نمی‌کنند و این اقدامات نمی‌تواند فضای شهر ما را به آن چشم‌اندازی که مطلوب است، برساند. در واقع ادامه این روند کمکی به بهبود فضای شهر برای توان‌یابان نخواهد کرد؛ بنابراین یکی از چالش‌های مهم برای اینکه فضای شهر ما به سمت مناسبی برای حضور توان‌یابان حرکت کند این است که نگاه منسجم، حمایت کننده و برنامه‌ریزی باشد اما چنین برنامه‌ای بر اندیشه و فکر متولیان شهری حاکم نیست و تنها از ظن خود فضا را آماده می‌کنند.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیشتر اقدامات حول تقاضاهایی است که افراد توان‌یاب دارند و تنها آن‌ها پاسخ داده می‌شود و بیشتر آن نیازها اقتصادی، بخشودگی عوارض و معافیت‌های مالی است، نیازهایی مانند مسکن، ازدواج و تشکیل خانواده و همچنین اشتغال معلولان و توان‌یابان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و نسبت به این موارد کم توجه هستند.
انتهای پیام