یکی از عرصه‌هایی که زنان نقش بسیار مهم و کلیدی در آن داشته و دارند، عرصه وقف، تحت عنوان یک نهاد اجتماعی و مدنی می‌باشد. بخش اعظمی از این موقوفات متعلق به بانوان نیکوکاری است که در دوره‌های مختلف تاریخی با انگیزه تقرب به درگاه احدیت بخشی از اموال خود را در امور خیر وقف کرده‌اند.
هرچند که تاریخ وقف زنان در ایران به گذشته‌های دورتری برمی‌گردد، اما بیشتر اسنادی که در ایران وجود دارد از دوره صفوی است و همچنین اسناد وقف زنان نیز از همین دوره ثبت شده است. این سنت حسنه و ماندگار در کشور در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله سلجوقیان، مغولان، صفویه، قاجاریه، پهلوی و نیز تا زمان ما به صورت‌های گوناگون ادامه داشته و دارد.
باید حضرت فاطمه زهرا (س) را نخستین واقف زن در اسلام دانست. در کتاب فاطمه زهرا (س) از ولادت تا شهادت به نقل از جلد دوم تاریخ سمهودی آمده است که: «پیامبر در سال هفتم هجری این بستان‌ها را مخصوص حضرت فاطمه زهرا قرار داد. حضرت صدیقه طاهره این هفت بستان را وقف بنی‌هاشم و بنی عبدالمطلب فرموده و نظارت و سرپرستی آن‌ها را به عهده مولا علی (ع) نهادند.»
زنان؛ پیشگام وقف در خراسان جنوبی
حجت‌الاسلام پرویز بخشی‌پور، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بیشتر وقف‌ها در استان یا توسط بانوان و یا به درخواست آنان انجام شده است.
وی با بیان اینکه این رقبات شامل تکایا، مساجد، اراضی، منازل مسکونی، درمانگاه، دارالایتام و مراکز عامالمنفعه است که از طریق سازمان و یا متولی صرف نیات وقف می‌شود، افزود: در خراسان جنوبی بیش از ۲۰ درصد اسناد وقفی خاص زنان بوده و برخی وقف‌ها بین زنان و همسرانشان مشترک است.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی با بیان اینکه سال گذشته استان با ثبت ۹۱ موقوفه در سال رتبه اول کشور را در ثبت وقف‌های جدید کسب کرد، ادامه داد: اگر نگاهی به وقف‌های قدیمی زنان استان بیندازیم، می‌بینیم خیرالنساء بانویی است که در سال ۱۳۱۱ تمام نیم روز از مزرعه کوشک‌آباد شامل ۱۵ فنجان را وقف بر تعزیه‌داران و مصیبت‌داران امام حسین(ع) کرده است.
وی افزود: عصمت خانم، بانوی دیگری است که به نام مادر محمداسماعیل خان عرب خزیمه مقداری از مال خود را در سال ۱۱۵۱ هجری قمری وقف کرده است که به‌منظور رد مظالم عالی آرامگاه محمد اسماعیل‌خان تا ظهور امام زمان(عج) وقف شده است،
بخشی‌پور گفت: دختر میر ابوطالب به نام «گدا» همسر علی حسین ساکن هاون سفلی یک طاقه از چشمه محسن‌آباد را با کل ملحقات شرعی و فرعی وقف بر حضرت امیرالمؤمنین علی ابن ابیطالب(ع) وقف کرده است؛ حاجیه فاطمه بیگم، دختر حاجی میر اکبرخان نیز در سال ۱۲۴۸ چهار فنجان آب با اراضی از قنوات روستای گل را وقف کرده است که برای تعمیر، روشنایی، مخارج مسجد جامع و حمام این روستا هزینه می‌شود.
وی با بیان اینکه همچنین در سال ۱۳۲۴ هجری قمری، خانم سکینه، دختر استاد علی‌اصغر نوفرستی، دو فنجان از قنوات ثلاثه روستای نوفرست با تمام متعلقات شرعی و عرفی از ده و دشت در روستای خراشاد را وقف کرده که به‌منظور توجه به تعزیه‌داران امام حسین(ع) وقف کرده است، تصریح کرد: خدیجه خسروی نیز یک دانگ و نیم از مزرعه میریک تکاب شاخن با اراضی تابعه و اشجار متعلقه را برای عزاداری امام حسین(ع) وقف کرد.
وی با بیان اینکه یک عدد دیگ بزرگ نیز توسط این بانو در سال ۱۳۳۱ وقف شد تا هر کس نیاز داشت از آن استفاده کند، بیان کرد: خدیجه بیگم، نام بانوی دیگری است که یک سهم و نیم روز مزرعه حاتم‌آباد را برای عزاداری امام حسین(ع) در سال ۱۲۹۵ وقف کرده است. همچنین خدیجه هاشمی خراشاد نیز تمام یک سهم و نیم از ۹۶۰ سهم قنات خراشاد را در سال ۱۳۴۰ وقف بر عزاداری ایام وفات حضرت فاطمه(س) کرده است.
بخشی‌پور با بیان اینکه زیبانساء، بانوی دیگری است که در سال ۱۲۲۴ یک طاقه از مزرعه بورج و نیم روز از مزرعه چهکند عرب را به‌منظور استفاده مسجد و حمام روستای روشناوند وقف کرد، ادامه داد: بانو خدیجه نیز در سال ۱۳۲۴ تمام یک فنجان آب را از قناتین روستای خنگ با مساحت ۴۰۰ متر مربع برای نیازهای دوران حمام این روستا وقف کرد.
وی با بیان اینکه بانو معصومه معروف به همسر ملامحسن پیرنجی نیز پنج فنجان آب از نهر موسیان به همراه یک قطعه زمین و آب رود نهر مزبور به میزان ۱۵ سهم را به‌منظور عزاداری امام حسین(ع) در سال ۱۳۲۵ وقف کرد، افزود: بانو نرگس فیروزی نیز یک باب منزل در شهرستان بیرجند را در سال ۱۳۶۳ برای هزینه‌های حسینیه و مسجد صاحب‌الزمانی(عج) خیرآباد نو این شهرستان وقف کرد.
وی با بیان اینکه حاجی بانو نیز بانوی دیگری است که در سال ۱۳۱۸ تمام آب یک دانگ از قنات روستای نوقاب با زمین را برای عزاداران امام حسین(ع) وقف کرد، تصریح کرد: بانو فاطمه نیز در سال ۱۲۴۷ دو فنجان آب از قنات روستای ملک‌آباد خراشاد را با یک قطعه باغ و هشت فنجان آب از قنات مزرعه چاج با یک قطعه باغ برای تعزیه‌داران حسینی و مسجد و خمام این روستا وقف کرد.
وی با بیان اینکه خدیجه بیگم نیز بانوی دیگری است که در سال ۱۱۹۹، مقدار ۱۰ فنجان آب از روستای موسومه گشو را برای کمک به فقرا و رد مظالم وقف کرده است، بیان کرد: بانو خدیجه نیز ۳۶ فنجان آب از خرمک و یک باب اطاق با فرش و چندین وسیله را برای تعزیه‌داران امام حسین(ع) وقف کرده است. همچنین ۳,۵ فنجان دیگر از قنات خرمک با اراضی متعلقه و سه فنجان دیگر از نهر وسط با اراضی متعلقه از کشمان دو رده چهار من و نیم زمین را در سال ۱۲۶۱ برای هزینه‌های مسجد خوسف وقف کرده است.
بخشی پور با بیان اینکه بانو خورشید بیگم نیز در سال ۱۲۹۷ مقدار ۱۰ فنجان آب از قنات روستای سرچاه را وقف تعزیه‌داران حسینی کرده است، یادآور شد: درآمد تمام این موقوفات از سال ثبت تاکنون براساس نیت، اجرایی و هزینه شده است.
اکنون خراسان‌جنوبی بیش از ۱۰ هزار و ۸۸ موقوفه و ۲۱ هزار و ۹۸۳ رقبه دارد.
انتهای پیام