رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تقریبا در تمام مدت سلطنت شاهرخ تیموری خراسان از رونق و آبادانی نسبی برخوردار بوده و در برخی شهرهای خراسان مانند مشهد، خرگرد، تربت جام و تایباد بناهای باشکوه و مجللی به همت آن بزرگان ساخته شده است.
وی اضافه کرد: شهر مشهد گویا از این موهبات بیشتر برخوردار شده و دلایل عمده آن در درجه اول وجود حرم مطهر امام رضا(ع) و دیگر حضور و حمایت سادات مشهد به ویژه روسای آن‌ها یا نقیبان در جایگاه حاکمان واقعی مشهد بوده است.
لباف خانیکی عنوان کرد: یکی از نقبای پرنفوذ و محترم سادات موسوی مشهد در آن دوران «امیر سلطان غیاث‌الدین» بود. او در سال ۸۳۲ هجری قمری در مشهد وفات یافت و در فاصله حدود ۵۰۰ متری شمال حرم مطهر به خاک سپرده و ظاهرا در همان زمان بنایی بر فراز گورش ساخته شد که بعدها به «گنبد خشتی» معروف شده است.
وی خاطرنشان کرد: گنبد خشتی که احتمالا نام خود را از ساختارآجری گنبد اولیه آن گرفته، بنایی با نمای چهار ضلعی در بیرون و چلیپایی(صلیبی شکل) در درون و گنبدی ۲ پوش به ارتفاع ۱۴/۹ متر بر فراز ساقه‌ای بلند و آجری است.
این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: ظاهرا تغییر و تحولات فراوانی که در این بنا صورت گرفته چهره اولیه و واقعی آن را دگرگون کرده است. در این رابطه برنارد اوکین، ایران‌شناس ایرلندی، گفته: ظاهر اصلی بنا را به دشواری می‌توان تعیین کرد چون در این ساختمان مرمت‌های بی‌شماری در دوره‌های گوناگون صورت گرفته است.
لباف خانیکی افزود: تا دهه‌های اخیر بدنه بنا منظر منظم و مطلوبی نداشت و ساقه گنبد با کاشی‌های سفید، آبی، سیاه و کتیبه‌ای درشت خط بر حاشیه بالایی ساقه نقش بسته بود که از اصالت و زیبایی چندانی درخور بنا برخوردار نبود. اخیرا اما تزئینات کاشی جمع‌آوری شده و بدنه‌های خارجی بنا با آجر نماسازی شده است.
وی تصریح کرد: نمای بیرونی این بنا که در حال حاضر به «امام‌زاده محمد» معروف است، یک فضای مکعب شکل آجری با درگاهی‌ها و طاق‌نماهایی بر بدنه با گنبدی آجری به چشم می‌آید که بر فراز ساقه‌ای استوانه‌ای استقرار یافته و درگاهی‌هایی جهت روشن کردن فضای داخلی بنا بر ساقه استوانه‌ای تعبیه شده است. فضای چلیپایی داخلی دارای چهار ایوان بوده و با گوشوارهایی حد فاصل ایوان‌ها با ترکیب موزون قاب‌ها و مقرنس‌ها به زیبایی آراسته شده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اظهار کرد: مقرنس‌ها از گوشه‌ها آغاز شده و لچکی‌های طرفین طاق‌ها و تمام زیر گنبد را پر کرده‌اند و در مرکز پوشش گنبدی بنا به گونه‌ای جمع شده‌اند که تشکیل یک دایره مقعر یا شمسه داده‌اند. سطوح پر و خالی و سایه روشنی که بر اثر تابش نور از نورگیرهای ساقه گنبد ایجاد شده، منظره بدیع و زیبایی را موجب شده است.
لباف‌خانیکی گفت: در جریان مرمت‌های سال ۱۳۵۶ خورشیدی یک سردابه در زیر کف ظاهر شد که آن نیز نقشه صلیبی شکل داشته و در قسمت مرکزی آن ستون باریکی استوار شده است تا پایه طاق‌ها و طویزه‌های پوشش سردابه را نگاه دارد. تزئینات بنا علاوه بر مقرنس‌ها و ترنج‌های گچی طرح‌های اسلیمی‌ها و کتیبه‌هایی بر ازاره‌ها را نیز شامل می‌شود.
وی یادآور شد: گنبد خشتی در تاریخ پنجم اردیبهشت سال ۱۳۵۶ به شماره ۶۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام