طی یک هفته گذشته با ورود و فعال شدن سامانه پرقدرت بارشی موسوم به مونسون، وقوع سیلاب در اکثر مناطق کشور خسارت‌های جانی و مالی بسیاری بر جای گذاشت؛ سیلاب‌هایی که سازمان هواشناسی از هفته پیش وقوع آن را پیش‌بینی کرده بود و تا این لحظه بر اساس اعلام جمعیت هلال‌احمر، ۱۸ استان کشور را درگیر کرده است.
استان‌های سیستان و بلوچستان، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، کرمان، یزد، فارس، بوشهر، سمنان، البرز، قزوین، قم، تهران، زنجان، گیلان، مازندران، گلستان و شمال خراسان شمالی، هرمزگان و خوزستان، متأثر از سیلاب شدند و در برخی مناطق، سیلاب‌ها تلفات جانی نیز در پی داشته است.
سیلاب‌ها؛ نتیجه بدرفتاری انسان با طبیعت و تجاوز به حریم رودخانه‌ها
داریوش رحیمی، عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، وقوع سیلاب‌های اخیر در کشور را نتیجه بدرفتاری انسان با طبیعت و تجاوز به حریم رودخانه‌ها دانست و اظهار کرد: متاسفانه در سال‌های اخیر انسان به حریم رودخانه‌ها دست درازی کرده و ضمن اشتغال حریم رودخانه به ساخت و ساز و فعالیت اقتصادی (کشاورزی، مسکونی، خدمات و...) پرداخته و با تداوم این فعالیت‌ها ضمن اینکه آسیب‌پذیری در مقابل سیلاب تشدید می‌شود، ارائه خدمات در هنگام امداد رسانی را مختل کرده است. با توجه به ثابت بودن رفتار طبیعت و عدم توجه به رخدادهای تاریخی این پدیده‌ها، متاسفانه میزان خسارت و زیان افزایش می‌یابد.
وی منشأ وقوع سیلاب‌های اخیر را جریان موسمی هند (Indian Monsoon Current) معرفی کرد و توضیح داد: یک جریان اقیانوسی فصلی است که در فصل گرم سال شمال اقیانوس هند وجود دارد. پدیده مونسون در تابستان بر روی اقیانوس هند تشکیل می‌شود و طی آن، منجر به ریزش بارش‌های شدید در منطقه‌ای از خلیج بنگال تا شمال شبه قاره هند، شبه جزیره عربستان (به وِیژه کشور عمان) و مناطق جنوب شرقی ایران می‌شود. این پدیده که در دوره زمانی خرداد تا شهریور رخ می‌دهد به مونسون معروف است. در سال‌های که از نظر جریان رطوبت و انرژی مناسب تقویت شود تا دامنه‌های البرز نیز کشیده شده و منجر به بارش‌های سیل آسا در بخش‌های مرکزی ایران می‌شود؛ همانند امسال یا تابستان ۱۳۶۶(سیلاب تجریش).
بارش‌های مونسون جزیی از جریان عمومی هوا در منطقه شبه قاره هند (خلیج بنگال تا جنوب شرقی ایران) بوده و هرساله رخ می‌دهد.
به گفته رحیمی، از نظر بارش‌ها، این روند هرسال وجود داشته و فصل بارش مونسون در کشور از تیر و مرداد و از جنوب شرق کشور آغاز می‌شود. این بارش‌ها در سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، شرق هرمزگان، جنوب شرقی فارس به دلیل عبور طولانی جریان هوا از روی اقیانوس و همراهی آن با جابجایی کمربند همگرایی حاره‌ای به ویژه در مناطق کوهستانی منجر به ریزش شدید بارش می‌شود.
ارتفاعات نقش مهمی در بروز سیلاب دارد
وی در پاسخ به این پرسش که تغییرات اقلیم در بروز این وقایع تأثیر دارد؟ توضیح داد: این واقعه جزیی از جریان عمومی هوا در منطقه شبه قاره هند (خلیج بنگال تا جنوب شرقی ایران) بوده و هرساله رخ می‌دهد. البته رابطه جو و اقیانوس و پدیده‌ای مانند انسو دمای سطح اقیانوس هند (النینو و لانینو) که تقویت یا تضعیف می‌شود را هرسال شاهد هستیم و نمی‌توان گفت به دلیل تغییر اقلیم در مناطقی رخ داده و در منطقه‌ای رخ نداده است. این بارش‌ها مانند بارش‌های زمستان فراگیر نیستند و بارش‌های نقطه‌ای‌اند، بنابراین امکان دارد در یک منطقه در فاصله‌ای کوتاه ریزش‌های متفاوتی رخ دهد.
عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان، تأکید کرد: نمی‌توانیم به‌طور دقیق بگوییم سیلاب در کجا رخ می‌دهد. وقوع سیلاب به شرایط محلی بستگی دارد که همرفت ایجاد می‌کند و موجب بارش می‌شود. البته ارتفاعات نقش مهم‌تری در بروز سیلاب دارد.
چرا سیل می‌آید؟
رحیمی در پاسخ به این پرسش که چرا سیل می‌آید؟ گفت: در خصوص وقوع سیلاب علاوه بر اینکه به شدت و مقدار بارندگی بستگی دارد، انسان و فعالیت‌های او نیز نقش موثری دارد. در طول سال‌ها انسان با دست‌درازی در طبیعت، پوشش گیاهی را از بین برده و با تخریب خاک فرسایش شدید رخ‌داده است که این عوامل وقوع سیلاب را تسهیل می‌کند. از سویی دیگر متأسفانه با سیلاب‌ها آشنا نیستیم، مدیریت سیل را فراموش کرده‌ایم و از یاد برده‌ایم که این سیل‌ها تکرار می‌شوند و آمادگی نداریم. درنتیجه راهی برای پیشگیری از خسارت‌های آن نداریم که این به دلیل تخریب محیط‌زیست و عدم توجه به شرایط اقلیم کشور است.
وی بابیان اینکه اقلیم بخش بزرگی از ایران سیلابی (بارش‌های شدید در زمان کوتاه) و بارش‌ها دفعی هستند، ادامه داد: اقلیم سیلابی به این معنا است که به مدت طولانی بارندگی رخ نمی‌دهد و به‌یک‌باره بارندگی شدید است و در هنگام باران حجم رسوب بیشتر از حجم آبی است که جاری می‌شود.
عدم توجه به تاریخچه سیلاب و پیده‌های اقلیمی و درس نگرفتن از تاریخ منجر به افزایش خسارت‌ها می‌شود.
این استاد دانشگاه به وقوع سیلاب تجریش در مردادماه ۱۳۶۶ ،امامزاده داوود در مرداد ۱۳۳۳، سیلاب‌های پاییز ۱۴۰۰ در جنوب شرقی ایران، اشاره کرد و گفت: در برخی مناطق بیش از ۵۰ درصد بارش سالانه در مدت کوتاهی رخ می‌دهد. عدم توجه به تاریخچه سیلاب و پیده‌های اقلیمی و درس نگرفتن از تاریخ منجر به افزایش خسارات می‌شود.
چرا شهر اصفهان دچار سیلاب نشد؟
رحیمی بابیان اینکه در فیروزکوه یا امامزاده داوود سیلاب کشته در پی دارد، اما در بخش‌هایی از سیستان و بلوچستان که شدیدتر است، کشته نداشته‌ایم، معتقد است دلیل این رخداد، آشنایی مردم سیستان با این پدیده جوی است و به نقش آمادگی و آگاهی مردم و مسئولان از سیلاب‌ها تأکید کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا شهر اصفهان دچار سیلاب نشد و اینکه این اتفاق به دلیل صنعتی بودن این شهر است؟، گفت: وقوع بارش‌های این فصل، فراگیر نیست و بارش‌ها نقطه‌ای هستند و اینکه گفته شود اصفهان صنعتی است و این عامل جاری نشدن سیلاب در این منطقه است، را نمی‌توان بدون بررسی علمی تایید کرد و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.
انتهای پیام