حسن احمدی درگفت و گو با ایسنا درباره اثرات مخرب گرد و غبار اظهار کرد: یکی از عمده‌ترین مشکلاتی که امروزه بر سلامت انسان و اکوسیستم آسیب وارد می‌کند، گرد و غبار است که این مشکل نه تنها در ایران بلکه در سطح دنیا مطرح است و دانشمندان بسیاری در این زمینه در حال فعالیت و مطالعه هستند.

تفاوت ریزگردها و گرد و خاک را بشناسیم

وی با بیان اینکه آلاینده‌ها به چند دسته تقسیم می شوند، گفت: یک دسته آلاینده‌های مرتعی هستند که تاثیرات زیادی بر حوزه سلامت محیط زیست دارند و دسته دوم آلاینده‌های جهانی هستند که موجب گرمایش زمین و تخریب لایه ازن می‌شوند. این آلاینده‌ها شامل ذرات معلق، اکسیدهای کربن، اکسیدهای نیتروژن و اکسیدهای فوتوشیمیایی، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات فرار، سرب و سایر ترکیبات سمی هستند که به‌ وسیله صنایع مختلف ایجاد و در هوا معلق می‌شوند و اثرات مخرب نامحدودی دارند.

این استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ضمن اشاره به این‌که در کشور ما بین گرد و غبار، گرد و خاک و ریزگردها تفاوتی قائل نمی‌شوند، تصریح کرد: گرد و غبار ذرات کوچک تر از ۲.۵ میکرون است که بر اثر فرسایش باد ایجاد می‌شود، در صورتی که ریزگرد در مناطق مرطوب و در نتیجه بخار آب و یا رطوبت بسیار ایجاد می‌شود. ما باید این تفاوت را بشناسیم و از عنوان ریزگرد برای گرد و خاک استفاده نکنیم.

وی ادامه داد: گرد و غباری که روز ۱۹ فروردین۱۴۰۱ در تهران دیده شد، هم منشا داخلی داشت و هم منشا خارجی که منشا داخلی آن نتیجه تخریب پوشش گیاهی در مناطق خشک بود. بیش از ۶۰ درصد کشورما دارای اقلیم خشک و فرا خشک است بنابراین در ایران بارش‌ها کم و خشکسالی زیاد است و باد، خاک را از روی زمین بلند و جا به جا می‌کند.

۳۵میلیون هکتار از پوشش گیاهی کشور درگیر فرسایش بادی است

به گفته احمدی، سطح پوشش گیاهی در ایران حدود۴۰ میلیون هکتار است که حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون هکتار آن درگیر فرسایش بادی است که نتیجه گرد و غبار در محدوده داخلی است.این محدوده داخلی شامل بخش جنوب غرب، جنوب و محدوده مرکزی ایران می‌شود اما به دلیل خشکسالی‌ها ، کاهش بارندگی و افزایش استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی بیشتر استان‌های کشور در حالت خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته‌اند و این معضل گرد و غبار  را ایجاد کرده است.

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه منشا دیگر شکل‌گیری گرد و خاک‌ها خارجی است، اظهار کرد: گرمایش جهانی در این روزها نکته بسیار قابل توجهی است و گرمایش زمین در حقیقت افزایش دمای میانگین در زمین است که طبق تحقیقات دانشمندان در سال‌های اخیرمیانگین دمای زمین بین ۱۸ صدم تا ۷۴ صدم درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است.

وی با اشاره به «هیأت بین دولتی تغییر اقلیم» یا « IPCC » که یک ارگان بین‌دولتی علمی است و در مورد مخاطرات تغییرات آب‌وهوایی بر اثر فعالیت‌های انسانی در سراسر جهان فعالیت می‌کند،ادامه داد: این ارگان یک مرجع معتبر است که درمورد تاثیرات گرمایش زمین مطالعه می کند. نتیجه مطالعات نشان‌دهنده این است که مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر گرمایش زمین که از اواسط قرن بیستم در کره زمین مشاهده شده، گازهای گلخانه‌ای که انسان تولید می‌کند و از بین رفتن لایه ازن است.

به گفته احمدی بر اساس تحقیقات و رصدهایی که از سال ۱۳۸۰ انجام شده است، این گرد و خاک در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور با توجه به تغییرات آب و هوایی، کاهش بارندگی، خشکسالی و کمبود پوشش گیاهی در این مناطق ازسال ۱۳۶۳ آغاز سپس متوقف شد و دوباره سال ۱۳۸۶ این پدیده در ایران مشاهده شد و در سال‌های ۸۷ و ۸۸ به اوج خود رسید و در سال ۱۳۸۸ به طور گسترده‌ای کشور از جمله اغلب استان‌های مرکزی ،جنوب،غرب،شیراز،اصفهان،تهران را فرا گرفت وحتی از البرز عبور کرد و به استان های گیلان و مازندران رسید.

۷۰درصد گرد و خاک فروردین ماه منشا خارجی و ۳۰ درصد آن منشا داخلی داشت

وی افزود:در فروردین ۱۴۰۱ گرد و خاک به تهران و حتی استان‌های شمالی رسید و با توجه به اینکه گرد و خاک‌های دارای منشا خارجی فقط محدوده استان‌های غرب، جنوب غرب و جنوبی را فرا می‌گیرد، محدوده‌ای که ایران درگیر گرد و غبار شد، نشان دهنده این است که ۳۰ درصد این گرد و غبار منشا داخلی و ۷۰ درصد آن منشا خارجی داشت.

این استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه بخش اصلی این گرد و غبارها از خارج وارد ایران می‌شود، اظهار کرد: محدوده گرد و غبارهای خارجی مربوط به سه منبع اصلی است که اولین منبع، بین‌النهرین است و شامل ۱۳ منطقه وعراق، جنوب غرب ایران، سوریه و شمال شبه جزیره عربستان می‌شود. منبع دوم منطقه غرب آسیا است که شامل ۱۰ منطقه در قسمت‌های مرکزی ایران می‌شود و منبع سوم دریای سرخ است که ۱۳ منطقه در مصر، شمال شرق سودان و شمال غرب شبه جزیره عربستان را در بر می‌گیرد.

احمدی اضافه کرد: منشا گرد و غبار فروردین ماه دریای سرخ بود یعنی این غبار از مصر، شمال شرق سودان، یمن و شمال غرب شبه جزیره عربستان بر می‌خیزد. در عربستان صحرای ربع‌الخالی به وسعت ۶۰میلیون هکتار قرار دارد که بیابانی خشک و بدون پوشش گیاهی است و به عنوان یک منشأ گرد و غبار محسوب می‌شود.

وی افزود: هنگامی که گرد و غبار وارد کشور می‌شود، ذرات ریز آن تا مدت‌ها در آسمان باقی می‌ماند سپس وارد تهران می‌شود و از البرز نیز عبور می‌کند و به استان‌های شمالی نیز می‌رسد.علت این گستردگی و عظمت گرد وخاک منشا خارجی است اما در برخی مواقع در تهران نیز آلودگی هوا مشاهده می‌شود که این آلودگی هوا با گرد و غبارمخلوط می‌شود و هم گرد وغبار با منشا خارجی و هم آلودگی هوا این معضل شدید را در تهران به وجود آورد.

فعالیت‌های انسانی و ساخت سد روی دجله وفرات از عوامل مهم خیزش گرد وخاک

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران درباره راهکارهای کنترل گرد و خاک اظهار کرد: عوامل ایجاد گرد و غبار باید شناخته شوند که این عوامل به تغییرات اقلیمی و هواشناسی مربوط است و باید مورد بررسی قرار گیرد. مورد بعدی عوامل انسانی است که موجب نابودی اکوسیستم می‌شود  که تغییرات اقلیمی جرو مهم‌ترین عوامل گرد و غبار در منطقه از جمله ایران است.

وی از جمله عوامل انسانی به کمبود منابع آبی و سدسازی برای مهار و نگهداری آب‌های زیرزمینی اشاره کرد و گفت: به دلیل اینکه حدود۳۰ سد روی رودخانه دجله و فرات ساخته شده کشور عراق دچار کم آبی شده و طبق آمارهای اعلام شده حجم آب ورودی دجله و فرات در مرز ترکیه و عراق حدودا ۹۳.۲۰ مترمکعب در سال است که اگر سد ایلیسوی در ترکیه را افتتاح کنند، حجم آب ورودی به ۹ میلیارد در مترمکعب می‌رسد و یعنی ۴۷ درصد حجم آب ورودی به عراق کاهش پیدا می‌کند.

به گفته احمدی طبق پیش‌بینی و بر اساس مطالعات سازمان بین الملل در زمینه آب اگر تا سال ۲۰۴۰ با همین روند کشورهایی همچون ترکیه و سوریه روی دجله و فرات سد احداث کنند، تمام آب دجله و فرات را نگهداری و مصرف می‌کنند و آب به عراق نمی‌رسد بنابراین خشکسالی گسترده‌ای این کشور را فرا می‌گیرد بنابراین ۶۹۶ هزارهکتار اراضی کشاورزی فرات ازچرخه تولید خارج می‌شود.

اعتبارات مناسب برای کنترل گرد و خاک تخصیص یابد

وی افزود: کانون‌های بحران شناخته شده‌اند ولی نکته مشهود ضعف در انجام کارها به دلیل کمبود بودجه است بنابراین باید اعتبارات مناسبی تخصیص یابد تا بتوانند با با احیای پوشش گیاهی و نهال‌کاری و روش‌های متداول برای کنترل فرسایش بادی مشخصا کارکنند. تاکنون هم سازمان منابع طبیعی در این زمینه موفق هم بوده است ولی برای مناطق برون مرزی باید یک خرد جمعی میان کشورهایی که درگیر گرد و خاک هستند، شکل بگیرد.

احمدی در پایان تصریح کرد:ایران به خوبی می‌تواند در زمینه کنترل گرد و خاک کمک کند چراکه بیش از ۵۰ سال در این کار تجربه دارد و می‌تواند کلاس‌های آموزشی برگزار کند و مرکزی را برای آموزش و فعالیت کارشناسان کشورهای دیگر ایجاد کند اما باید اعتبارات مناسبی به این حوزه تخصیص داده شود.

انتهای پیام