عبدالله درزی نفت چالی، در گفتگو با ایسنا اظهار کرد: چهره سبز مازندران در حال حاضر واقعیت بیرونی ندارد و یک نمای فریبنده از چهره سبز در استان پیش روی همگان قرار دارد. به عبارت دیگر، پوشش های جنگلی و مرتعی پیوسته تبدیل به لکه های جنگل و مرتع شده است.
درزی با اشاره به اینکه طی ۲۰ سال گذشته، بخش قابل توجهی از اراضی جنگلی، مرتعی و کشاورزی استان مازندران به دلایل متعدد نظیر توسعه مناطق مسکونی و ساخت و سازها ویلاها، توسعه شهرک های صنعتی، احداث مجتمع های تولیدی نظیر مرغداری ها و سایر سازه های انسان‌ساخت، تخریب و تغییر کاربری یافتند افزود: اولین تاثیر این تغییرات گسترده در ساختار زمین، اختلال در مولفه های بیلان آب و به ویژه افزایش وقوع رواناب و کاهش ذخیره آب در داخل خاک خواهد بود.
وی در تشریح مفهوم کاهش ذخایر آب زیرزمینی گفت: کاهش آب‌دهی چشمه ها و خشک شدن تدریجی آن ها و در نهایت تقلیل جریان آب در رودخانه ها به ویژه در فصول کم بارش از مفاهیم و مصادیق کاهش ذخایر زیرزمینی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به بررسی روند تغییرات بارندگی و تبخیر در دهه های گذشته گفت: این مطالعات نشان می دهد که تاثیر نوسانات بارش و تبخیر بر وضعیت منابع آب مازندران در مقایسه با اثرات انسانی قابل توجه نبوده و افزایش مکرر بارگذاری ها بر منابع آب و توسعه اقتصاد آب محور بدون توجه به مدیریت مصرف این منابع سبب شده است که مشکلات کم آبی استان بسیار سریع هویدا شود، به علاوه نگاهی به وضعیت برنامه های توسعه استان، این ناامیدی را تقویت می کند.
درزی درباره عدم کنترل مشکل کم آبی استان گفت: گزارش های منتشر شده توسط نهادهای مسئول در خصوص مدیریت آب استان در سال های آتی نشان دهنده بارگذاری بیشتر بر منابع آب بدون توجه جدی به کاهش مصرف این منبع حیاتی است. در حالیکه بسیاری از گیاهان و جانوران به راحتی خود را با شرایط کم آبی تطبیق می دهند متولیان آب استان هیچ تمایلی به پذیرش واقعیت ها در عمل ندارند.
وی با بیان اینکه در مقایسه بین رفتار انسان با سایر موجودات زنده قطعا انسان ها به عنوان اشرف مخلوقات بهتر می توانند خود را با شرایط کم آبی تطبیق دهند افزود: در این راستا اولین گام، تغییر رویکرد مدیران آب از نگاه سازه محور به مدیریت نرم و مبتنی بر مدیریت مصرف و توسعه فعالیت های حفاظت آب است.
دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه ساری افزود: مشکلات مازندران از کمبود آب نیست بلکه از سوء مدیریت آب است. این نوع مدیریت، به غیر از آسیب های اقتصادی و زیست محیطی، آسیب های اجتماعی مختلفی را در پی خواهد داشت. نمونه بارز این مسایل، چالش هایی است که در سال های اخیر در محدوده دشت تجن رخ می دهد. در حالیکه بیش از ۲۰ سال از آغاز بهره برداری شبکه آبیاری و زهکشی تجن می گذرد، در برخی سال ها به دلیل نبود آب کافی در سد شهید رجایی، کشاورزان یا قادر به کشت نیستند یا باید با فشار بیشتر بر منابع آب زیرزمینی اقدام به کشت کنند. این مشکل این در حالی است که قبل از بهره برداری از سد و شبکه تجن، کشاورزی متعادلی در منطقه برقرار بود.
درزی مشکل اساسی در ایجاد کم آبی دشت تجن را توسعه کشاورزی آب‌بر در این منطقه دانست و اضافه کرد: این روند باعث شد علاوه بر تخلیه بیش از حد منابع آب زیرزمینی، حقابه زیست محیطی رودخانه تجن به تدریج قطع شد. یعنی علاوه بر افت سطح آب زیرزمینی، رودخانه نیز خشک شد و در نتیجه اکوسیستم وابسته به آن نابود شد. از سوی دیگر، عدم مدیریت نهاده های شیمیایی سبب افزایش قابل توجه آلودگی منابع آب زیرزمینی شد.
وی با بیان اینکه ادامه این روند، قطعا آسیب های اجتماعی در سطح کشاورزان و جوامع محلی را تشدید می کند و امنیت غذایی کشور را متاثر می سازد، از توجهات علمی این مسئله پرده برداشت و گفت: ارزیابی های علمی نشان می دهد که بهره برداری از سد تجن، نقطه آغاز ناپایداری کشاورزی در دشت تجن بود. اگر سه دهه پیش به جای تاکید بر احداث این سد برای تامین آب کشاورزی، بر مدیریت مصرف تاکید می شد امروز دشت تجن از منظر کشاورزی، زیست محیطی و اقتصادی و اجتماعی نمادی از توسعه پایدار بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری، تاکید کرد: با ساختار یا رویکرد فعلی مدیریت آب استان در بخش های مختلف که اصلا تناسبی با پایداری سرزمین ندارد، امکان استفاده بهینه و درست از آب میسر نیست.
راهکارهای برون رفت
درزی خواستار ایجاد تحول اساسی و انقلاب در رویکردهای مدیریتی آبی استان شد و خاطرنشان کرد: باید رویکردی اجرا شود که هدف گذاری آن کاهش سریع مصرف آب و احیای اکوسیستم های طبیعی، رودخانه ها، تالاب ها و سایر پیکره های آبی باشد.
وی با اشاره به اینکه نگاه متولیان آب استان از افزایش مکرر تامین منابع آب باید به اصلاح ساختارهای مصرف تغییر کند تصریح کرد: اینکه مدیران و سیاستگزاران آب استان در هر شرایطی به دنبال افزایش تعداد سد های ذخیره ای برای تامین نیاز آبی کشاورزی هستند نشان می دهد که مشکلات بهره برداران و محیط زیست و در سطحی فراتر، پایداری استان برای آن ها از کمترین اهمیتی برخوردار نیست.
این محقق و پژوهشگر حوزه علوم آبی با بیان راهکاری دیگر گفت: بهتر است برنامه عملیاتی مناسبی با هدف شناسایی کانون های بحرانی و کاهش سریع مصرف آب در افق کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت به کمک بخش های مختلف و مشارکت گسترده ذینفعان و سازمان های مردم نهاد تهیه و اجرایی شود.
درزی با اشاره به بهره برداری نادرست از منابع آبی گرانبها اظهار کرد: متاسفانه در حال حاضر، افرادی خارج از جامعه بهره بردار برای این گروه تصمیم می گیرند که معمولا هیچ شناختی از رفتارها و نیازهای آنها ندارند. وضعیت نابسامان آب در شرایط فعلی، نتیجه این رویکرد منسوخ است.
وی با بیان اینکه رویکردها باید طوری اصلاح شوند که بهره برداران در هسته اصلی تصمیم گیری ها قرار گیرند افزود: دولت باید بسترهای آموزشی مناسبی را برای آنها فراهم کند تا اهمیت ارتقای بهره وری مصرف آب را درک کنند. در این راستا لحاظ مشوق های درخور و جرایم متناسب و بازدارنده از اهمیت زیادی برخوردار است.
دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه ساری با تاکید جدی به مسئله آموزش در این زمینه اظهار کرد: با ظرفیت سازی مناسب، باید مدیران و بهره برداران را با شاخص های جدید و چند بعدی بهره وری آب آشنا نمود تا علاوه بر حفظ کمیت آب، مشکلات کیفی آب و عواقب زیست محیطی آن کنترل شود.
درزی با اشاره به اینکه مسئله آب، موضوعی یک بعدی نیست و به نوعی تمام ابعاد زندگی بشر و محیط زیست را تحت تاثیر قرار می دهد خاطرنشان کرد: بنابراین، همکاری همه سازمان ها به ویژه آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد در تغییر رویکردها ضروری هست. اصلاح سیستم آموزشی در دوره ابتدایی با هدف ارتقای دانش زیست محیطی دانش آموزان، می تواند زمینه کاهش چالش های مرتبط در سال های آتی را فراهم نماید.
فاطمه اسدی - خبرنگار ایسنا مازندران
انتهای پیام