بی‌شک، یکی از مشکلات جدی برای میراث فرهنگی ایران حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت‌های تاریخی به بهانه‌های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می کند.
در طول سالهای گذشته بنا و آثار تاریخی کم نبودند به دلیل بی‌توجهی متولیان امر یا از بین رفته یا در آستانه فروپاشی‌اند، در همین راستا در سلسله گزارش‌هایی به بررسی وضعیت میراث فرهنگی ایران در طول دو سال گذشته و اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی و همچنین آثار و بناهای تاریخی که مورد بی‌مهری متولیان قرار گرفته‌اند، پرداختیم.
در گزارش‌هایی حوادثی که در در بهار، تابستان وپاییز سال ۱۴۰۰ برای میراث فرهنگی ایران رخ داده پرداختیم، در این گزارش هم خلاصه‌ای از وضعیت میراث فرهنگی در زمستان سال ۱۴۰۰ می‌آوریم.
ساختمان ۸۰ ساله لاله‌زار از آتش جان سالم به در برد
هشتم دی ماه ۱۴۰۰، ساختمان تجاری غریب دچار آتش‌سوزی می‌شود. این ساختمان در سال ۱۳۱۸ خورشیدی در خیابان لاله‌زار بنا شده که سال‌ها بعد، یکی از اولین کافه‌های این خیابان به نام «آیبتا» که مدیریت آن را خانمی روس با همین نام به عهده داشت، در این ساختمان راه‌اندازی می‌شود. این کافه محل آمد و شد بسیاری از هنرمندان و روشنفکرانی چون ملک‌الشعرای بهار بوده است. ساختمان غریب یا کافه آیبتا در ۲۸ اسفندماه سال ۱۳۸۵ به شماره ۱۸۶۷۵ در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود.
مرتضی ادیب‌زاده ـ معاون میراث‌فرهنگی استان تهران ـ درباره حریق این بنا می‌گوید: حریق در بنای تاریخی غریب (کافه آیبتا) که با حضور به‌موقع عوامل امدادی در کمترین زمان ممکن خاموش شد، خوشبختانه آسیب جدی به این بنای تاریخی وارد نکرده است. البته اعلام نظر قطعی در این زمینه نیازمند بازدید و بررسی کارشناسی بنا است. سقف چوبی این بنا به دلیل نزدیکی با کانون اصلی آتش، دچار حریق شد که با حضور تیم‌های آتش‌نشانی، عملیات اطفاء حریق بدون آسیب به سازه این بنای تاریخی انجام شد.
سیل ۱۴۰۰ و عواقب آن بر میراث فرهنگی
در اوایل زمستان ۱۴۰۰، سیل ۱۴ استان کشور مانند هرمزگان، خوزستان، کرمان و سیستان و بلوچستان را درگیر کرده و موجب وخیم شدن وضعیت آثار تاریخی در این استان‌ها نیز می‌شود.
آسیب به آثار باستانی «تیس» در چابهار
پانزدهم دی ماه ۱۴۰۰، عدنان حسینی-مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار خبر می‌دهد: بر اثر بارندگی‌ها و سیل اخیر آسیب جدی و شدیدی به آثار باستانی و تاریخی روستای تیس وارد شده است. متاسفانه قسمت‌هایی از برج و باروهای حصار قلعه بر اثر بارندگی شدید در چند روز اخیر از بین رفته و آسیب به دیوارها و فضاهای داخلی این قلعه نیز وارد شده است، به همین منظور از همه گردشگران و مردم چابهار تفاضا داریم برای حفظ اثر و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به این اثر تاریخی روی دیوارها و بقایای آن تردد نکنند.
«قلعه تیس» که به آن قلعه پرتغالی‌ها نیز گفته می‌شود متعلق به دوران اسلامی است که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده و در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. پیش از این بارها نسبت به سرعت تخریب این قلعه و همچین درباره مرمت‌های غیراصولی آن در سالهای گذشته از سوی باستان‌شناسان هشدار داده شده است.
۸۵
میلیارد ریال خسارت سیل به آثار تاریخی هرمزگان
هفدهم دی ماه ۱۴۰۰، بارش‌های سیل‌آسای اخیر موجب خسارت بیشتر قلعه‌های تاریخی در استان هرمزگان می‌شود.
سهراب بناوند ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان پس از پایش‌های اولیه، میزان خسارت واردشده به آثار تاریخی این استان را بر اثر بارش‌های اخیر فعلا حدود ۸۵ میلیارد ریال برآورد کرده است.
بناوند در این باره می‌گوید: آثار تاریخی شهرستان میناب، از جمله قلعه «هزاره»، قلعه «گوربند» و قلعه «کردر» و قلعه «مغویه» در شهرستان بندرلنگه بر اثر باران‌های سیل‌آسا آسیب دیده است. در شهرستان بستک هم به قلعه و حمام «خان» خسارت وارد شده است. قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز و قلعه «کمیز» در رودان نیز در بارندگی‌های اخیر دچار آسیب شده‌اند. این آسیب‌ها بین ۵ تا ۵۰ درصد بنا بوده که بیشترین آسیب هم به قلعه «مغویه» و قلعه «خان» وارد شده است.
باران به این آثار تاریخی به ویژه قلعه مغوبه بندر لنگه و حمام و قلعه خان بستک درحالی خسارت وارد کرده است که پیش‌تر، بارها درباره نیاز این آثار به مرمت فوری هشدار داده شده بود، همچنین برخی از آثار تاریخی استان‌های جنوبی و غربی کشور نیز که در بارندگی‌های قبلی دچار آسیب شده‌اند هنوز مرمت نشده‌اند و باقی‌مانده آن بناها همچنان در خطر تخریب است.
تخریب پل آبرسان
هجدهم دی ماه ۱۴۰۰، پل تاریخی «آبرسان» که در سیل ۹۸ بخشی از آن تخریب شده بود، بخش بیشتری از آن در سیلاب ۱۴۰۰ تخریب می‌شود.
سیاوش آریا ـ پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی استان فارس ـ با انتشار تصویری از آخرین وضعیت این پل تاریخی، خبر می‌دهد: بخش بزرگی از پل تاریخی «آبرسان» شهر اهل از بخش اشکنان شهرستان لامرد در استان فارس در پی سیلاب‌های هفته گذشته، ویران شد و تنها بخش کوچکی از پایه‌های این پل باقی ماند.
این سازه آبی از جمله بناهای شاخص و ملموس به لحاظ ساختار معماری است که در فهرست آثار ملی ثبت شده و قدمت آن به قرون اولیه اسلامی بازمی‌گردد. سازه این پل از سنگ و ساروج بوده که در سالهای اخیر متأثر از خشکسالی شده و با هر بار سیلاب، بخشی از آن نابود شده است.
مناره‌های اصفهان در مرز تخریب و ریزش
بیستم دی ماه ۱۴۰۰، در دوران حکمرانی سلجوقیان بر اصفهان، به‌واسطه ساخت مناره‌ها و میل‌های فراوانی که در نقاط مختلف این شهر برای راهنمایی کاروان‌ها و مسافران بین‌راه‌مانده ساختند، به آن لقب «شهر مناره‌ها» را دادند. حالا بعد از گذشت هزار سال، از آن همه مناره، کمتر از تعداد انگشتان دو دست باقی مانده است؛ از «منارجنبان»ی که قرار بود برای حفاظت دیگر تکان داده نشود، اما باز هم کار خود را کردند، تا مناره‌های «علی»، «ساربان»، «بابا سوخته» یا «چهل دختران» که این سال‌ها زخم‌های باقی‌مانده بر تنشان هر روز عمیق‌تر شده است، نبود تابلوهای معرفی در مسیر مناره‌ها و حرکت همیشگی ماشین‌هایی که گاهی جدارهٔ مناره‌ها را لمس می‌کنند.
میراثی بلاتکلیف در دل شلوغی شهر
سوم بهمن ۱۴۰۰، یکی از گزارش‌های سال گذشته درباره بلاتکلیفی بنای تاریخی و ثبت ملی شده هتل بیستون کرمانشاه با قدمتی مربوط به اوایل دوره پهلوی است. این بنای تاریخی که روزی محل آمد و شد مسافران زیادی بوده، سال‌هاست که خاموش و ساکت است. برای روشن شدن تکلیف آن باید توافقاتی بین مالک و اداره میراث فرهنگی انجام شود.
بر همین اساس سال ۹۸ مسئولین میراث فرهنگی را با مالک بنا پشت یک میز نشاند تا با هم به توافق برسند و هرچند که مسئولین میراث فرهنگی استان در آن زمان اعلام کردند که توافقات اولیه رضایت بخش بوده، اما بعدها مشخص شد که به سامان شدن مجدد این هتل تاریخی به این راحتی ها هم نیست و گِره آن کور است که به سختی باید آن را باز کرد.
امید قادری مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان در مصاحبه ای که در سال ۹۹ با ایسنا داشته، اعلام می‌کند: مالک این بنای تاریخی شروط سفت و سختی را برای راه‌اندازی دوباره هتل داشته که بخشی از آن درخواست برای تجاری‌سازی بخشی از بنا بدون پرداختن عوارضی به شهرداری بوده که شهرداری کرمانشاه هم این موضوع را خلاف قوانین و مقررات خود دانسته و این درخواست را رد کرده بود.
سپس در سال ۱۴۰۰ ایسنا دوباره پیگیری‌های خود را درباره وضعیت این هتل ادامه می‌دهد و در این باره با جبار گوهری-سرپرست میراث فرهنگی استان کرمانشاه گفت‌وگو می‌کند.
گوهری در این باره می‌گوید: میراث فرهنگی استان آمادگی کامل دارد که با مالک این بنای تاریخی مذاکراتی داشته باشد، اما متاسفانه علی‌رغم مکاتباتی که داشته‌ایم، پای کار نیامده‌اند. صیانت و حفاظت از بناهای تاریخی که از ماموریت‌های اصلی میراث فرهنگی است، همیشه با اعمال محدودیت اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید گاها امتیازاتی را به بخش خصوصی بدهیم تا خودش به صیانت و حفاظت بپردازد. در مورد هتل بیستون هم این مسئله را در نظر داریم و می‌توانیم با مالک بنا دوباره مذاکراتی داشته باشیم و به توافقاتی برسیم و حتی بسته‌های پیشنهادی به ما بدهد، اما متاسفانه خودشان تاکنون امتناع کرده اند.
«سووشون»؛ سوگواره‌ای برای عفیف‌آباد
هشتم بهمن ۱۴۰۰، با وجود اینکه ساخت فیلم‌های سینمایی و سریال در اماکن و بناهای تاریخی از سال ۱۳۹۳ ممنوع اعلام شده اما نرگس آبیار برای ساخت سریال جدید خود به نام «سووشون» مجوز فیلم‌برداری در باغ عفیف‌آباد را در سال ۱۴۰۰ می‌گیرد که از همان ابتدا با اعتراض چندی از دوستداران میراث فرهنگی همراه می‌شود. سپس عصر جمعه هشتم بهمن، تصاویری در فضای مجازی منتشر می‌شود که حاکی اجرای عملیات احداث یک سازه، در جوار ساختمان میراثی باغ عفیف آباد در شیراز بوده است.
سید موید محسن‌نژاد -سرپرست میراث فرهنگی فارس - که در پی این حواشی از باغ بازدید می‌کند، در حضور خبرنگاران اعلام می‌کند: در پی دلسوزی‌های مردم فرهنگ‌دوست و تاریخ‌دوست شیراز امروز در باغ عفیف‌آباد به صورت میدانی حضور یافته و از نزدیک سازه مطرح شده را دیدم؛ این سازه برای ساخت یک فیلم سینمایی تاریخی احداث شده است که با توجه به اینکه در خصوص مردم شریف شیراز و فارس بوده است، بنا شده در شهر شیراز و مکان‌های مختلفی از این شهر اجراشود. برای ساخت فیلم به صورت موقت سازه‌ای در این باغ تاریخی احداث شده است، این فیلم تاریخی بناست که در شان مردم شیراز باشد و به همین دلیل یکی از فضاهایی که در این مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد مجموعه باغ عفیف‌آباد است.
پس از روزها اعتراض به اثرات مخرب ساخت این سریال در باغ تاریخی «عفیف‌آباد» و سکوت مسئولان میراث فرهنگی، کارزاری برای توقف سریع ساخت‌وساز در محوطه این باغ راه‌اندازی می‌شود که در آن از عزت‌الله ضرغامی - وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و محمدهادی ایمانیه -استاندار فارس، توقف سریع ساخت و ساز در محوطه باغ عفیف‌آباد را درخواست شده است.
پس از این انتقادها نرگس آبیار از برداشته شدن بخشی از الحاقات دکور ساخته‌شده در این باغ تاریخی خبر می‌دهد.
*باغ عفیف‌آباد یا گلشن از املاک شخصی ایل ذوالقدر، حاکم فارس در زمان صفویه بوده است. این مجموعه شامل یک کاخ سلطنتی با قدمت قاجاری، موزه سلاح‌های قدیمی و یک باغ ایرانی است که در سال ۱۳۵۱ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
تخریب حمام تاریخی در سمنان
شانزدهم بهمن ۱۴۰۰، اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان به تخریب حمام تاریخی «شاهبداغ» گرمسار که توسط افراد ناشناس انجا شده، واکنش نشان می‌دهد.
این اداره ضمن محکومیت اقدام به تخریب این اثر تاریخی، خواستار بازسازی این بنای تاریخی به حالت اولیه و مرمت عین به عین وضع موجود است.
بنای تاریخی حمام محله شاهبداغ گرمسار از جمله بناهای تاریخی با ارزش شهر گرمسار بوده که مراحل ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران در دستور کار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان قرار داشت و اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان گرمسار نیز طی نامه شماره ۹۱۸/۱۴۰۴/۹۸۳ به تاریخ ۱۳۹۸/۱۰/۱ به شهرداری گرمسار با ارزش بودن این بنای تاریخی را اعلام کرده است.
مرگ خانه «شهرداران» به دست بی‌توجهی‌های متولیان
هجدهم بهمن ۱۴۰۰، عمارت گلستان یا خانه «شهرداران» به رغم تلاش‌هایی که برای متقاعد کردن مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری تهران به منظور نگهداری این مکان رویداد، تخریب می‌شود.
این خانه سه‌طبقه که در محله اقدسیه تهران واقع شده متعلق به محمد ظهیری بوده که پیش از انقلاب در وزارت آب و برق مسؤولیت داشت. ظهیری این خانه را که دارای تزئینات زیادی از جمله گچ‌بری و آیینه‌کاری بوده در سال ۱۳۴۸ (براساس اطلاعات منتشرشده در سایت سفرنویس) ساخته است.
شهرداری تهران در اسفند ۹۸ عمارت گلستان را با مساحت ۸۴۸.۳ متر به قیمت پایه ۸۱ میلیارد تومان به مزایده می‌گذارد. اقدام برای فروش این خانه به واسطه آنکه یک مکان رویداد محسوب می‌شد و تزئینات فاخر داشت با این بیم که پس از انتقال مالکیت تخریب خواهد شد، اعتراض فعالان میراث فرهنگی را برانگیخت. هرچند، مسؤولان میراث فرهنگی تهران و وزارت میراث فرهنگی، کردشگری و صنایع دستی کشور پس از بررسی این عمارت در سال ۱۳۹۸، آن را فاقد اولویت برای ثبت در فهرست آثار ملی برشمردند و حتی اقدامی برای حفاظت از آن به عنوان یک مکان ـ رویداد گردشگری انجام ندادند و به رغم اینکه صداهایی از شورای شهر تهران درباره ضرورت حفظ این عمارت بلند شده بود، اما در میراث فرهنگی و شهرداری این تشخیص داده شد که عمارت گلستان فاقد شروط لازم برای ثبت است و اثری تاریخی و یا حتی واجد ارزش محسوب نمی‌شود.
تجاوز به دژ هخامنشی!
بیست و دوم بهمن ۱۴۰۰، سیاوش آریا-پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی از صدور مجوز ساخت بوستان (پارک) در حریم درجه یک کاخ یا دژ باستانی معروف به «قصر ابونصر»، بازمانده‌ای از اواخر هخامنشی با قدمتی بیش از ۲۳۰۰ سال، خبر می‌دهد.
آریا در این باره می‌گوید: حریم درجه یک کاخ ـ دژ باستانی نامدار به «قصراَبونَصر» در شیراز با پروانه (مجوز) ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس و از سوی شهرداری، مورد دست‌اندازی‌های گسترده قرار گرفته و بنا است در آینده‌ای نزدیک در کنار این یادگار ملیِ ارزشمند، بوستان (پارک) محلی ساخته شود. با این همه، کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی به ساخت و سازها ایراد گرفته و خواستار توقف آن شده‌اند، ولی تا کنون اعتراض‌ها راه به جایی نبرده است.
در فهرست آثار ملی هیچ شناسه و محافظی ندارد و رها شده است
آتش‌سوزی در تیمچه حاجب‌الدوله
بیست و سوم بهمن ۱۴۰۰، صبح این روز پاساژی در تیمچه حاجب‌الدوله در بازار تهران دچار حریق می‌شود.
به گفته ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، حداقل ٣٠ باب مغازه در این پاساژ دچار حریق می‌شوند. بسیاری از دیواره و شیشه‌ها تخریب شده و پایین ریخته است. این تیمچه از سراهای قدیمی بازار است و شیشه‌های سقف در لحظات اولیه شکسته بود.
محسن سعادتی-سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان تهران پس از مشاهدات اولیه و با توجه به محدودیت ارزیابی در زمان اطفاء آتش در تیمچه حاجب‌الدوله بازار تهران، می‌گوید: هنوز زود است خسارات واردشده به تیمچه تاریخی حاجب‌الدوله اعلام شود و زمان می‌برد. منتظر گزارش و برآورد آتش‌نشانی هستیم.
تیمچه حاجب‌الدوله یکی از بازارچه‌های اطراف سبزه‌میدان است که قدمت آن به دوره ناصرالدین‌شاه قاجار می‌رسد و توسط «حاج علی‌خان حاجب‌الدوله» ساخته شده است. معماری سقف و تیمچه، آن را به یکی از جاذبه‌های تهران تبدیل کرده است.
تن پادشاهان ساسانی لرزید
بیست و هشتم بهمن ۱۴۰۰، سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی از آثار مخرب انفجارهای پی‌درپی معدن شن و ماسه در نقوش برجسته ساسانی محوطه باستانی «بَرم دِلک» در شیراز خبر می‌دهد.
بَرم دِلک ـ Barm-e Delak ـ محوطه‌ای باستانی در نزدیکی شهر شیراز است که با نقش‌برجسته شاهزاده زن ساسانی، بهرام دوم و شاپور اول ساسانی شناخته می‌شود، هرچند در سالهای اخیر مکرر نسبت به نابودی تدریجی این نقوش برجسته که اینک کتیبه‌های آن مزین به خط پهلوی به سختی خوانده می‌شود، هشدار داده شده است. سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی نیز با انتشار تصاویر جدیدی از وضعیت وخیم و مرگ خاموش نقوش برجسته ساسانی برم دلک در پی فعالیت معدن شن و ماسه خبر داده است.
ماجرای تخریب ۲۰۰ خانه تاریخی شیراز
یکی از موضوعات بحث برانگیز در سال ۱۴۰۰ ارائه طرحی موسوم به «گسترش ۵۷ هکتاری شاهچراغ» بوده است که نقدهای زیادی را به همراه داشته و منتقدان می‌گویند این طرح به تخریب گسترده بافت تاریخی شهر شیراز منجر خواهد شد. بر همین اساس پویش‌های مردمی‌ای برای نجات آن راه می‌افتد.
در نامه‌های جداگانه از رییس‌جمهور، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، استاندار فارس و چهره‌های دینی شیراز درخواست شده است اجرای این طرح که به گفته منتقدان یادآور و در ادامه تخریب بافت تاریخی شیراز در دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ است، متوقف شود.
بیست و پنجم بهمن ۱۴۰۰، دکتر غلامحسین معماریان، استادتمام رشته معماری در دانشگاه علم و صنعت ایران که دکتری معماری از دانشگاه منچستر انگلستان دارد و عنوان رساله دکتری او "گونه‌شناسی مسکن در ایران؛ با ارجاع ویژه به خانه‌های شیراز" است، نیز در نامه‌ای به محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس با اشاره به روند تخریب در شهر شیراز از دهه ۱۳۶۰ تا کنون و همچین مقایسه تطبیقی شهرهای زیارتی ایران و عربستان و با بیان اینکه «متاسفانه به نظر می‌رسد نگاه عربستانی تخریب بافت‌های تاریخی و طراحی مجموعه‌های زیارتی، الگویی برای ما ایرانیان شده» از استاندار فارس درخواست می‌کند: این طرح بدون تخریب رسما کنار گذاشته شود.
همچنین این نامه به آیت‌الله دژکام، امام جمعه شیراز، آیت‌الله کلانتری، تولیت آستان شاه چراغ (ع)، دکتر پاک‌فطرت، نماینده شیراز، مهندس طاهری، رییس شورای شهر شیراز و مهندس اصنافی شهردار شیراز رونوشت می‌شود.
بیست و هشتم بهمن ۱۴۰۰، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای اولین بار نسبت به این طرح واکنش رسمی نشان می‌دهد و تخریب ۲۰۰ خانه تاریخیِ شیراز و ساخت مجتمع تجاری را کذب اعلام می‌کند.
در این راستا، مصیب امیری-رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری که پیش‌تر مدیر میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس بود و همزمان با دوره مدیریتی او، تخریب بخشی از بافت تاریخی شیراز اتفاق افتاده است، در اولین واکنش رسمی به طرح موسوم به «گسترش ۵۷ هکتاری شاهچراغ» می‌گوید: برخلاف آن‌چه در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها منعکس شده، بر اساس طرح ساماندهی و اتصال دو حرم، نه قرار است ۲۰۰ خانه تاریخی در شیراز تخریب و نه مجتمع تجاری به‌جای آن ساخته شود.
چهارم اسفند ۱۴۰۰، بعد از آنکه توقف طرح «گسترش ۵۷ هکتاری شاهچراغ» از سوی افکار عمومی و جامعه متخصص میراث فرهنگی و معماری پیگیری می‌شود، یک طیف سیاسی هم در بیانیه‌ای رسمی با اجرای این طرح مخالفت کرده و ضمن ارجاع به مقررات کشور، تاکید کرده است: «از هر گونه اقدام سلیقه‌ای و شتابزده خودداری شود.»
از طرفی عزت‌الله ضرغامی-وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان اینکه کمیته‌ای از کارشناسان مجرب درحال بررسی و مطالعه «طرح توسعه حرم شاهچراغ (ع)» (به وسعت ۵۷ هکتار در بافت تاریخی شیراز) هستند، می‌گوید: آن‌هایی که فکر می‌کنند در سراسر کشور «بافت تاریخی» مشابه «بافت فرسوده» است و می‌شود بولدوزر گذاشت و همه را صاف کرد و بناهای جدید ساخت، حتما اشتباه می‌کنند.
خاطره تاریخی کرمانشاهیان، گرفتار در برزخ!
سی‌ام بهمن ماه ۱۴۰۰، گزارشی تلخ از گرفتار یو بلاتکلیفی بیمارستان تاریخی مسیح کرمانشاه در ایسنا منتشر می‌شود. این بیمارستان مالکی دارد که می خواهد برای کسب منافع اقتصادی نابودش کند و هر روز در اندیشه وارد کردن بلایی جدید به آن است و میراث فرهنگی که می خواهد نجاتش دهد، اما پولی برای این کار ندارد.
کیومرث اعظمی-معاون میراث فرهنگی استان در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه طی یک دهه اخیر بیمارستان تاریخی مسیح کرمانشاه حوادث زیادی را از سر گذرانده، می‌گوید : این بیمارستان سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، اما از آنجایی که مالک بنا به دنبال تخریب و تغییر کاربری آن بود، در سال ۱۳۹۰ توانست آن را از فهرست آثار ملی خارج کند. متاسفانه مالک بنا در سالهای بعد تخریب هایی را در این بنا آغاز کرد و حتی در سال ۱۳۹۸ این بنا دچار یک آتش سوزی عمدی شد و پس از آن بود که بنا به درخواست مردم و دوستداران میراث فرهنگی پرونده ثبت ملی آن دوباره به جریان افتاد و در دادگاه رای به نفع میراث فرهنگی داد و این بنا دوباره در فهرست آثار ملی قرار گرفت. همچنین در یکی دو سال اخیر هم سقف شیروانی بنا و درب و پنجره های آهنین آن از دستبرد سارقین درامان نمانده و این بنا در معرض آسیب قرار گرفته است. از طرفی موقعیت مناسب بنا و وسعت زیاد آن باعث شده تا مالک در اندیشه تغییر کاربری آن باشد. در این راستا طی یکی دو سال اخیر دوباره پرونده ای را برای خروج بنا از فهرست آثار ملی تشکیل داده که دیوان عدالت اداری آن را رد کرد.
وضعیت وخیم «مادر کاروانسراهای ایران»
دوم اسفند ماه ۱۴۰۰، کاروانسرای دیرگچین، معروف به مادر کاروانسراهای ایران، درحالی به همراه ۵۵ کاروانسرای دیگر برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو معرفی شده که وضعیت آن پس از واگذاری و تغییر کاربری، با مرمت‌های غیراصولی، وخیم و هشدارآمیز توصیف شده است.
شقایق محمدی‌نژاد، دانش‌آموخته باستان‌شناسی که به تازگی از کاروانسرای «دِیر گَچین» بازدید کرده است، درباره آخرین وضعیت آن می‌گوید: کاروانسرای «دیرِ گچین» همانند هزاران بنای همسان دیگر به حال خود رها شده است. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قم با واگذاری کاروانسرا به یک نهاد شخصی، این میراث ارزشمند را به سمت و سوی نابودی کشانده است. مرمت‌های غیراصولی، کارشناسی‌نشده و بی‌کیفیت تاق‌ها و دیوارها، تبدیل حجره‌ها به جایگاه اقامت مسافران و ساخت و پرداخت ابزارهای موسیقی، نگهداری انواع جانوران درون حیاط و حجره‌ها و ... چهره این کاروانسرا را دگرگون و خدشه‌دار کرده است.
وضعیت نامناسب آرامگاه «رئیس المجاهدین»
چهارم اسفند ۱۴۰۰، گزارشی تصویری از وضعیت نامناسب آرامگاه «رئیس المجاهدین» قزوین، در ایسنا منتشر شد.
آرامگاه «رئیس المجاهدین» بنایی است مربوط به دوره قاجار که در شهرستان آبیک، نزدیک نیروگاه شهید رجایی واقع شده و در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۶۸۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. امروزه متاسفانه به علت رهاسازی و عدم مدیریت، رو به نابودی و به مکانی برای معتادان و جویندگان گنج تبدیل شده است.
وضعیت ناخوش «قلعه اردلان» تویسرکان
یازدهم اسفند ۱۴۰۰، «قلعه اردلان» واقع در تویسرکان وضعیت خوبی ندارد و در طول سالیان تخریب مستمر داشته است.
اسحاق ترکاشوند-مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تویسرکان در گفت‌وگو با ایسنا، درباره وضعیت این بنا می‌گوید: با توجه به اینکه این بنا مالک شخصی دارد و مالک هم علاقه زیادی به احیا ندارد بنا در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برد. در عین حال منابع بودجه میراث فرهنگی محدود است و تاکنون نتوانسته‌ایم بنا را اساسی مرمت کنیم و ما تلاش می‌کنیم اعتبار شهرستان را به قسمت‌هایی که مالک شخصی ندارد مثل پل‌های تاریخی اختصاص دهیم و مرمت بناهایی که مالک دارند باید با مشارکت مالک باشد اما مالک این بنا تاکنون هیچ مشارکتی با ما نکرده است.
«قلعه اردلان» تویسرکان متعلق به دوره قاجار و در روستای اشتران واقع است، کنار بنا یک حمام تاریخی قرار دارد که مکمل قلعه بوده و قناتی نیز در داخل قلعه وجود دارد. این بنا در سال ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تعرضی دوباره به قبرستان امامزاده عبدالله
چهاردهم اسفند ۱۴۰۰، دوباره «امامزاده عبدالله» و تخریب قبرهایش بر سر زبان‌ها می‌افتد. چند سالی است که در پی طرحی برای ساماندهی و هم‌سطح کردن قبور در قبرستان امامزاده عبدالله، شروع به تخریب و از بین بردن قبرهای تاریخی و قدیمی کرده‌اند که با اعتراض‌های زیادی همراه شد.
این بار هم احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تاریخ و رییس کمیته ملی موزه‌ها در ایران (ایکوم) در بازدید از این قبرستان، از اجرای دوباره طرح هم‌سطح سازی قبور در بخش تاریخی قبرستان امامزاده عبدالله ری و همچنین تخریب بخش‌هایی از آن می‌دهد و این در حالیست که متولیان این امامزاده و همچنین مسؤولان شهرری در این سال‌ها قول داده بودند که سنگ قبرها را حفظ کنند.
این بازار بزرگ ناایمن و فرسوده است
پانزدهم اسفند ۱۴۰۰، گزارشی تصویری از وضعیت ناایمن و فرسوده بازار تهران در ایسنا منتشر می‌شود.
در این گزارش آمده است: «بازار تاریخی تهران در طول چند سال گذشته هشدارهای زیادی را پشت سر گذاشته است؛ از تخریب‌ها و ساخت‌وسازهای ناایمنی که در کوچه پس‌کوچه‌های تنگ آن انجام می‌شود، تا سیم‌های برق رهاشده روی دیوارها که بزرگترین زنگ خطر برای این بافت محسوب می‌شوند یا حرکت زمین که این بخش از تهران را به عنوان هستۀ اولیۀ شهر به راحتی در خود دفن می‌کند؛ اما تاکنون هیچ‌یک از این هشدارها و فاجعه‌هایی که چندین‌بار در دل بازار تهران رخ داده است، باعث نشده تا فکر و برنامه‌ریزی اصولی برای این بخش از تهران قدیم انجام شود؛ نمونۀ بارز آن آتش‌سوزی تیمچه حاجب‌الدوله است که این‌بار ۳۰ مغازه را به کام آتش کشاند.»
این تپه هفت هزار ساله را دریابید!
بیست و سوم اسفند ۱۴۰۰، سیاوش آریا-پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی این بار از تعرض و جولان افراد معتاد و مزاحم و حفاری‌های گنج‌یابی در تپه هفت‌هزارساله «پوستچی» شیراز خبر می‌دهد.
او وضعیت این تپه را این‌گونه تشریح می‌کند: این تپه که در نتیجۀ فصل چهارم کاوش‌های باستان‌شناختی در اسفندماه ۱۳۹۹ خورشیدی، دیرینگی آن به هزارۀ پنجم پیش از میلاد، یعنی حدود هفت‌هزار سال پیش رسید، به حال خود رها و شبیه به ویرانه شده است. گسترش روزافزون ساخت و سازها در عرصه و حریم درجه یک این محوطۀ ارزشمند باستانی، آینده‌ای تاریک را برای آن رقم زده است. مردم بومی و پیرامونی این محوطۀ تاریخی و فرهنگی، بخشی از فنس کشی‌هایی را که شهرداری برای حفظ و پاسداشت آن کشیده است، از میان برده و کنده‌اند و به درون آن راه یافته و در این جایگاه ارزشمند باستانی به دوچرخه‌سواری و گردش سرگرم هستند. بدتر از همه، اینکه افراد معتاد و مزاحم همه روزه در درون محوطۀ تاریخی پوستچی در رفت و آمد بوده و در آن‌جا سرگرم مصرف مواد مخدر و حرکات ضداخلاقی و ناسازگار با محیط شهری و منطقه هستند.
به «دارالسلام» شیراز هم رحم نکردند
بیست و هشتم اسفند ۱۴۰۰، در واپسین روزهای اسفند گورهای تاریخی قبرستان «دارالسلام» شیراز در جریان طرح هم‌سطح‌سازی این گورستان تاریخی زیر و رو می‌شوند و برخی کنشگران و دوستداران میراث فرهنگی به عنوان شاهدان عینی تصاویری را از شکل کار کارگران منتشر کرده و گفته‌اند کارگرانی که سنگ قبرها را از دل خاک بیرون می‌آوردند درباره هویت تاریخی این قبرستان اصلا توجیه نشده‌اند، برای همین برخی سنگ قبرها شکسته، مخدوش و یا جابه‌جا شده‌اند.
این در حالیست که مسعود منیعاتی ـ رییس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان فارس به ایسنا با بیان اینکه میراث فرهنگی شیراز از ماجرا بی‌خبر بوده است، به ایسنا می‌گوید: وقتی تصاویر و اطلاعات جدید از هم‌سطح‌سازی بخش جدیدی در دارالسلام دریافت کردیم با سرپرست میراث فرهنگی استان فارس تماس گرفتم که گفتند اصلا در جریان نیست و با شهرداری تماس می‌گیرد و پیگیری می‌کند که در نهایت اطلاع دادند کار کارگران را فعلا متوقف کرده‌اند تا مشخص شود این هم‌سطح‌سازی مطابق با طرح مورد تایید میراث فرهنگی انجام می‌شد یا خیر.
دارالسلام شیراز یکی از گورستان‌های کهن ایران است که بنا بر برخی روایت‌ها قدمت آن به بیش از ۱۲۰۰ سال می‌رسد. گفته شده که وسعت این قبرستان در حدود ۱۰ هکتار بوده و حدود ۱۰ هزار سنگ قبر در آن وجود داشته و تا سال ۱۳۵۷ در آن مرده دفن می‌شده است. برخی عالمان، ادیبان و اندیشمندان شیراز در این قبرستان دفن شده‌اند. همچنین قبرهایی از دوره اسلامی در این گورستان شناسایی شده است.
بیست و نهم اسفند ۱۴۰۰، رییس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان فارس خبر می‌دهد: کار در دارالسلام شیراز فعلا متوقف شده تا براساس «طرح مرمتِ» این گورستان تاریخی پیش رود.
در عین حال محمد فرخ‌زاد ـ معاون گردشگری و امور زائران استانداری فارس ـ معتقد است که تخریبی در این گورستان اتفاق نیافتاده و آن را شایعه‌ای بی‌پایه و اساس دانسته که مانع مهمی بر سر راه توسعه گردشگری شیراز شده و در ادامه هم تاکید کرده که بنای مسئولان و دستگاه‌های مسئول، احیای این آرامستان تاریخی است، نه تخریب آن.
به پایان آمد این دفتر حکایت همچنان باقی،
امید است در سال جدید، خبرها و گزارش‌های میراث فرهنگی از اتفاقات خوب و صیانت از آثار تاریخی ایران باشد.
انتهای پیام