دیپلماسی اقتصادی به مفهوم اولویت یافتن موضوعات اقتصادی در سیاست خارجی، یکی از ابزارهای مهم در پیش‌برد اهداف بلندمدت رشد و توسعه اقتصادی کشورها به حساب می‌آید که در این باره شناخت ظرفیت‌های اقتصادی قاره‌های مختلف جهان برای فعال شدن دیپلماسی اقتصادی کشور از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از قاره‌های مهم از نظر داشتن ظرفیت‌های اقتصادی فراوان، قاره آفریقا(دومین قاره پهناور جهان) است که برای مثال بیش از ۸۰ درصد از الماس جهان و ۶۰ درصد از معادن طلای دنیا در خاک این قاره قرار گرفته است و با توجه به جمعیت این قاره، کشورهای مستقر در آن از نظر استراتژیک و اقتصادی فرصتی ویژه برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌روند، اما دیپلماسی اقتصادی ایران در این قاره چندان فعال نبوده است.
یکی از سیاست‌های محوری دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی در راستای اجرای دیپلماسی اقتصادی، گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان و کشورهای منطقه و سایر کشورها در قاره‌های مختلف جهان است.
برای بررسی بیشتر این موضوع و امکان فعال شدن دیپلماسی اقتصادی ایران در قاره آفریقا، ایسنا با محمدعلی بصیری که سه سال از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ رایزن فرهنگی ایران در سنگال بوده است به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می‌خوانید:
قرن ۲۱، قرنِ آفریقا
محمدعلی بصیری اظهار کرد: بسیاری از کارشناسان و حتی اندیشمندان غیر آفریقایی، قرن ۲۱ را قرن آفریقا می‌دانند. این قاره با وجودی که به مدت دو قرن تحت استعمار مستقیم بود و خیلی از منابع زیرزمینی آن را به تاراج بردند، اما این قاره و کشورِ سنگال پتانسیل غنی از نظر معادن و موقعیت جغرافیایی دارند و زمین‌های بِکر کشاورزی در بیشتر نقاط آفریقا دیده می‌شود.
وی افزود: قاره آفریقا از نظر رشد جمعیت در میان سایر قاره‌های جهان رتبه نخست را دارد و طبق پیش بینی‌ها با توجه به پتانسیل بالا، قاره آفریقا از نظر اقتصادی به یکی از قطب‌های برتر اقتصادی در قرن ۲۱ تبدیل می‌شود. البته بسیاری از کشورها که در قرن ۲۱ برنامه جهش اقتصادی دارند مانند چین، ترکیه، هند، فرانسه و... قصد دارند حضور و سطح روابط خود را در قاره آفریقا ارتقا و گسترش دهند و این امر بیانگر این موضوع است که این قاره آینده درخشانی از نظر تجاری، اقتصادی و علمی و صنعتی دارد و کشورهایی که بیشتر در این حوزه ورود و سرمایه‌گذاری کنند از این ظرفیت‌ها بهتر می‌توانند برای توسعه اقتصاد ملی خود استفاده کنند.
بیشترین حضور اقتصادی در قاره آفریقا را چین دارد
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، گفت: در حال حاضر بیشترین حضور اقتصادی در قاره آفریقا را چین دارد و طبق پیش‌بینی‌ها اقتصاد چین در قرن ۲۱ رتبه اول جهان را به خود اختصاص خواهد داد که بدون شک یکی از حوزه‌های نفوذ اقتصادی و سیاسی برای چین، آفریقا است. ترکیه، هند و برخی از قدرت‌های نوظهور آمریکای لاتین مانند برزیل و آرژانتین رتبه‌های بعدی حضور در آفریقا را دارند.
بصیری ادامه داد: نگاه به آفریقا در دولت نهم مقداری فعال شد و با برخی از کشورهای آفریقایی قراردادهای تجاری و اقتصادی امضا شد و سفارتخانه‌ها در این دوره بیشتر در زمینه دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی فعال شدند، اما در زمان دولت یازدهم چون نگاه به غرب با محوریت برجام اولویت داشت، نگاه به آفریقا مغفول ماند و روابط با این قاره تنزل پیدا کرد و برخی قراردادها مسکوت ماند و حتی برخی از سفارتخانه‌ها تعطیل شد. دولت جدیدِ ابراهیم رئیسی نیم‌نگاهی به ارتباط منطقی و فعال کردن دیپلماسی اقتصادی در آفریقا دارد و حوزه‌های جدید در توسعه روابط سیاسی و تجاری با کشورهای همسایه، خاورمیانه، شرق، آفریقا و آمریکای لاتین مدنظر دولت سیزدهم است.
وی افزود: در کل قاره آفریقا این ظرفیت را دارد که بخشی از نیازهای ایران را در بخش صادرات کالا و خدمات که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و همسایه برای ما این ظرفیت را ایجاد نمی‌کنند، رفع کند. متقابلاً شرکت‌های دولتی و غیردولتی ایران می‌توانند حضور مؤثر و گسترده‌ای در آفریقا داشته باشند، به طوری که از حضور چنین شرکت‌هایی در این قاره استقبال می‌شود و این شرکت‌ها می‌توانند در تبادل کارشناس و انجام پروژه‌های زیرساختی از قبیل برق‌رسانی، جاده‌سازی، بندرسازی، سدسازی، مجتمع‌های صنعتی و راه‌اندازی زیرساخت‌های علمی مشارکت کنند و قاره آفریقا به این پروژه‌ها نیاز دارد.
دیپلماسی اقتصادی ایران در قاره آفریقا فعال نبوده است
رایزن اسبق فرهنگی ایران در سنگال، گفت: اگر نگاه استراتژیک و بلندمدت در سیاست خارجی ایران باشد و این حضور را با مطالعه و کار انجام دهند بخشی از رکود اقتصاد ایران را می‌تواند به تحرک در بیاورد و ثروت، درآمد و اشتغال در کشورمان ایجاد کند. اما این نگاه در طول سالیان گذشته اُفت و خیز زیادی داشته و به نوعی غیراستراتژیک بوده است و دیپلماسی اقتصادی ایران در قاره آفریقا چندان فعال نبوده و از ظرفیت‌هایی که این قاره برای اقتصاد ایران دارد آن‌گونه که باید استفاده نشده است.
بصیری افزود: امیدواریم دولت جدید که چنین هدفی را برای فعال کردن دیپلماسی اقتصادی دنبال می‌کند با حمایت نیروهای مستعدی که در سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف آفریقایی هستند از ظرفیت‌های اقتصادی این قاره به نحو احسن استفاده تا ضعف موجود در این روابط مرتفع شود که در این صورت تأثیر تحریم‌های غرب نیز کاهش می‌یابد.
نگاه ایران به حوزه آفریقا بیشتر نگاه سیاسی و فرهنگی بوده است
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، ادامه داد: معتقدم در صنایعی مانند خودروسازی، ذوب‌آهن، کارخانه‌های سیمان، آهن، پتروشیمی و محصولات پلاستیکی، تولیدات دانش‌بنیان، ایران حرف‌های زیادی برای گفتن در آفریقا دارد. ایران در تربیت نیروهای دانشگاهی در آفریقا موفقیت‌های خوبی داشته است و اکنون بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های ایران را اتباع کشورهای آفریقا تشکیل می‌دهند. متقابلاً آفریقا نیز این ظرفیت‌ها را در حوزه منابع معدنی و شیلات دارد تا نیازهای ایران در این بخش‌ها را تا حدی بر طرف کند.
وی گفت: نگاه ایران به حوزه آفریقا بیشتر نگاه سیاسی و فرهنگی بوده و در اولویت سوم یا چهارم نگاه اقتصادی و بازرگانی وجود داشته است. این امر سبب شده تا به درستی از ظرفیت‌های اقتصادی قاره آفریقا بهره نبریم که به همین دلیل نیاز داریم این نگاه فعال شود.
رایزن اسبق فرهنگی ایران در سنگال درباره فعالیت‌های فرهنگی ایران در آفریقا، گفت: ایران در چند دهه گذشته سعی کرده فرهنگ انقلاب و تشیع را در این قاره ترویج کند که تا حدی هم موفق بوده است، اما نگاهی که بخواهد از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی این قاره برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران بهره ببرد در حاشیه بوده و در تجارت بین‌المللی از ظرفیت‌های قاره آفریقا بهره چندانی نبرده‌ایم.
فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی در آفریقا نیازمند برنامه بلندمدتِ راهبردی است
بصیری افزود: البته ایران در برخی کشورهای آفریقایی مانند سنگال و تونس خط تولید اتومبیل زده است، اما چون صرفاً دولتی بوده و بخش خصوصی چندان دخیل نبوده تأثیر به سزایی را شاهد نبوده‌ایم. ضعف دیپلماسی اقتصادی نه تنها در حوزه آفریقا، بلکه در سایر قاره‌ها نیز چندان فعال نبوده، چراکه سیاست خارجی ایران در چهار دهه گذشته بیشتر امنیت محور و سیاست محور بوده و تا حدودی فرهنگی و اساساً اقتصاد محوری در اولویت نبوده و این نگاه حاشیه‌ای بیشتر در آفریقا نمود داشته است.
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، خاطرنشان کرد: اگر واقعاً قصد داریم از اقتصاد تک‌محصولی و خام فروشی نجات یابیم و از تحریم‌ها عبور کنیم باید تجارت بین‌الملل ایران و سیاست خارجی کشور یک برنامه بلندمدت راهبردی تنظیم کند و نهادهای تصمیم‌ساز مانند مجلس و شورای امنیت یک برنامه بلند مدت راهبردی ۳۰ ساله تدوین کنند و در ارتباط با قاره‌ها نگاه تحول‌زا داشته باشیم و در عمل این برنامه راهبردی وارد میدان شود و در حد شعار باقی نماند. مانند چین که ۱۰ سال پیش یک برنامه بلندمت ۵۰ ساله با پنج کشور آفریقایی به امضا رساند.
انتهای پیام