محمد حسین تقدیسی، در گفت­‌وگو با ایسنا با اشاره به شعار امسال روز جهانی بهداشت از سوی سازمان جهانی بهداشت با عنوان «سیاره ما سلامت ما»، گفت: شعار امسال برگرفته از رویکردی است که سازمان جهانی بهداشت در طی سال ها آن را دنبال کرده است. در طی ۱۰ سال گذشته سازمان جهانی بهداشت تلاش بسیاری کرده تا این مفهوم را به نوعی برای جوامع، کشورها و مردم دنیا تبیین کند که مفهوم سلامتی چیست و چگونه این مفهوم در جهان معنادار می‌شود.

دگرگونی اساسی در دنیا با بحران کووید۱۹

وی با این باور که خود پاندمی کووید ۱۹ در جهان به سازمان جهانی بهداشت، مردم و دولت ها این کمک را کرد و نشان داد که وقتی صحبت از سلامتی می کنیم، سلامتی یک مفهوم تک بعدی نیست و با همه ابعاد زندگی انسان ارتباط دارد، توضیح داد: همانطور که در کووید ۱۹ مشاهده شده همه مسئولیت پیشگیری و کنترل بیماری فقط با وزارت بهداشت نبوده است و قوه مجریه، قوه مقننه و همه ارگان‌های دولتی در این امر نقش داشتند و در همه دنیا این امر به وضوح قابل مشاهده است. در واقع کووید ۱۹ یک دگرگونی اساسی در دنیا ایجاد کرد و باعث شد نگاه دنیا به سلامت از نگاه مقوله­‌ای خارج شود.

«سلامت»؛ در راس باشد

استاد ارتقاء سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران، با بیان اینکه سازمان جهانی بهداشت قدرت اجرایی برای دنیا ندارد، خاطرنشان کرد: مشکل اساسی اینجاست که این سازمان نمی تواند دولت ها را مجبور کند تا به اهداف تعیین شده عمل کنند. با این وجود سازمان جهانی بهداشت در این زمینه تلاش های حائز اهمیتی داشته است. برای مثال از سال ۲۰۱۳ این سازمان بحثی را مطرح کرد که اگر می خواهید به سلامت نگاه کنید، سلامت یک مقوله مستقل از زندگی مردم نیست و همه زندگی مردم با «سلامت» رقم خورده است.

تقدیسی با بیان اینکه زمانی همه دولت ها در جوامع مختلف یک اولویت بندی از مسائل جامعه می کردند و در راس آن ها امنیت، سپس اقتصاد، بعد از آن سلامت، آموزش و ... قرار می گرفت، تصریح کرد: از آن پس سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد که" امنیت، اقتصاد و ... بدون سلامت اصلا معنا و مفهومی ندارند. " بنابراین وقتی صحبت از امنیت، اقتصاد و یا هر چیز دیگری می شود باید توام با سلامت باشد.

وی با با ذکر این نکته که منظور از سلامتی فقط آب سالم و یا فقط غذای سالم و از این قبیل نیست؛ هرچند که همه این‌ها نیز هست، خاطر نشان کرد: سلامتی باید همه ابعاد زندگی را در بر گیرد و شعار امسال نیز همین مفهوم را تبیین می‌کند.

 این متخصص ارتقای سلامت در ادامه افزود: در چند سال گذشته، به گفته سازمان جهانی بهداشت همه دولت ها توافق کردند که مفهوم همه جانبه بودن سلامت را در راس کارها و برنامه های خود قرار دهند؛ چراکه تصمیم هر مسئولی یا به عبارتی تصمیم هر تصمیم گیرنده­‌ای، چه خرد چه کلان در سلامت انسان و جامعه اثر دارد. بنابراین یک تصمیم درست در سطح کلان می تواند جان میلیون ها انسان را نجات دهد یا بالعکس یک تصمیم نادرست موجب نابودی میلیون‌ها انسان شود. لذا باید محوریت سلامت در همه تصمیم گیری ها وجود داشته باشد.

تقدیسی با اشاره به اینکه سازمان جهانی بهداشت برای این رویکرد در طی ۱۰ سال گذشته راهکارهای زیادی را مشخص کرده است، گفت: در حال حاضر هم کشورهایی وجود دارند که تک تک وزیرانش را مجبور می کنند تا با صراحت بیان کنند تصمیمات گرفته شده چقدر با سلامت جامعه گره می‌خورد. همه وزیرانشان باید در ارتباط با سلامت پاسخگو باشند، یعنی تصمیم ها و کارهایشان در ارتباط با سلامت باشد و سلامت فردی، سلامت اجتماعی، سلامت روان، سلامت اقتصادی و ... را در بر گیرد.

تنها وزارت بهداشت مسوول «سلامت» نیست

وی با ذکر این نکته که فقط وزارت بهداشت مسئول سلامتی مردم و جامعه نیست، افزود: در زبان عامیانه هم می شنویم که گفته می شود ۲۵ درصد سلامت مردم با وزارت بهداشت است و ۷۵ درصد با جاهای دیگر، اما این امر تا به حال خوب تبیین نشده است؛ یعنی قوه مقننه باید به سلامت جامعه فکر کند و هر قانونی که وضع می کند باید سلامت محور و در راستای سلامتی و بهبود سلامت مردم باشد. قوه قضاییه و قوه مجریه نیز باید این چنین باشند و برای حفظ و ارتقای سلامت جامعه تلاش کنند.

تقدیسی با ذکر مثالی گفت: در یکی از کشورها می خواستند پلی بزند، روزی زنگ خانه دوستم را می زنند و می گویند ما می خواهیم شیشه در و پنجره های شما را دو جداره کنیم، علت را که جویا شدند، این پاسخ را شنیدند که"چون می‌خواهیم یک پل هوایی بزنیم و این امر بر سلامت شما اثر می‌گذارد، لذا در پروژه خود دیدیم که باید شیشه‌های شما دو جداره باشد. " یعنی این کشور در هر پروژه و تصمیمی که می‌گیرد سلامت را لحاظ می‌کند که متاسفانه جای خالی این امر در کشور ما به خوبی حس می‌شود.

جای خالی «پیوست سلامت» برای طرح‌های صنعتی و توسعه‌ای

رئیس انجمن آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران با اشاره به اینکه در برنامه پنجم و ششم توسعه کشوری آمده بود که باید پیوست سلامت برای صنایع بزرگ باشد، تصریح کرد: متاسفانه پیوست سلامت در برنامه های مختلف ارگان‌های کشور مطرح نیست. در حالی که سازمان جهانی بهداشت می گوید «سلامت ما سیاره ما» یعنی سلامت در هم تنیده است، شما نمی‌توانید شهر و روستای سالم داشته باشید مگر اینکه همه ارگان‌ها احساس مسئولیت کنند.

وی با بیان اینکه رسانه ها نیز نقش بسزایی در این مطالبه گری دارند و صرف اینکه آمار تهدید کننده‌های سلامت را نام ببریم مشکلی از جامعه ما حل نمی شود، گفت: باید ریشه‌ای عامل پدید آوردن مشکلات سلامتی را پیدا کنیم و در جهت سلامت جامعه گام برداریم.

استاد ارتقاء سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران، با اشاره به اینکه سلامت باید به عنوان زیربنای توسعه پایدار جوامع دیده شود، افزود: متاسفانه این عامل هنوز به عنوان یک هدف اصلی در مجموعه ارگان های ما صورت نگرفته است. اگر دنبال عدالت در سلامت هستیم باید سلامت به طور سیستمی در تمام تصمیمات اجرایی دولت و حاکمیت مطرح شود.

وی با بیان اینکه سلامت یک مفهوم نسبی است، تصریح کرد: وزرات بهداشت به عنوان مشعل دار سلامت باید بتواند این امر را فرهنگ سازی کند که متاسفانه در این سال ها در زمینه فرهنگ سازی موفق نبودیم و کووید۱۹ نیز یک فرصت بسیار طلایی بود تا بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم و نهایتا فرهنگ سلامت را بتوانیم در جامعه، در نهادهای مختلف، ارگان های مختلف حتی فرهنگ جامعه و مردم تزریق کنیم.

سبک زندگی ناسالم، تهدید کننده اصلی سلامت

تقدیسی با اشاره به تهدیدکننده های اصلی سلامت و بار بیماری ها در کشور گفت: حدود ۵۳ در صد از بار بیماری ها را بیماری های خاصی از کل تهدید کننده های اصلی سلامت در جامعه دربرمی­گیرد. حدود ۳۲ درصد بیماری قلبی عروقی، ۱۷ درصد سرطان ها، ۱۳ درصد بیماری های ریوی، ۶ درصد بیماری های دیابت، ۳ درصد اختلالات روانی؛ یعنی ۷۵ درصد موارد مرگ جامعه را این بیماری ها در بر می گیرند. عمق دلایل این بیماری ها برمی گردد به سبک زندگی ما. همچنین وقتی که هوای تنفس ما آلوده است، غذا و آب آشامیدنی ما از استانداردهای واقعی برخوردار نیست، انتظار بهتری نمی توان داشت.

سکته قلبی در ایرانیان، ۱۰ سال پایین‌تر از میانگین جهانی

وی با بیان اینکه سکته قلبی در ایران ۱۰ سال پایین تر از میانگین جهانی است، خاطرنشان کرد: در کووید ۱۹ هم مشاهده شد که اکثر مبتلایان به کووید ۱۹ افراد داری بیماری ها قلبی عروقی، دیابت و فشارخون بودند. در تحقیقی که بین افراد با آزمایش کووید ۱۹ مثبت انجام شد؛ مشخص گردید که ۱۲.۷۱ درصد مبتلایان بیماری قلبی،24.11درصد بیماران دیابتی، 9.3 درصد فشار خون بالا داشتند. یعنی بخش قابل توجهی از مبتلایان حاد دارای بیماری زمینه ای بودند.

این متخصص ارتقای سلامت با اشاره به اینکه اگر ظاهر قضیه را نگاه کنید و مثلا بگویید بیماران قلبی عروقی افزایش پیدا کردند، تعداد بیمارستان ها و پزشکان را افزایش دهید؛ هیچ چاره ای حاصل نمی شود، تصریح کرد: من به شما قول می دهم اگر متخصصین قلب و بیمارستان ها افزایش پیدا کنند باز همچنان آمار مبتلایان بیماری های قلبی عروقی کاهش نخواهد یافت، مگر اینکه سبک زندگی مردم تغییر کند و در جهت تغییر سبک زندگی مردم تلاش کنیم.

تقدیسی به آمارها اشاره کرد و افزود: بسیاری از آمارها حاکی از این است که در کشور ما مرگ‌های زود رس زیر ۵۰ سال وجود دارد که این خود نشان­‌دهنده مشکل اساسی و بنیادی است که سازوکار آن نیز فقط از طریق نسخه سلامت است.

رئیس انجمن آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران در پاسخ به این سوال که متولیان این امر (پیاده سازی مفهوم سلامت) چه کسانی هستند؟ گفت: بخشی از آن نیاز به فرهنگ سازی دارد؛ باید سواد سلامت جامعه را بالا برد. تمام ارگان‌ها باید شفاف بیان کنند که برای سلامت انسان ها و جامعه چه کاری کردند و چه برنامه ای دارند؛ از شهرداری گرفته تا سایر مجموعه‌ها...

وی در این باره به ذکر مثالی از یک کشور دیگر پرداخت و توضیح داد: در برخی از کشورها کفش غیر استاندارد تولید نمی کنند یعنی وزارت صنعت آنها اجازه تولید کفشی غیر از طبی نمی دهد. تمام صندلی ها طبی و ارگونومیک هستند. آیا در کشور ما وزارت صنایع وقتی می خواهد مجوز اصولی به یک صنعت بدهد این موارد را لحاظ کرده است؟ متاسفانه خیر. هیچ کدام از صنایع و شهرک های صنعتی ما پیوست سلامت در قراردادهای خود ندارند.

سلامت، زیربنای اصلی یک جامعه

تقدیسی با اشاره به اینکه سازمان جهانی بهداشت به همه ابعاد موثر در سلامت توجه کرده است، افزود: سلامتی انسان فقط شعار نیست. از سال ۲۰۱۶ سازمان جهانی بهداشت در شانگهای اعلام کرد که «توسعه یعنی سلامت و سلامت یعنی توسعه.» بنابراین برای توسعه یافتن جامعه ای باید زیربنای اصلی آن، یعنی سلامت را ایجاد کنید.

زنگ بیدارباش کووید۱۹ و فرصتی که از دست رفت

وی با بیان اینکه کووید۱۹ زمینه را فراهم کرده است و همچون زنگ بیدار باشی بود تا چشمان­مان را بازکنیم، ببینیم، بپذیریم که نیازمندیم و باید تغییراتی ایجاد کنیم، تصریح کرد: راهکارها مشخص و در بسیاری از کشورها در حال اجراست و در ایران به شکل پایلوت کار شده، اما سیستمی و فراگیر نشده است. اگر قرار باشد کاری انجام شود باید حاکمیت مداخله کند و برای رسیدن به تعهدات خود باید در این زمینه (سلامت) گام برداریم.

تقدیسی در ادامه با پرداختن به بحران کووید ۱۹ افزود: آن نقشی را که وزارت بهداشت باید در راستای سواد سلامت جامعه و ارتقا سواد سلامت ایفا می کرد، به درستی انجام نشد، در واقع هیچ کار فرهنگ سازی سیستمی انجام نداد. ما فرصت هایی برای ارتقای سواد سلامت جامعه، سواد رسانه، سواد پزشکی مردم داریم، اما تاکنون کار مفیدی در این راستا صورت نگرفته است.

سلامت؛ حقی همگانی است

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه امروزه هم درد را خوب می شناسیم و هم درمانش را، تاکید کرد: حال مهم این است که راهکار این درد را اجرا کنیم تا بتوانیم موفق شویم. یک بخشی نیاز به فرهنگ سازی دارد و دیگری قانون گذاری. لازم است تا نیاز ها را شناسایی، منابع را مشخص و ظرفیت های خود را در بخش خصوصی و دولتی تقویت کنیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: وقتی می گوییم سلامت یک حق است، یعنی یک حق همگانی است. مطالبه گری آن باید توسط رسانه ها و وزارت بهداشت انجام شود که متاسفانه آنطور که باید و شاید در این زمینه گام برنداشتیم.

گفت‌وگو از خبرنگار ایسنا: رویا یاوری

انتهای پیام