مصطفی کریم زاده در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص سیر تحول اقتصاد در ایران اظهار کرد: در زمان‌های قدیم افراد زیادی مانند ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی و... وجود داشتند که در چندین علم سرآمد زمانه خود بودند اما در زمان حال دیگر این امکان که یک فرد به چند علم مسلط باشد وجود ندارد زیرا هر شاخه از علم پیشرفت به خصوصی داشته است.
وی افزود: همانطور که یک فرد نمی‌تواند در چند علم سرآمد باشد، هیچ کشوری نیز نمی‌تواند تمام کالاهای مورد نیاز مردم خود را تولید کند زیرا این روش کارآمد نیست. به عنوان نمونه باوجود حمایت‌های زیاد از صنعت خودروسازی داخلی خودرویی بی‌کیفیت را تولید می‌کنیم. بنابراین همه کشورها مجبور به واردات برخی کالاها هستند.
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی با اشاره به سیر نقش ایران در اقتصاد جهانی عنوان کرد: ایران تا قبل از دوره قاجار رابطه معناداری با کشورهای خارجی نداشت، اما از دوره قاجار به بعد روابط با ایران برای برخی امپراتوری‌ها مانند انگلیس و روسیه دارای اهمیت می‌شود. شروع دوره قاجاریه نیز با خونریزی‌ها و بی‌رحمی‌های آقامحمدخان همراه می‌شود.
کریم زاده تصریح کرد: در میان شاهان قاجار، ناصرالدین شاه علاقه زیادی به برقراری روابط تجاری با دیگر کشورها داشت. از این رو به بسیاری از کشورهای اروپایی سفر کرد. همچنین در این دوران روابطی با انگلیس و روسیه نیز برقرار می‌شود که متاسفانه عمده دلیل برقراری این روابط، رقابت این دو کشور بر سر گرفتن امتیاز از ایران است. از جمله این امتیازات می‌توان به تاسیس بانک شاهنشاهی توسط انگلیس و پس از آن تاسیس بانک استقراضی توسط روسیه در ایران اشاره کرد.
روابط سیاسی ایران در دوره قاجار به دلیل فقدان یک دولت مرکزی قوی و نظام سیاسی توسعه یافته، یکطرفه و استعمار بود
وی ادامه داد: ایران نتوانست سودی که از روابط تجاری با این کشورها مد نظر داشت ببرد و این روابط حالتی استعماری به خود گرفت. بنابراین روابط سیاسی ایران در دوره قاجار به دلیل فقدان یک دولت مرکزی قوی و نظام سیاسی توسعه یافته، یکطرفه و استعماری و با هدف استفاده از منابع اقتصادی ایران بوده است.
استادیار گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: در دوره پهلوی اول رضاخان روحیه‌ای دیکتاتوری داشت و اقدامات زیربنایی را در این دوره انجام داد. در دوره محمدرضا شاه نیز شاهد همکاری ایران با کشورهای خارجی بودیم.
کریم زاده با اشاره به شعار جایگزینی واردات تاکید کرد: تا قبل از انقلاب اسلامی ایران شعاری با عنوان استراتژی جایگزینی واردات وجود داشت به این معنا که توانایی تولید کالاهای وارداتی مانند خودرو در ایران به وجود آید. بنابراین صنعت خودروسازی از سال ۱۳۴۱ در ایران شروع به کار می‌کند.
باید کالاهایی را تولید کنیم که در آن عرصه توان رقابت با دیگر کشورها را داشته باشیم
وی افزود: بسیاری از اقتصاددانان استراتژی جایگزینی واردات را قبول نداشتند زیرا معتقد بودند در این صورت از مزیت نسبی غافل شده‌ایم و ممکن است کالای تولیدشده قابلیت رقابت از لحاظ کیفیت، هزینه و قیمت را با نمونه خارجی نداشته باشد. بنابراین باید کالاهایی را در کشور تولید کنیم که در آن عرصه توان رقابت با دیگر کشورها را داشته باشیم.
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی گفت: این شعار پس از انقلاب اسلامی تغییر می‌کند و بحث استقلال و خودکفایی اقتصادی مطرح می‌شود، اما همین بحث خودکفایی نیز با نظریه تجارت بین‌الملل در تقابل است زیرا هیچ کشوری نمی‌تواند تمام کالاها را تولید کرده که از لحاظ کیفیت و قیمت نیز وضعیت مناسبی داشته باشد.
کریم زاده با اشاره به اهمیت درآمدهای نفتی در دوران جنگ تحمیلی عنوان کرد: در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق نیز تنها منبع درآمد کشور حاصل از فروش نفت بود. البته در این میان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع دستی مانند فرش نیز به طور محدود صورت می‌گرفت.
وی ادامه داد: اقتصاد ایران در زمان جنگ کوپنی بود و کالاهایی مانند شکر، قند و... به صورت جیره‌بندی شده در اختیار مردم قرار می‌گرفت. همچنین نفتکش‌های ایرانی نیز مورد حمله‌های نظامی قرار می‌گرفتند.
صادرات نفت همچنان حرف اول را در تجارت بین‌المللی ایران می‌زند
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی درباره تنوع در کالاهای صادراتی ایران خاطرنشان کرد: صادرات مواد خام مانند نفت و گاز همچنان حرف اول را در تجارت بین‌الملل ایران می‌زند و اقتصاد ایران حالتی تک محصولی را به خود گرفته است. از زمان دولت دکتر مصدق بحث کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی مطرح بود اما دولت امروزه به اهمیت این موضوع پی برده است. همچنین تفکر خودکفایی اقتصادی با همان شدت قبلی در ایران مطرح است.
گسترش همکاری‌های اقتصادی در روابط بین‌الملل بسیاری از تهدیدها را برطرف می‌کند
کریم زاده در پاسخ به این سوال که اقتصاد چقدر می‌تواند کشورها را از تهدیدات نظامی در امان نگه دارد، گفت: افزایش همکاری اقتصادی میان کشورها و درگیری منافع اقتصادی آن‌ها با یکدیگر باعث می‌شود کمتر به دنبال جنگ، درگیری نظامی، تهدید و تحریم باشند. گسترش همکاری‌های اقتصادی بسیاری از مباحث مانند تهدیدها را برطرف می‌سازد.
وی با اشاره به وجود دو محدودیت در اقتصاد ایران با توجه به جنبه اقتصاد بین‌الملل تصریح کرد: اولین محدودیت بحث نرخ ارز چندگانه بود به این صورت که تا قبل از سال ۱۳۸۱ چند نوع نرخ ارز در ایران وجود داشت. دولت این ارز را به سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی اختصاص داده بود تا آن‌ها مواد اولیه را با نرخ دولتی وارد کشور کرده و مردم کالاها را با قیمت پایین‌تری خریداری نمایند. اما برخی از این شرکت‌ها ارز را با قیمت آزاد در بازار می‌فروختند.
استادیار گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: یکسان‌سازی نرخ ارز در سال ۱۳۸۱ صورت گرفت و بدین ترتیب اقتصاد ایران کم‌کم به سمت ورود به بازارهای جهانی و صادرات حرکت کرد. تا اینکه در سال ۱۳۹۱ تحریم‌هایی علیه ایران اعمال شد که تاکنون نیز ادامه‌دار بوده است.
کریم زاده تاکید کرد: بدین ترتیب تحریم‌ها دومین عامل محدودیت در اقتصاد ایران شناخته می‌شود. همچنین صادرات و واردات ایران نیز از سال ۱۳۹۶ به بعد روندی کاهشی به خود گرفته است.
وی با اشاره به وجود دو طرز فکر در اعمال تحریم‌ها علیه ایران گفت: درباره تحریم‌ها دو طرز فکر وجود دارد. عده‌ای مخالف حذف آن هستند زیرا منافعشان در تحریم‌ها بوده و از این راه درآمد کسب می‌کنند. عده دیگری نیز به طور کل مخالف تجارت بین‌الملل هستند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا دیدگاه استعماری تنها در ظاهر حذف شده یا طرف‌های مقابل آگاه شده‌اند، عنوان کرد: دو فاکتور افزایش آگاهی مردم و حضور نخبگان در جامعه باعث شده تا طرف‌های مقابل استعمارگران، آگاهانه‌تر عمل کنند. هم اکنون در عصر گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار داریم و مردم در هر کشوری از اقدام‌های سراسر جهان آگاهی دارند.
انتهای پیام