تلفیق ژانرهای مختلف موسیقی و ابداع ژانر جدیدی از دل این تلفیق‌ها عمدتا در موسیقی سراسر جهان امری رایج بوده است و در موسیقی ایران نیز شاهد این تلفیق‌ها بوده‌ایم. ولی خلق آثار موسیقی تلفیقی دوزبانه تا حدودی رویکرد متفاوت‌تری را می‌طلبد؛ چراکه بحث بر سر تلفیق موسیقی دو ملیت و فرهنگ متفاوت است.

در حال حاضر مدتی است که بیشتر از قبل در ایران شاهد ساخت آثار موسیقی دوزبانه هستیم؛ آثاری که ساخت آنها نیاز به در نظر گرفتن مسائل مختلفی است تا به خلق کاری درخور منجر شود و بتواند مخاطبان را با خود همراه کند.

در همین راستا تصمیم گرفتیم با امیر اسلامی ـ آهنگساز ـ درباره این موضوع گفت‌وگویی داشته باشیم.

او در ابتدا به ایسنا می‌گوید: قطعاتی که بر اساس دو یا چند زبان ساخته می‌شوند از پیچیدگی‌های بیشتری نیز برخوردارند ولی مهم‌ترین نکته تلفیق شعر و موسیقی است؛ بنابراین فردی که قصد دارد روی قطعه‌ای به دو یا چند زبان کار کند، حتما باید اطلاعات لازم تلفیق شعر و موسیقی زبان‌های مربوط را هم بداند و به جزئیات زبان‌های دیگر مسلط باشد.

اسلامی ادامه می‌دهد: همچنین آهنگساز باید به ارکان موسیقایی فرهنگ‌های دیگری که قصد استفاده دارد آگاهی داشته باشد. البته بیشتر موسیقی‌هایی که به دو یا چند زبان این روزها منتشر می‌شوند، بیشتر مبتنی بر آزادی عمل خوانندگان است؛ به این معنا که مثلا آهنگساز ایرانی قطعه برای خواننده ایرانی و به زبان فارسی ساخته و از یک خواننده عرب، ترک، آذری و... می‌خواهد در بخشی از قطعه همکاری کند و با توجه به مفهوم شعر فارسی، ریتم، ملودی و فضای هارمونیک موسیقی ساخته شده، آن خواننده هم چیزی بخواند.

این آهنگساز بیان می‌کند که «در حقیقت کمتر پیش می‌آید که آهنگساز ایرانی برای بخش‌های غیرایرانی آهنگسازی کند، نت بنویسد، شعر غیرفارسی را زیر نت بنویسد و جزییات را مشخص کند! بنابراین این نوع همکاری‌ها بیشتر به مثابه مشارکت و نوعی بداهه خوانی خواننده غیرفارسی زبان است.»

او با اشاره به جملات بالا و در عین حال تأکید بر اینکه این نکته بد نیست و نقطه ضعف محسوب نمی‌شود، ادامه داد: ولی این امر بدین معنا است که آهنگساز ایرانی با اطلاعات از جزئیات فرهنگ غیرایرانی و غیرفارسی زبان قطعه را نساخته است، بلکه فضایی را مهیا کرده که خواننده غیرفارسی زبان خودش را روی آن فضای موسیقی پیدا کند.

آهنگسازان کمی در هر دو طرف اثر دوزبانه می‌نویسند

این هنرمند با بیان اینکه «به ندرت هستند آهنگسازانی که برای هر دو یا تعداد بیشتر خواننده و به زبان‌های مختلف پارتیتور با جزییات می‌نویسند»، می‌گوید: اگر بخواهیم این نوع آهنگسازان را قضاوت کنیم، حتما اطلاعات فرهنگی و موسیقایی متفاوت لازمه کار آنها است. علاوه بر اینکه دانش موسیقی به طور کلی «علوم آهنگسازی متداول کلاسیک غربی» را باید به خوبی بدانند.

اسلامی همچنین تأکید می‌کند که قطعه موسیقی دو یا چند زبانه نباید همانند کلاژ شود. کلاژ در نقاشی و گرافیک هم هست. باید این دو یا چند فضای موسیقی در کنار هم و در درون هم تنیده شوند، ویژگی‌های مشترک موسیقایی همه فرهنگ‌های مورد نظر مد نظر قرار بگیرند، نقاط اشتراک و اختلاف این فرهنگ‌ها دیده شود و به البته به طور کلی شکل ایده آل آن، کاری بسیار سخت است.

از بحث تلفیق آثار دو زبانه که بگذریم، چندی پیش در گزارشی که در گفت‌وگو با چند تن از اهالی موسیقی راک در ایران تهیه کردیم، به علت گرایش هنرمندان این حوزه به ساخت آثار موسیقی به زبان انگلیسی اشاره شد که البته برخی از آنها موافق این امر بوده و برخی دیگر با اشاره به اینکه ساخت آثار موسیقی راک به زبان انگلیسی نسخه دست چندم آثار خارجی است، با این مقوله مخالفت کردند.

به همین جهت تصمیم گرفتیم در بخشی دیگر از مصاحبه درباره بومی سازی ژانرها از اسلامی سوال کنیم.

او در پاسخ به اینکه تا چه حد با بومی سازی ژانرها موافق است و آیا اصلا این رویکرد درست است یا خیر؟ به ایسنا می‌گوید: در این بحث نیز تلفیق شعر و موسیقی مهم‌ترین نکته است. این مهم نیست که شعر فارسی روی موسیقی راک باشد یا شعر انگلیسی یا کردی، مهم‌ترین مقوله که خیلی از آهنگسازان اصلا از آن بدون اطلاع هستند، موضوع تلفیق شعر و موسیقی است.

اسلامی ادامه می‌دهد: اگر جزییات این مقوله درست و حساب شده رعایت شود، موسیقی قابل درک، ملموس و دلنشین می‌شود. ولی اگر صرفا به دنبال این هستیم که با یک شعر فارسی واژه بومی سازی را به آن سنجاق کنیم کاملا در اشتباه هستیم! اگر یک قطعه موسیقی راک را با شعر فارسی ارائه دهیم اسمش بومی سازی نیست، بلکه adaptation یا تطابق یا سازش است.

او همچنین با تأکید بر اینکه، «اصلا اعتقادی به واژه بومی سازی و این نگاه ندارد»، می‌گوید: موسیقی خوب از هر نوع ژانر و به هر زبانی که باشد در دل مردم راه پیدا می‌کند. هیچ وقت فکر کرده‌اید که چرا هزاران آهنگ غربی با زبان انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و ... که حتی مردم زبان خیلی از قطعات را نمی‌فهمند، در دل مردم راه پیدا می‌کند؟! علت این امر تنها وابسته به درک آهنگساز از موسیقی و تلفیق شعر و موسیقی است.

اسلامی تصریح می‌کند: یکی دیگر از عوامل مهم خود شعر و مفهوم شعر است؛ بخصوص در موسیقی‌های مردمی‌تر مانند پاپ و راک که مردم بسیار به شعر توجه می‌کنند و مفهوم شعر برای مخاطبان مهم است. به طور کلی باید به اصل با تمام ویژگی‌هایش وفادار بود. بحث بومی سازی در جهان سوم رایج شده است ولی در کشورهای جهان اول اگر قصد داشته باشند موسیقی سنتی ایران را اجرا کنند به دنبال اجرای محض و دقیق و عین اصل هستند.

امیر اسلامی ـ آهنگساز و نوازنده نی ـ به مدت ۱۵ سال استاد دانشکده موسیقی دانشگاه هنر تهران، مدیر دپارتمان موسیقی ایرانی دانشکده موسیقی سه سال و معاون دانشکده موسیقی به مدت دو سال بوده است. او همچنین دارای سه جایزه ملی و سه جایزه بین الملی در آهنگسازی در ایتالیا سال ۲۰۰۹ (قطعه پارسی)، در استرالیا سال ۲۰۱۰ (قطعه فصل‌ها) و در هلند سال ۲۰۱۴ (قطعه گفتگوی تمدن ها) است. این هنرمند داور مسابقه بین الملی آهنگسازی ایتالیا در سال ۲۰۱۲ و داور دو سالانه آهنگسازی احمد پژمان در تهران ۲۰۱۵ بوده است.

اسلامی همچنین تاکنون بیش از ۱۰ آلبوم به عنوان آهنگساز، تنظیم کننده و نوازنده نی منتشر کرده است.

انتهای پیام