یزد در ماه گذشته میزبان دو رویداد مهم در حوزه تئاتر بود؛ پنجمین جشنواره ملی تئاتر خیابانی «چتر زندگی» و سی و یکمین جشنواره تئاتر استانی که هر دو از لحاظ کمی و کیفی به مراتب از دوره‌های گذشته بنا به اظهار کارشناسان و داوران بهتر بود.
خوشبختانه تئاتر یزد پس از مدتها وقفه و رکود نسبی، طی سالیان اخیر دوباره به تکاپو افتاده و طی این مدت نیز دستاوردهای خوبی را کسب کرده است ولی متاسفانه در این میان حضور بسیاری از پیشکسوتان تئاتر استان کم‌فروغ است.
در همین رابطه به سراغ دو نفر از پیشکسوتان ارزشمند یزدی در این هنر رفتیم و پیرامون بازخورد جشنواره‌های تئاتر استان در جامعه، پیشرفت هنر تئاتر و وضعیت کنونی آن به گفت‌وگو نشستیم. آنچه می‌خوانید نتیجه‌ی این گفت‌وگو با «امیررضا وزیری» و «محمد جباری» است.
* لطفاً خودتان را معرفی کنید و چکیده‌ای از پیشینه‌ی کاریتان را بیان کنید.
امیررضا وزیری: اگر من یا دوستان من که به عنوان «هنرمند پیشکسوت» شناخته می‌شویم، بخواهیم خودمان را معرفی کنیم شاید چندان لازم نباشد اما با این حال برای جوانان و افرادی که با بنده آشنایی ندارند، می توانم بگویم که؛ من «امیررضا وزیری» متولد ۱۳۳۱ در یزد هستم، در سال ششم ابتدایی اولین گام را بر روی صحنه تئاتر تجربه کردم که یک خودآزمایی بود و باعث رفع ترس من شد و توانستم در سال ۱۳۴۳ اولین نمایش خود را با همراهی بزرگوارانی چون «سید مهدی پیغمبری»، «جلال محامدی» و «سید علی پیغمبری» در برنامه آغاز بکار مدرسه شاه ولی یزد به مرحله اجرا درآورم.
بعد از آن تئاتر دانش آموزی را جدی‌تر دنبال کردم و به همراه دوستان در اردوهای تابستانه رامسر حضور پیدا می‌کردیم. در آن روزگار همچنین در زمینه موسیقی نیز فعالیت داشتم و در تنها گروه سازهای بادی یزد در جشن های ملی و میهنی، سرودهای ملی را با ساز ترومپت اجرا می‌کردم.
رشته دانشگاهی من، عمران است و در همین زمینه هم مشغول بکار شدم اما در کارهای فوق برنامه‌ام فقط تئاتر را جای دادم و در کنار آن به بازیگری در فیلم و سریال نیز پرداختم که توسط «کیومرث پوراحمد» نخستین تجربه را جلوی دوربین، کسب کردم.
زمانی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته بودم نیز در نمایش‌های ملی و مذهبی شرکت داشتم و بعد از بازگشت به ایران، راه گذشته را پیش گرفتم و با دوستانی که کار می‌کردیم، تجدید دوستی کردیم و در تئاترهای گوناگون ایفای نقش کرده‌ام. در دو دهه اخیر نیز کارهای زیادی را اجرا کردم که گمان کنم نیازی به توضیح و نام بردن آنها نیست.
محمد جباری: من «محمد جباری» متولد ۱۳۳۳ هستم و مانند آقای وزیری، کار هنری‌ام را از دهه ۴۰ و از سال ۱۳۴۶ با بازی در یک نمایش کانون پرورش فکری تهران آغاز کردم. بعدها در دبیرستان کار تئاتر را ادامه دادم تا این که زیر نظر اساتیدی چون «محمود جوهری»، «آتش تقی پور» و «محمد ساربان» آموزش دیده و در این زمینه تجربه کسب کردم، سپس در زمینه‌هایی مانند نویسندگی، کارگردانی، طراحی و ساخت دکور، گریم، طراحی برشور و آفیش نیز کسب تجربه کردم.
* وضعیت کنونی تئاتر یزد پس از فروکش کردن نسبی کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جباری: در حال حاضر فعالیت‌های تئاتر آن‌چنان که باید شروع نشده اما امیدوارم شاهد کارهای ارزنده و خوبی از دوستان کاربلدمان در یزد باشیم.
وزیری: کرونا طی دو سال اخیر تمام حرفه‌ها و اصناف را تحت‌الشعاع قرار داد و به تعطیلی کشاند و متاسفانه اولین یا بیشترین تاثیرهای آن روی فرهنگ و هنر بود، به طوری که اجراهای هنری تعطیل شد و موجب صدمه آنها شد.
رکودی که در رشته‌های هنری صورت گرفت بسیار گسترده بود و خرسندم که با فروکش کردن این رکود، جشنواره تئاتر چتر زندگی و جشنواره استانی تئاتر که پیش از کرونا به مرحله اجرا می‌رسید، جانی دوباره گرفتند و این اتفاق خوبیست زیرا که این جشنواره‌ها خود مشوق‌های خوبی برای جوانان و جدی‌تر شدن آنها در مقوله تئاتر هستند و انگیزه‌ای است تا هنرمندان دوباره فعالیت خود را آغاز کنند. اما گفتنیست که متاسفانه حضور پیشکسوتان در این جشنواره‌ها بسیار کم‌رنگ بوده ولی باز جای خوشحالی دارد که جوانان صحنه را ترک نکردند و حضور پررنگی داشتند.
در مورد ارزیابی وضعیت کنونی نیز باید از زمان اجرای جشنواره‌ها مدتی بگذرد و تداوم اجراها را مشاهده کرد و همچنین مسائل اقتصادی، افکار و اندیشه‌های حاکم بر جامعه را بررسی و برخورد آنها با هنر تئاتر را مدنظر داشت، کارها باید پویا باشند و چراغ هنر تئاتر را روشن و پر نورتر کنند بنابراین اکنون برای ارزیابی فعایت تئاتر در یزد، زود است ولی با این حال امیدواریم که تئاترهای عمومی با تماشاگران مردمی رونق تازه‌ای بگیرند تا سرگرمی و آموزه‌های خوبی برای هنرمندان و مردم داشته باشیم.
* به نظر شما گسترش ویروس کرونا چه آسیب‌هایی به روند تولید تئاتر یزد، رشد و پویایی آن وارد کرد؟
وزیری: تمام حرفه‌ها، مشاغل و فعالیت‌ها تحت تاثیر کرونا بوده و روند فعالیت و تولید را کم که چه عرض کنم بلکه تعطیل کرد! و به مراتب هنر تئاتر نیز لطمه بیشتری دید و کار هنری که یک کار تولیدی است و خط تولید آن سود و منفعت زیادی چه پیش از کرونا و چه بعد از کرونا به نسبت دیگر حرفه‌ها ندارد، آسیب‌های زیادی دید که امیدواریم بتوان آن را جبران کرد.
جباری: ۱۰۰ درصد آسیب‌های زیادی به تئاتر وارد شد به نحوی که تقریباً تئاتر تعطیل شد. چندین گروه تصمیم داشتند متنی را برای آغاز تمرین دست بگیرند که عملی نمی‌شد و موج‌های پی‌درپی کرونا در کار وقفه ایجاد می‌کرد. چند کار که تمرین و آماده شد نیز امکان اجرا پیدا نکرد.
* آیا چیزی به نام «تئاتر فاخر» داریم؟ تعریف‌تان از تئاتر فاخر چیست؟
جباری: از دیدگاه من تئاتر فاخر تئاتری است که درست و هنرمندانه کار شده و عوامل آن با دانش و آگاهی، اجرا کرده باشند لذا این گونه تئاتر بسیار برایم ارزشمند است. گاهی تئاتر فاخر را تئاتری قلمداد می‌کردند که دکور سنگین، لباس‌های گران‌بها و بازی‌هایی غلوآمیز با متنی پرمدعا داشته باشد اما تئاتر فاخر، تئاتری است که با متنی قوی به خوبی کارگردانی شود و دارای بازی‌های درست و علمی و اجرایی خلاق و تا حدی بی‌نقص باشد.
وزیری: باز در این رابطه به حرفه‌های دیگر رجوع می‌کنیم؛ در هر فعالیتی کار خوب و بد داریم، درجه بندی داریم و مولفه‌های دیگر، که در مورد هنر تئاتر نیز این مورد صدق می‌کند. بنده چند سالی‌ست به این موضوع رسیده‌ام که تئاتر فاخر باید یک سر و گردن بالاتر از تئاتر درجه یک باشد تا این واژه برای یک اجرا به کار برده شود و البته این تعبیر من از یک تئاتر فاخر است.
یک تئاتر خوب و عالی، باید پارامترهای گوناگونی داشته باشد تا بتوان به آن «عالی» گفت. نخستین ویژگی یک نمایش فاخر، انتخاب یک متن خوب برای تئاتر است و برای انتخاب متن عالی ابتدا باید نویسنده آن متن را شناخت، پیشینه کاری نویسنده را در نظر گرفت تا انتخاب قدری آسان‌تر شود.
یکی از مراجع انتخاب متن عالی، کتاب شاهنامه است و افتخارآفرین است که از شاهنامه حکیم دانا، فردوسی گرانقدر که شهرت جهانی دارد بتوان یک متن عالی انتخاب کرد. همین طور کتاب منطق‌الطیر عطار نیشابوری که بنده اخیراً داستان «شیخ صنعان» را انتخاب کردم و سعی کردم متن را به گونه‌ای درست و شایسته به روی صحنه بیاورم و نمایشی آمیخته از شعر و موسیقی را روی صحنه اجرا کنم؛ البته منظور من این نیست که نمایش «شیخ صنعان» یک کار فاخر بود بلکه منظور این است که می‌توان از منابع جاودانه فرهنگ و هنر کشور استفاده‌های زیادی داشت. با این حال عوامل دیگری همچون کارگردان، بازیگران و تکنیک‌های فنی، دیگر پارامترهای یک تئاتر فاخر است.
* آیا در یزد «تئاتر فاخر» روی صحنه می رود؟
وزیری: ارزیابی این که در یزد تئاتر فاخری انجام شود، سخت است. شاید من همه کارهای تئاتر را ندیده باشم و مسائل دیگری نیز هست که در حقیقت قضاوت را برای بنده غیر ممکن می‌سازد. من همیشه از قضاوت در هر زمینه‌ای می‌گریزم تا سوء‌تفاهمی پیش نیاید.
جباری: بله، البته کم و هر چند سال یک‌بار، کارهای فاخری در یزد اجرا می‌شود. کارهایی که حضور ذهن دارم و می‌توانم نام ببرم، «قرعه برای مرگ» و «چشم اندازی از پل» هستند که اجراهایی چشم‌گیر داشتند.
* رکود اقتصادی و پیامدهای ناشی از آن چه تاثیر بر روند تولید تئاتر دارد؟
جباری: به هر حال اقتصاد بر فرهنگ و هنر نیز تاثیرگذار است؛ هر هنری برای ارائه شدن به بودجه و هزینه نیاز دارد. حتی هنر نقاشی که هنری فردی است هم باید جایی برای ارائه به نام گالری داشته باشد و هنر تئاتر و سینما که نسبتاً هزینه چشمگیری دارند، جای خود دارد. هنر تئاتر جدا از دستمزد عوامل که گاهی اصلاً مبلغی برایشان نمی‌ماند، هزینه‌های دیگری چون دکور، آکساسوار، لباس، گریم، تبلیغات و سایر هزینه‌ها دارد که کار را دشوار می‌کند.
وزیری: در مورد اقتصاد حرف و حدیث زیاد است، اقتصاد در همه چیز تأثیرگذار است حتی در معیشت خانواده‌ها؛ وقتی شخص وضع اقتصادی خوبی نداشته باشد، کیفیت تولید کار آن فرد کم می‌شود ولی نمی‌توان میزان آثار ویرانگر رکود اقتصادی بر تئاتر را مشخص کرد زیرا این موضوع بیش از همه چیز روی هنر و جامعه تأثیر گذار است.
متاسفانه همیشه تصمیم‌ها بر این بوده که برای صرفه جویی اقتصادی، از بودجه هنر که تغذیه جامعه است را کم می‌کنند که چنین برخوردی به مراتب آسیب‌های زیادی بر جامعه وارد می‌کند لذا این تفکر اشتباه است که مسائل مهمتری برای اقشار جامعه وجود دارد و در آن، هنر نادیده گرفته شود. همیشه رشد جسمی مد نظر گرفته می‌شود و رشد روحی و روانی به فراموشی سپرده می‌شود که پیامدهای جبران ناپذیری برای جامعه ایجاد می‌کند.
این نکته را نیز باید یادآور شود که اگر ارگان‌های دولتی نمی‌توانند حمایت مالی را انجام دهند حداقل می‌توانند در زمان صدور مجوز برای اجراها کمتر سخت‌گیری و ممیزی‌ها را کاهش دهند. آزادی در انتخاب متن و روش اجرا، از ارکان اصلی و حق هنرمند است که کارش را به نحو احسن انجام دهد. ممیزی و ورود مخفیانه حوزه سیاست و امنیت در هنر سمّی مهلک برای پویایی و رشد هنر و هنرمند است.
* برنامه انجمن هنرهای نمایشی یزد برای رشد و پویایی تئاتر یزد چیست؟
وزیری: بنده عضو انجمن هنرهای نمایشی نیستم و از جامعه انجمن، بی‌اطلاع هستم اما با توجه به گذشته، سیاست‌گذاری‌های انجمن و ارگان‌های مربوطه این است که در وهله اول جشنواره برگزار شود و از مسائل مهمتری چون آموزش، تولید و نیروی انسانی مجرب، چاپ کتاب، مقاله و نمایشنامه صرف‌نظر می‌کنند که به نظر من دلیل آن انعکاس جشنواره‌ها در جامعه و رسانه‌ها است که سیاستی اشتباه است چون به نظر بنده آموزش باید در رأس برنامه‌های انجمن نمایش قرار بگیرد.
جباری: تا به حال، برنامه‌ی روشنی از آنها ندیدم و گمان کنم چندان به رشد و پویایی ریشه‌ای تئاتر نمی‌اندیشند که چنین رویکردی به نظرم جالب نیست.
* به عنوان یک پیشکسوت تئاتر، در چه زمینه‌هایی با انجمن هنرهای نمایشی همکاری می‌کنید؟
جباری: در حال حاضر همچون دیگر پیشکسوتان هیچ همکاری با انجمن هنرهای نمایشی ندارم و به نوعی کنار گذاشته شده‌ایم.
وزیری: همان‌گونه که گفتم من با انجمن همکاری ندارم که این عدم همکاری نیز قهرآمیز نیست. می‌دانم که در چه بخش هایی می‌توانم همکاری داشته باشم اما نمی‌دانم که چرا انجمن مایل به همکاری با من و دیگر پیشکسوتان نیست. به هر حال شاید اشخاصی هستند که بتوانند در انجمن فعالیت داشته باشند و احساس می‌کنم نیازی به حضور ما پیشکسوتان نیست!
* مردم یزد چگونه می‌توانند به افزایش تولید تئاترهای ارزشمند کمک کنند؟
وزیری: ما نباید همه‌ی بار استقبال از تئاتر را بر دوش مردم بگذاریم، به هر حال مردم نیز به فکر معیشت خود هستند، همان‌طور که پیش‌تر گفتم سیاست گذاری‌ها نیز به همین منوال است که ابتدا معیشت مردم مهم است، دغدغه‌های مردم نیز علت دیگر شکاف میان آنها با هنر و هنرمندان است ولی به نظرم، مردم مقصر نیستند و اگر مردم در تأمین معیشت خود مشکلی نداشته باشند، باز هم در این اهم مقصر نیستند زیرا بخش زیادی از آن، به هنرمندان و تولیداتشان باز می‌گردد که می‌تواند مردم را برای آمدن به سالن های نمایش تشویق کند یعنی کیفیت و عملکرد کار هنرمندان در این موضوع تأثیر زیادی دارد؛ البته نقش تبلیغات نیز در این جا مهم است اما پیش از آن عالی بودن کار باید مدنظر قرار گیرد.
جباری: مردم زمانی می‌توانند به افزایش تولید تئاتر ارزشمند کمک کنند که متولیان هنر خواسته باشند و برنامه‌ریزی درستی داشته باشند و از هنرمندان فرهیخته حمایت شود. نه این که افرادی با اجراهای مبتذل از پشتیبانی مالی، حمایتی و تشویقی برخوردار باشند.
* یزد اخیراً میزبان پنجمین جشنواره ملی تئاتر خیابانی «چتر زندگی» بود، سطح کیفی نمایش‌ها چگونه بود؟
جباری: به نظر من در حال حاضر، تئاتر خیابانی به معنی و تعریف درستی که باید باشد وجود ندارد بنابراین از حضور در جشنواره اجتناب کردم.
وزیری: در جشنواره چتر زندگی حضور نداشتم که دلایل گوناگونی داشت از جمله این که وضعیت جسمانی بنده به دلیل عمل جراحی پا در وضعیت مناسبی نبود و دلیل دیگر آن هم این بود که زیاد در جریان برنامه‌ها نبودم. نمی‌خواهم گلایه کنم که چرا دعوت نشدم و از به کار بردن کلمه «دعوت» برای این برنامه ها خوشم نمی‌آید، مجلس خصوصی نبود که بخواهند دعوت کنند اما من و دیگر همکاران که واژه‌ی پیشکسوت را یدک می‌کشیم، انتظار اطلاع‌رسانی جداگانه، بهتر و محترمانه‌تری داشتیم که بتوانیم در جشنواره‌ها جهت انگیزه دادن بیشتر به جوانان حضور داشته باشیم، البته اگر موجب انگیزه باشیم.
خلاصه، اطلاع‌رسانی‌ها برای ما پیشکسوتان ضعیف بود؛ به عنوان مثال برای جشنواره استانی با ما تماس گرفتند که ساعت ۱۶ به آرامستان خلدبرین بیایید، پرسیدم خدایی نکرده کدام یک از هنرمندان فوت شده است؟ چه خبر شده؟ گفتند؛ هیچ، افتتاحیه جشنواره تئاتر استانی است.
به نظر بنده اول که جشنواره برگزار نکنیم و مسائل مهم‌تر را در نظر داشته باشیم اما حال که جشنواره برگزار می‌شود باید با برنامه‌ای بهتر، گسترده تر و حالت عمومی داشته باشد نه این که محدود و مخصوصِ خود هنرمندان باشد و به دلیل ارائه آمار و جوایز برگزار شود. شاید برخی بگویند که مغرور شده‌ایم و خودمان را می‌گیریم اما بهتر است که تهمت نزنیم؛ عدم حضور ما پیشکسوتان اطلاع رسانی ضعیف ستاد جشنواره بود.
* آیا از کیفیت نمایش‌های اجرا شده در سی و یکمین جشنواره تئاتر استان یزد هم خبری ندارید؟
وزیری: خوشبختانه یا متاسفانه، نه! چون در این جشنواره هم مانند جشنواره تئاتر خیابانی «چتر زندگی» به همان دلایلی که گفتم حضور نداشتم، بنابراین نمی توانم درباره نمایش های این جشنواره نظری بدهم.
جباری: نخست من کارشناس نیستم و دوم این که از پیشکسوتان خواسته نشد که برای دیدن تئاترها در جشنواره حضور یابند.
* و صحبت پایانی یا پیشنهادی سازنده برای جوانان علاقمند به این حوزه...
جباری: تنها حرف من به جوانان و علاقه مندان این است که هنر به مطالعه‌ی مداوم، افزایش آگاهی، شعور و تلاش شبانه روزی نیاز دارد.
وزیری: جوانان نباید به دنبال شهرت بویژه شهرت زودرس باشند، همچنین شهرت نباید مقطعی باشد. دختران پس از ازدواج، تئاتر را رها کرده و به دنبال زندگی می‌روند و پسران نیز پس از ازدواج، در پی گذران زندگی و معیشت، خانواده تئاتر را رها می‌کنند لذا این شهرت مقطعی، جالب نیست!
جوانان باید به دنبال تجربه باشند، مطالعه کنند و به دنبال دانش و پژوهش این هنر و حرفه باشند و نباید به دنبال تقلید بروند. می‌توانند اقتباس کنند اما کپی کردن جایز نیست.
سیاست گذاری‌ها باید گونه‌ای باشد که جوانان را به سمت دانش، پژوهش و کسب تجربه سوق دهد چرا که دانش و تجربه دو بال هستند که نه تنها هنرمندان بلکه همه را به موفقیت می‌رساند.
در پایان، باید بگویم باور دارم که اصحاب رسانه با بازتاب بیشتر فعالیت‌های هنری به ویژه هنر تئاتر می‌توانند کمک چشمگیری به جامعه داشته باشند و ای‌کاش مقوله هنر مانند مقوله‌های دیگر همچون سیاست، اقتصاد و مذهب بیشتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گیرد.
انتهای پیام