به گزارش ایسنا، پس از کنفرانس جهانی علوم در سال ۱۹۹۹میلادی، سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) و شورای بین‌المللی علوم از سال ۲۰۰۱ مصادف با ۱۳۸۰، روز دهم نوامبر برابر با ۱۹ آبان ماه را به عنوان "روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه" نامگذاری کرد. مهمترین هدف یونسکو از این نامگذاری بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان درباره تاثیر علم، فناوری بر زندگی مردم و صلح و توسعه است.
نامگذاری یک روز جهانی برای به خدمت گرفتن علم در جهت صلح و توسعه، به کاربردن فناوری درجهت بهبود کیفیت زندگی مردم و کاهش تهدیدات اقلیمی ناشی از توسعه تکنولوژی است. بر این اساس بسیاری از کشورها از این نامگذاری استقبال کردند و این نامگذاری در تقویم رسمی کشورها از جمله ایران وارد شد.
بر این اساس "بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری"، "ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تأثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم"، "ایجاد تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه‌های علمی کشور"، "معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور"، "ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی"، "بازدید عمومی از مراکز و مؤسسات مؤثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه" از اهدافی است که دنیا در سایه یک هفته جهانی به دنبال آن هستند.
سازمان جهانی یونسکو انتظار دارد، کشورها در یک برنامه بلند مدت ۱۰ ساله، به مهمترین اهداف تعریف شده در این زمینه دست یابند. برای تحقق چنین امری، سازمان یونسکو همه‌ساله، روی یکی از اهداف تعریف شده تأکید دارد و با نامگذاری آن سال، به نحوی کشورها را تشویق می‌کند تا برنامه‌های آموزشی خود را در راستای تحقق آن، سوق دهند.
از زمانی که جهان با بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ دست و پنجه نرم می‌کند، یونسکو تلاش کرده است تا علم را به جوامع نزدیکتر و همکاری‌های علمی بین‌المللی را تقویت کند. همکاری وزارت بهداشت کشورهای مختلف زیر نظر سازمان بهداشت جهانی نمونه‌ای از این تلاش‌ها است تا جوامع بشری بتوانند راهکارهای درمانی و کاهش آلام مردم جهان را در سایه همکاری ارائه دهند؛ چرا که به گفته دکتر حسن ظهور، رییس کارگروه علمی جایزه مصطفی (ص) اگر جامعه علم را قبول کند، بسیاری از مشکلات راحت‌تر حل می‌شود.
وی در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر ضرورت باور علم از سوی مردم، گفت: نمونه آن را در پاندمی کرونا می‌توان مشاهده کرد. افرادی که علم را باور کردند، راحت‌تر دستورالعمل‌ها و پروتکل‌ها را رعایت کردند و در کاهش توسعه این بیماری مؤثرتر بودند.
ظهور زمین را سیاره‌ای شکننده توصیف کرد و یادآور شد: از این رو توسعه ما باید توسعه پایدار باشد که این امر منوط به باور علم از سوی جامعه است؛ چراکه در این صورت است که جامعه در خصوص بحران‌هایی مانند نابودی جنگل‌ها، افزایش آلودگی هوا و اثرات آن در نابودی بشر و کره زمین و تغییر رنگ آبی کره زمین بیشتر در زمینه نگهداری از این منابع برای نسل‌های آینده همکاری خواهند کرد.
وی، افزایش آگاهی مردم از وضعیت زندگی، دسترسی آنها به اطلاعات و ایجاد فرصت مناسب برای مردم برای کسب علم را از اهداف مختلف علم نام برد که بر این اساس یونسکو روزی را به نام "روز جهانی علم" نامگذاری کرده است.
روز عالِم در خدمت توسعه و صلح جایگزین روز علم در خدمت صلح شود
دکتر ابراهیم مقیمی، استاد تمام دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، گفت: طبق تعریفی که از علم به لحاظ فلسفی وجود دارد "علم گزاره یا دستاوردی است که حقیقتی را بیان می‌کند". ممکن است این حقیقت به کام افراد و جوامع شیرین باشد یا تلخ؛ مثلا تغییرات اقلیمی، یک حقیقتی است که از علم به اقلیم و شواهد تغییر آن بدست آمده است. بیان این حقیقت توسط عالم آن است. گرچه در جهان کنونی سیاستمداران، آن را سردمداری می‌کنند. از این رو بهتر است بگوییم روز "جهانی عالِم در خدمت صلح و پایداری".
وی ادامه داد: صلح در مقابل جنگ قرار دارد. جنگ و صلح دو روی یک سکه اند. پرسش مهم این است که کدام عالِم است که از جنگ حقیقت شیرینی را بیان کرده باشد. یا شیپوری برای جنگ نواخته باشد؟ اینها دو علم متفاوتند. عالم هردو را می‌کاود. گرچه در این کاوش حقیقت تلخ جنگ نیز بیان می‌شود، بیان این حقیقت برای پرهیز از جنگ و کمک به صلح است و من از منظر توسعه پایدار علم می‌خواهم به اهمیت این روز جهانی توجه دهم که هیچ گاه عالم و علم در خدمت جنگ نبوده. چون کاری است کاملا غیر علمی و متضاد وجودی خود است. علم صاحب تعالی است و عالم به سمت وضعیت متعالی می‌اندیشد.
دکتر مقیمی "علم" و "صلح" را فرایندی دانست که از هوشمندی و تعهد عالِم روی آنچه در عالَم وجود، موجودیت یافته است، حاصل می‌شود، اظهار کرد: تا کنون ثابت شده است که گرایش موجودات عالم طبیعی به یکدیگر است. اجزای جهان مثال و جهان عقل نیز هر کدام گرایش به هم دارند. لذا وقتی موجودات جهان هستی با یکدیگر تعامل متقابل دارند، علم حاصل از آن هم گرایشی و تعاملی می‌شود و وقتی علم حاصل گرایشی – تعاملی شد، کاشف آن و یا علم آن هم همین ویژگی را خواهد یافت.
این استاد تمام دانشگاه تهران با تخصص ژئو مورفولوژی، یادآور شد: از این روست که وقتی یک حقیقت علمی کشف می‌شود، در هر کجای عالم که کشف شود، جهانگیر می‌شود؛ در چین یا ایران یا امریکا. مثلا در مورد کووید ۱۹، تمام تلاش دانشمندان ویروس‌شناس جهان در این بود که واکسن آن راکشف کنند. نقطه کانونی همه تلاش‌ها در تضعیف ویروس نهفته بود و دانشمندان کشورهای مختلف فقط از روش‌های مختلف تضعیف بهره بردند. در عین حال که همه به یک نقطه نسبتا مشترک رسیدند و این ماهیت علم است. حقیقت مشترکی که علمای ویروس شناس در مورد کووید ۱۹، دنبال آن بودند.
دکتر مقیمی افزود: دستیابی به علم برای بعضی افراد و جوامع مهم است. بخصوص این که پیشگام این کشف علمی ابتدا چه دانشمندی و از چه کشوری و ملیتی است، فقط به این خاطر که به آن افتخار شود. گاهی ماهیت جامعه شناختی کشف ویروس کووید ۱۹ برای بعضی جوامع و افراد از کشف "واکسن " بیشتر جلوه گر می شود. این نوعی تعلق و علاقه به علم است. بنابراین علم به ما هو علم در همه نقاط عالم یکی است. علمای آن هم با هم – هم اندیش و گرایشی و خیر خواهند بود. در این فرایند رقابت ممکن است وجود داشته باشد اما جنگ- نه. باید اشاره کنم که منشأ جنگ‌های بیولوژیک و شیمیایی، علما نیستند. بلکه سیاستمدارانی هستند که از ابزار علم و به اسارت بردن متخصص آن علم (نه عالم)، دست به چنین اقداماتی می‌زنند.
وی اضافه کرد: یک نتیجه دیگر هم این خواهد بود که وقتی هستی‌شناسی عالم طبیعی و عالم مثال و عالم عقلی و حتی عالم دین گرایشی – تعاملی باشد، علمای هر یک از این علوم هم با هم خواهند بود و اینها با هم اختلاف نخواهند داشت. یعنی علم و عالم به معنای واقعی، همیشه در خدمت صلح هستند و رنج‌های جنگ را هم برای تقویت صلح می‌کاوند.
مقیمی این رویکرد را یک رویکرد "توسعه پایدار ارزشمندی علم و تقویت تولید علم در خدمتگذاری به "صلح" توصیف کرد و افزود: در کتابی خواندم که شدت گرفتن منازعات میان عالمان علوم دینی و دانشمندان علوم طبیعی در مغرب زمین نتیجه تخصصی شدن علوم و معارف و بیگانه شدن از یکدیگر است " نه آقا"، آنها اگر در عمق مطلب ورود می‌یافتند، یگانه می‌شدند. این هر دو گروه از علم و دین حقیقی، بیگانه‌اند.
این محقق و استاد حوزه تغییرات محیطی و جغرافیای طبیعی با تاکید بر اینکه رویکرد دیگر توسعه علم در خدمت صلح را باید در مصرف علم جستجو کرد، یادآور شد: یک عالم حقیقی از بابت اینکه از کشف علمی وی استفاده شود یا نه، کار علمی نمی‌کند. کار خود را می‌کند، ولی این هوشمندی و تعهد افراد و جوامع است که استفاده از علم را در راس امور خود قرار دهند. در چنین شرایطی، چنین جامعه و فردی پایدارتر می‌شود و چون بر مبنای داده‌های علمی کارشان را پیش می‌برند، توسعه یافته‌تر می‌شوند و بنابر این جنگ گریز می شوند.
وی خاطر نشان کرد: عکس این، سبب ناپایداری و رشد رو به اضمحلال و در نتیجه صلح‌گریزی خواهد شد، در حالی که دستاورد مصرف علم، توسعه و پایداری منجر به صلح دوستی است و در اینجا باید از علم "معطله" یا استفاده نشده و منتظر استفاده، یاد کنم.
این استاد تمام دانشگاه تهران "علم معطله" را علم موجود بدون مصرف تعریف کرد و گفت: ما اکنون در ایران از نظر مصرف تولیدات علمی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی و علوم محیطی تا حدود زیادی در چنین وضعی هستیم. وقتی توسعه استفاده از علم نباشد، کمال اجتماعی و کمال محیطی رخ نمی‌دهد. پایداری هم رخ نمی‌دهد و تنها علم "معطله" انباشته و ضخیم لایه می‌شود. در نتیجه صلح دوستی کم رنگ می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه شاخص سنجش مصرف علم، میزان پایداری علم و در نتیجه تاثیرگذاری آن در صلح، قابل ردیابی است، خاطر نشان کرد: رویکرد دیگر پایداری علم به "تهذیب عالِم" است. ظرف علم خیلی وسیع است و عالِم حقیقی کسی است که در این ظرف وسیع، صدر فسیح دارد. خیالات و اوهام و هیجان و خودشیفتگی و انحصارگری را به خرد تبدیل می‌کند. صائن نفس خویش است و قلمرو علمش را می‌داند.
مقیمی ادامه داد: از چنین رویکردی نیز علم در خدمت صلح خواهد بود. چون ماهیت علمی که کاوش است و با چنین عالمی همراه با صیانت از نفس مطمئنه، از وی یک بنده عالم آزاد معقول می‌سازد. چنین بنده‌ای هیچ وقت به اسارت سیاستمداران نخواهد بود.
وی در پایان ادامه داد: این سه رویکرد سبب ساز راسخی علم و عالم و جامعه علمی برای صلح و دوستی و پایداری از طریق علم را صیانت کنیم. دوست دارم خوانندگان محترم با استناد به مفاهیم فوق این شعر زیبا را مورد توجه قرار دهند:
"درخت تو گر بار دانش بگیرد – فرو آورد چرخ نیلوفری را"
انتهای پیام