جمشید سماواتیان را می‌گوییم؛ نقاش نوگرای کشورمان که چندی قبل به ویروس کرونا مبتلا شد و پس از حدود دو ماه، حالا خبر درگذشتش بر اثر سکته قلبی به گوش می رسد.
از زمان ابتلاء به این ویروس تا امروز ـ جمعه ـ ۲۳ مهر ماه، حال سماواتیان هیچگاه مساعد نشد. اواخر مرداد ماه یک روز در بیمارستان بستری شد اما با اصرار خودش به منزل بازگشت. برخوردش با بیماری، مانند برآیند کلی زندگی‌اش بود؛ سماواتیان همیشه ترجیح می‌داد در خلوتش مشکلات را تحمل کند.
چند سال قبل بود که به انگیزه برگزاری یکی از نمایشگاه هایش با ایسنا گفت‌وگویی داشت. می‌گفت، در طول این سال‌ها زیان‌هایی به او وارد شده است و اینکه هنرمندانی مانند او نباید کارهایشان را با این قیمت‌ها به فروش بگذارند، اما به‌خاطر زیان‌هایی که دیده، مجبور است این کار را انجام بدهد و چوب حراج به آثارش بزند.
در این نمایشگاه به تاریخ اسفند ۹۶، ۸۰ تابلو از نقاشی‌های سماواتیان از یک تا پنج میلیون تومان قیمت‌گذاری و به مزایده گذاشته شد؛ این در حالی است که در همان سال، حراج تهران آثار هنرمندانی به مراتب جوان تر را به قیمت های گزاف چندصد میلیونی به فروش رساند!
در ادامه ویدئویی از این هنرمند را مشاهده میکنید:
فایل آن‌را از اینجا دانلود کنید: video/mp4
جمشید سماواتیان متولد سال ۱۳۱۷ بود. پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه و در سال ۱۳۴۳ یک نمایشگاه از آثارش در هتل هیلتون ترتیب داده شد. در این نمایشگاه، آثار گذشته ایران با نگاهی نو و بیشتر با بن‌مایه‌های انتزاعی و آبستره، اما با همان موتیف‌ها و سوژه‌ها به‌نمایش درآمد. پس از آن هم یک نمایشگاه در گالری «سیحون» برگزار کرد. خودش می گفت، پس از نمایشگاهش در گالری سیحون، در سال‌های بعد، در کنج خلوت خود به هنر پرداخت و دیگر نمایشگاهی نداشت. با این همه در ادامه‌ی معدود نمایشگاه های گروهی و انفرادی که در طول حیات داشت، آخرین نمایشگاه انفرادی‌اش با عنوان «میراث» به تاریخ بهمن ۹۹ برمی‌گردد.
سماواتیان در مجموع اعتقاد چندانی به برگزاری نمایشگاه از آثارش نداشت؛ همان طور که اعتقادی به شرکت آثارش در حراج آثار هنری هم نداشت. می‌گفت: «نمایشگاه گذاشتن فایده و نتیجه‌ای ندارد، چون اگر بخواهم به حراج‌ها وارد شوم، برخلاف عقیده‌ام عمل کرده‌ام و نگاه خودم را ندارم و اگر هم بخواهم نمایشگاه بگذارم، مجبورم آثارم را در همین حد ۵ تا ۱۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری کنم و این اصلا درست نیست، بلکه یک تحقیر به‌حساب می‌آید.»
معتقد بود، «این حراج‌ها به‌جز ضرر و زیان، برای هنر چیزی ندارد.»
به باور سماواتیان، «معمولا مکانیزم حراج‌ها این‌گونه است که عده‌ای آدم متمول که ثروت‌های میلیاردی دارند، دور هم جمع می‌شوند و چوب حراج به آثار هنری می‌زنند، بدون اینکه کارشناسی دقیقی در این زمینه صورت گرفته باشد.»
بنابراین او در نمایشگاه، آثارش را تا پنج میلیون تومان قیمت گذاشته بود، در حالی که همان زمان «مقلدانش، آثارشان را از ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان در حراجی‌ها می‌فروختند».
این هنرمند در این زمینه توضیح داده بود: جو این‌گونه حراج‌ها، آن‌ها را می‌گیرد و با مکانیزم تحریک و تطمیع، کارها خرید و فروش می‌شوند. من خودم را در این جریان‌ها وارد نکرده‌ام. سال‌ها پیش، همه من را می‌شناختند، اما در این سال‌ها کنار ایستاده بودم. هنر، اسباب دست یک عده دلال شده است، مثل اینکه زمین خرید و فروش می‌کنند. خودشان هم به این موضوع اعتراف کرده‌اند.
سماواتیان همچنین از مخالفان طرح تکریم هنرمندان و دادن مبلغی به آن‌ها بود؛ به ایسنا گفته بود، «پیشکسوت باید اخلاق داشته باشد و محرومان جامعه را درک کند. هنرمندانی که ثروت میلیاردی دارند، به پول تکریم نیازی ندارند، به جای پرداخت این پول به آن‌ها می‌توان از آن‌ها تجلیل کرد یا این هزینه را برای هنرمندان محروم، خریدن آثار آن‌ها و شکوفایی استعداد جوانان صرف کرد. قبول این پول از طرف هنرمندان و مدیریتی که این روند را در پیش گرفته نشان می‌دهد که این جریان دو سویه اشتباه است.»
و اما از دیگر مطالبات جدی این هنرمند شریف کشورمان، راه‌اندازی بانکی از اطلاعات هنرمندان معاصر بود؛ «سازمانی برای نقد، تحلیل و بررسی آثار هنری در سطح جهانی می‌تواند در حکم یک ترازو عمل کند و اعتبار آثار و افراد را مشخص کند، ولی در شرایطی که ما چنین ارگانی نداریم، تمام این درجه‌بندی‌ها بی‌اعتبار است. فرهنگستان هنر یا وزارت ارشاد هنوز سایتی ندارند که حداقل پیشگامان هنر معاصر را در شاخه‌های مختلف معرفی کند.»
جمشید سماواتیان امروز ـ جمعه ـ ۲۳ مهر ماه ـ در سن ۸۳ سالگی برای همیشه دنیای فانی را ترک کرد، اما یاد او و آثارش و البته نگاه شریف و والایش به هنر برای همیشه در فضای فرهنگی کشور باقی خواهد ماند.
* عکس ها و ویدئوی این گزارش از صفحه اینستاگرام هنرمند گرفته شده است.
انتهای پیام