طرح توسعه مصلا و دست‌درازی آن به تکیه چهارسوقی در سال ۱۳۹۹ به دلیل مخالفت شدید میراث فرهنگی اصفهان متوقف شد. اگرچه چند روز قبل و بعد از انتشار خبر از سرگیری اجرای این طرح عبدالرضا عرب بافرانی، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی استان اصفهان، از توقف پروژه خبر داد، اما هنوز بیم آن می‌رود که با اجرایی شدن این طرح در سکوت، تعدادی از قبور از جمله قبر میرزا حسین کشیکچی در تکیه چهارسوقی تخریب شود.
سید علی معرک نژاد، مدیر مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد دراین‌باره به ایسنا می‌گوید: مصلا یکی از تناقضات بزرگی است که در دهه هشتاد در مجموعه تاریخی و میراثی تخت فولاد به وجود آمد. این بنا نطفه‌ای است که در این مکان گذاشته شد و فرزندی است که به دنیا آمده، اما این فرزند هنوز به دوران بلوغ و تکامل خود نرسیده و رسیدن به بلوغ و تکاملش نیز هزینه‌های بسیار زیادی را به شهر و مردم تحمیل کرده است.
او ادامه می‌دهد: یک طرف قضیه این است که در چند سال اخیر مدیریت جدیدی در حوزه اجرایی آن مستقر شده که همت و دغدغه آن اتمام سریع‌تر این پروژه است، البته پروژه وسیع‌تر بوده، اما در دوره‌ای اصلاحیه خورده و به دلیل مباحث اقتصادی و فرهنگی کوچک‌تر شده است. در هر روی، دغدغه مدیریت اجرایی پروژه این است که سریع‌تر آن را جمع کرده و به خط پایان پروژه برساند که این دیدگاهشان منطقی است و هر فردی در هر پروژه‌ای باید سریع‌تر این کار را انجام می‌داد چراکه هرچه سریع‌تر تکلیف این مکان مشخص‌شده و جمع شود به نفع مردم اصفهان است و نباید مانند چاهی باشد که مدام بخواهند در آن هزینه کنند.
معرک نژاد تصریح می‌کند: اگر قرار بود درباره این پروژه قبل از اینکه در این محدوده مکانی ساخته شود صحبت کنیم ما نیز جزو مخالفان آن بودیم. کار اشتباهی بوده که این پروژه در چنین فضایی و با چنین حجم و معماری انجام شود، اما حالا که انجام‌شده و به این شکل ساخته، باید با کمترین میزان صدمه و تخریب به بافت به پایان برسد.
مدیر مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد می‌افزاید: به نظر می‌رسد که در درجه اول میراث فرهنگی نقش بسیار مهمی داشته است چراکه این محوطه یک مکان میراثی بوده و وظیفه حفاظت و حراست از میراث، فرهنگ و تمدن شهر اصفهان و تخت فولاد که میراث و تمدن بین‌المللی ماست به عهده اداره میراث فرهنگی بوده و این اداره نباید می‌گذاشت چنین اتفاقی بیفتد؛ اما به هر دلیلی این اتفاق افتاد.
او بابیان اینکه گام دومی که می‌تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد این است که اداره میراث فرهنگی این صدمه‌ها و آسیب‌ها را به حداقل برساند، تأکید می‌کند: متأسفانه به نظر می‌رسد در این چند سال اخیر دیدگاه اداره میراث فرهنگی در این زمینه مشخص نیست و مبهم است، این در حالی است که ما هر اقدامی که بخواهیم در مجموعه تخت فولاد انجام دهیم یعنی از جابجایی یک سنگ‌قبر یا هر تغییر دیگر، با میراث هماهنگ هستیم و دغدغه ما این است که هر اقدام و فعالیتی که در مجموعه تخت فولاد به‌عنوان فضای تاریخی انجام شود با نظر و اجازه متخصصان حوزه میراث صورت بگیرد، چون می‌خواهیم حس حاکم به تخت فولاد حفظ شود و چون هدف ما در گام اول حفاظت و حراست و نگهبانی از این مجموعه ارزشمند است؛ ضمن اینکه هر نامه‌ای که از طرف اداره میراث فرهنگی برای ما ارسال می‌شود دارای یک پاراگراف به این مضمون است که مجموعه تخت فولاد موضوع میراث فرهنگی است و هرگونه مداخله باید با ما هماهنگ شود، که من این را خیلی قبول دارم و در همه جای شهر باید اتفاق بیفتد تا هنجاری وجود نداشته باشد، اما متأسفانه به نظر می‌رسد که این قضیه در حوزه میراث فرهنگی تا حدی مبهم است.
معرک نژاد ادامه می‌دهد: من مدیر فرهنگی مجموعه تخت فولاد هستم و در حوزه‌های عمرانی اختیار و مسئولیتی ندارم، اما ما به‌واسطه دغدغه‌ای که داریم لااقل می‌توانیم در این موضوع مطالبه‌گری داشته باشیم و به‌عنوان یک مطالبه گر، پروژه‌های عمرانی و محیط زیستی و فضای سبز تخت فولاد را پیگیری می‌کنیم. یکی از پروژه‌هایی که در این یکی دو سال جزو دغدغه‌های ما بوده، تکمیل بخش شمالی مصلاست؛ یعنی جایی که به تکیه صاحب روضات یا همان تکیه چهارسوقی ارتباط پیدا می‌کند. بر اساس طرحی که مجریان پروژه مصلا دارند دیوار فعلیِ گذاشته‌شده، یک دیوار موقتی است و دقیقاً چسبیده به این دیوار سنگ مزار میرزا حسین کشیکچی قرار دارد؛ یکی از شخصیت‌هایی که مورد عنایت بسیاری مردم است.
مدیر مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد می‌گوید: طرح مجریان پروژه مصلا این است که اینجا حالت رواق گونه پیدا کند و وقتی این رواق ایجاد شود این محدوده حالت ساماندهی پیدا می‌کند چون دائماً این موضوع از طرف مردم عنوان می‌شود که اینجا نه سایبانی دارد نه کسی رسیدگی می‌کند و دیواره‌هایش نیز در حال ریزش است. این در حالی است که ما به دلیل تداخل با این طرح نمی‌توانستیم هیچ کاری بر روی آن انجام دهیم و دوستان مصلا می‌گویند طرح ما این است که اینجا یک رواق و تا ارتفاع سه متر چند تا یک دیوار زده شود و بالا رود تا تعدادی فضای اداری داخل آن شکل بگیرد. دغدغه ما و صحبتی که ابتدا با دوستان داشتیم این بود که آیا رواق و مداخله‌ای که انجام شود باعث از بین رفتن سنگ قبوری که داخل مجموعه تخت فولاد است می‌شود یا نمی‌شود؟
او می‌افزاید: نکته دوم این است که این ارتفاع آیا تجاوز به حریم مجموعه تخت فولاد و به‌ویژه تکیه و بقعه صاحب روضاتی که جزو بقعه‌های دوره‌های قاجار است نیست و به آن‌ها صدمه و خدشه‌ای را وارد می‌کند یا نمی‌کند؟ این‌ها سؤالات تخصصی است که اداره میراث فرهنگی باید به آن‌ها پاسخ دهد و بدون پاسخ به آن‌ها نمی‌توان دست به اجرای طرح توسعه زد.
معرک نژاد خاطرنشان می‌کند: این موضوع هم در حوزه اختیارات اداره میراث فرهنگی و هم جزء وظایف و مسئولیت‌های این اداره است و هم قدرت آن را دارد و بارها اتفاق افتاده که یگان میراث فرهنگی پروژه‌های کوچک ما مثل پروژه نرم‌افزاری تحت عنوان برداشت اطلاعات سنگ قبور را متوقف کرده است، آن‌هم پروژه‌ای که با دانشگاه هنر اصفهان انجام دادیم و تمام اطلاعات سنگ قبور را برداشته و ثبت‌شده و برای کارهای تحلیلی و پژوهشی فوق‌العاده است، اما اداره میراث فرهنگی روز اول جلوی این کار را گرفت! حالا چطور ممکن است این اتفاق برای پروژه مصلا با این عظمت اتفاق نیفتد و مگر می‌شود دغدغه آن وجود نداشته باشد!؟ بنابراین یک جای کار ایرادی دارد که امیدوارم مرتفع شود.
معرک نژاد تصریح می‌کند: طرح توسعه مصلا سال ۱۳۹۹ شروع شد و ما جلوی آن را گرفتیم. بنده شخصاً رفتم و گفتم نمی‌گذاریم اجرا شود، جنجال شد و درنهایت طرح متوقف شد و دوستان پروژه مصلا ادعا کردند که می‌رویم و مصوبه را می‌گیریم. الآن هم ادعای آن‌ها این است که مصوبه را گرفته‌ایم! در چند روز گذشته مجدداً در مصلا مشغول حصاربندی شدند که گشت انتظامات ما خیلی سریع جلوی این کار را گرفت و وقتی‌که من با دوستان پروژه عمرانی مصلا تماس گرفته و موضوع را مطرح کردم آن‌ها گفتند مزار میرزا حسین کشیکچی را همین‌الان جدا می‌کنند که مردم بتوانند به این مکان بروند و اتفاقاً رویکردشان این است که این محدوده ساماندهی شود و عنوان کردند که هیچ مداخله‌ای در سنگ قبور ندارند و مصوبه میراث فرهنگی را نیز گرفته‌اند! من هم گفتم اگر مصوبه میراث فرهنگی را دارید و واقعاً آن را تأیید کردند پس ما باید جلوی چه چیز را بگیریم!؟ اما بعد دوستان اداره میراث فرهنگی زنگ زدند و گفتند مصوبه ندارند! من هم تعجب کردم که از یک طرف مدیران پروژه مصلا می‌گویند مصوبه دارند و ازیک‌طرف مسئولان میراث فرهنگی می‌گویند مصوبه ندارند! به همین دلیل این موضوع باید پیگیری شود تا کاری که قرار است انجام شود به‌صورت آگاهانه باشد نه اینکه دوباره‌کاری انجام‌شده و مداخله‌ای صورت بگیرد.
او ادامه می‌دهد: ازیک‌طرف دغدغه دوستان مصلا به جاست که می‌خواهند پروژه به اتمام برسد و از آن‌طرف دغدغه میراث دوستان نیز به جاست که تکلیف اینجا چیست؟ بنابراین لازم است این موضوع شفاف شود و هدف و نیت من هم شفاف‌سازی است و باید دوستان، دغدغه‌مندان و همه مردم بدانند که قرار است چه اتفاقی بیفتد و سطح مداخله چیست؟ و این کار جمع شود. واقعاً هم آنجا نمی‌تواند در حالت کنونی باقی بماند و قطعاً اگر قرار است این پروژه اصلاحیه بخورد باید اصلاح شود و اگر قرار است اجرا شود باید باز هم بررسی و به اطلاع مردم رسانده شود، اگر هم قرار نیست این پروژه اجرا شود باید آن را مورد بررسی قرار دهند. این حداقل چیزی است که ما از میراث فرهنگی اصفهان انتظار داریم و امیدوارم این اتفاق در چند روز آینده بیفتد.
این سؤال که «آیا مجوزی از سوی اداره کل میراث فرهنگی برای طرح توسعه مصلا صادر شده یا خیر؟» را از علی کامیابی، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، پرسیدیم و او پاسخ داد: به ما هم گفتند مجوز داریم. ما دیروز متوجه شدیم و یگان حفاظت به آن محل رفت و قرار شد شنبه معاونت میراث برود و اگر مجوزی دارند مجوز را ارائه کنند و ببیند چه کسی مجوز داده است. من چند ماه بیشتر نیست این مسئولیت را دارم و آنچه من شنیدم این است که آقای طاهری که معاونت میراث است چنین مجوزی نداده اما از طرف مدیران مصلا چنین چیزی گفته‌شده و باید ببینیم صحیح است یا صحیح نیست و بررسی کنیم و ببینیم چه چیزی درست است.
او تصریح کرد: البته معاونت میراث بیشتر در جریان است که تا چه اندازه امکان تغییرات در مجموعه تخت فولاد وجود دارد ولی تا جایی که من می‌دانم محوطه تخت فولاد ثبت میراث فرهنگی است و در مورد محوطه‌های ثبتی محدودیت‌های زیادی وجود دارد.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان ادامه داد: اینکه موضوع فعلی کجای این مجموعه است را من هم نمی‌دانم. البته به من پیام دادند که متوقف‌شده تا معاونت میراث بررسی‌های لازم را انجام دهد و لازم است که از بخش حقوقی وزارتخانه استعلام شود تا من بتوانم به شما جواب قطعی دهم.
کامیابی خاطر نشان کرد: درمجموع ما باید این موضوع را از طریق معاونت میراث فرهنگی بررسی کنیم و اگر سؤالی داشتید با مهندس طاهری معاونت میراث در تماس باشید چون ایشان با توجه به اینکه حدود هشت سال است در این حوزه فعالیت می‌کنند از محوطه تخت فولاد اطلاعات قوی‌ای دارند.
خبرنگار ایسنا، برای یافتن جزئیات مجوزی که ادعا می‌شود اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان آن را صادر کرده با ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی این اداره نیز تماس گرفت و این تمام پاسخی بود که شنید: «نه میراث فرهنگی مجوز نداده، اما من فعلاً در درمانگاه هستم بعد زنگ بزنید.» تلاش‌های بعدی برقراری ارتباط با معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان نیز بی‌نتیجه ماند.
تکیه چهارسوقی را بهتر بشناسیم
تکیه صاحب روضات یا تکیه چهارسوقی، مدفن آقا میرزا محمدباقر چهارسویی معروف به صاحب روضات است. این تکیه واقع در جنوب مسجد مصلا است که در جبهه شمالی‌اش بیش از ۱۵۰متر دیوار مشترک با مصلا دارد. مساحت تکیه و مسجد جنوبی و اتاق کسائی که جزو تکیه هستند در حدود۸۵۰۰ مترمربع است که اگر قسمت جنوبی تکیه و بخش پیش ورودی شرقی تکیه و تکیه سیّد رضی را هم به‌عنوان یک مجموعه با آن حساب کنیم، درمجموع بیش از ۲۲۰۰۰ مترمربع می‌شود. این تکیه قبلاً در چهار طرف بناهایی داشته که امروز به‌غیراز بخش کوچکی از آن ابنیه، بقیه تخریب شده است.
شمال تکیه شامل یک ردیف اتاق، مقابر خصوصی، و یک دالان ورودی از طرف جنوب مسجد مصلا بود. قبر میرزا حسین کشیکچی که معروف است خدمت امام زمان (عج) رسیده است، در کنار دالان قرار داشت و همچنین در اتاق شرقی دالان یک زیرزمین مختصر مخروبه با تاق خشتی وجود داشت که احتمالاً این زیرزمین چله خانه میرزا حسین بوده است. این زیرزمین نیز در طرح ساماندهی اخیر از بین رفت.
جبهه شرقی تکیه شامل یک ردیف اتاق مقابر خصوصی بود با کرسی۶/۰ متری و یکی از ورودی‌های تکیه نیز در وسط این جبهه شرقی قرار داشت. در بخش جنوبی تکیه نیز یک مسجد کوچک با مساحت ۱۶۰مترمربع وجود دارد که اکثراً در آن مراسم‌های ختم اموات برگزار می‌شود و در کنار بخش غربی مسجد نیز تکیه کوچک سرپوشیده‌ای متعلق به خانواده کسائی است.
در سمت غربی تکیه اتاق‌های مقابر خصوصی قرار داشت که تماماً تخریب‌شده‌اند.
سابقه تاریخی تکیه به مناسبت وجود قبور آخوند ملا حسن جیلانی لنبانی و فرزندش آقا حسین لنبانی به دوران صفویه برمی‌گردد که بعداً با ساخت بقعه آقا میرزا محمدباقر چهارسوقی(صاحب روضات) در وسط تکیه در سال ۱۳۱۴ق به تکیه آمیرزا محمدباقر یا تکیه صاحب روضات معروف می‌شود.
معماری بقعه صاحب روضات عبارت است از بنای برج مانند هشت ترک نگینی که ساختار آن بر هشت جرز آجری خارجی و هشت ساقه ستون سنگی استوانه‌ای داخلی که سقف گنبد شکل آن بر روی ستون‌ها استوارند. طول چهار ضلع از این هشت ضلع هرکدام 4.5 متر و چهار ضلع کوچک بین آن‌ها هرکدام 8.3 متر و دهانه‌های بین جرزها نیز چهار دهانه با عرض 2.3 متر و چهار دهانه هرکدام با عرض 2.1 متر همه مشبک آجری هستند، به‌غیراز دهانه کوچک شمال شرقی بقعه که از آن به‌عنوان ورودی استفاده می‌شود. نمای خارجی بقعه نیز به‌صورت هشت و گیر آجری ناتمام مانده و به نظر می‌رسد که قرار بوده بدنه‌های بقعه نماسازی گردد. ضمناً راه‌پله باریکی جهت دسترسی به بام در جرز جنوب شرقی تعبیه‌شده است. ¶
گنبد بقعه به‌صورت چشمه طاق یک پوش بدون گریو (چهار طاقی) زیبا و تزئین خارجی آن به‌صورت معقلی است.
ایسنا برای درج اظهارات مدیران اجرایی پروژۀ مصلا و همچنین معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان به منظور شفاف سازی در بارۀ این مسئله، اعلام آمادگی می‌کند.
انتهای پیام