در سال‌های نه چندان دور دو بنای تاریخی در شهر ابرکوه که یکی از آن‌ها به ثبت ملی نیز رسیده بود، در دو زمان مختلف به دلایل گوناگون تخریب شد و اینک در مورد آنها شبهاتی مطرح است. یکی از آنها مقبره حسن بن کیخسرو و دخترش و دیگری مقبره طاووس الحرمین عارف بوده است.

با گذشت زمان به دلیل در کنار هم قرار داشتن این دو بنا، حسن بن کیخسرو با طاووس یکسان انگاشته شده و این شبهه را ایجاد کرده که دو شخصیت تاریخی با عنوان طاووس در ابرکوه وجود داشته است.

یکی از پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی که مطالعات و تحقیقات بسیاری در این زمینه داشته، با بررسی کتاب «اصحاب رسّ» نوشته حبیب الله فضائلی و همچنین دست نوشته های حسین خاتون آبادی (محقق و پژوهشگر در حدود صد سال قبل) تا حدودی این شبهه را پاسخ گفته و به معرفی شخصیت طاووس الحرمین پرداخته است.

مقبره های تاریخی تخریب شده

سیده وحیده عظیمی در گفتگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: در نزدیکی مسجد امیرالمومنین(ع) فعلی (منطقه معروف به طاووس الحرمین) دو مقبره وجود داشته که یکی از آنها بزرگ و با شکوه و متعلق به قرن هفت و یا هشت هجری و دیگر کوچک و ساده، متعلق به قرن چهارم هجری بوده است.

عظیمی تصریح کرد: مقبره بزرگتر مدفن حسن بن کیخسرو و دخترش بوده که سال ها قبل بر اثر زلزله تخریب شده و مقبره کوچکتر متعلق به طاووس‌الحرمین قطب‌الشریعه ابوالخیر اقبال کلبی بوده که آن نیز علی رغم ثبت شدن در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی، تخریب شده است. در حال حاضر مردم این دو مقبره را متعلق به یک فرد دانسته در حالی که مکتوبات و دست نوشته های قدیمی نشان می دهد که دو مقبره در کنار هم و متعلق به دو نفر در قرون مختلف وجود داشته و تخریب شده است.

این کارشناس ایران شناسی افزود: در بخشی از نوشته های حسین خاتون آبادی می خوانیم که طاووس‌الحرمین از جمله اقطاب عرفا و از مشاهیر اهل تصوف بوده که مزار او در داخل ابرقوه واقع شده است. طاووس الحرمین زمین، رقبه و موقوفات بسیاری از جمله مسجد، مدرسه، آشپزخانه و دارالمساکین داشته و همچنین زمین و قنواتی که به زمین و قنات طاووسی مشهور بوده است.

وی ادامه داد: در جایی دیگر مرحوم خاتون آبادی احتمال داده که بنای طاووس از آثار زمان سلاطین آل‌مظفر است. به دلیل اینکه بنای رو به انهدام مقبره حسن‌بن‌کیخسرو نزدیک طاوس‌الحرمین واقع است و تاریخ سنه ثمان عشر و سبعمائه دارد. در برخی کتب فوت طاووس‌الحرمین را در سال ۳۸۳ نوشته‌اند و حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ از مزار او خبر داده است. بنابر این معلوم می‌شود بناهای قبر طاووس از دوران پیشین و عهد سلجوقی وجود داشته و در دوران بعد به تجدید یا اضافات آن پرداخته شده است.

ضرب سکه به نام طاووس الحرمین

کارشناس پایگاه میراث فرهنگی بافت تاریخی ابرکوه به ضرب سکه به نام طاووس الحرمین نیز اشاره کرد و گفت: ضرابخانه‌ها در شهرهایی فعال بودند که اهمیت سیاسی یا اقتصادی درخور داشتند. قرار گرفتن ابرکوه در مسیر راه تجاری و امنیت موجود در آن، سبب شد تا این شهر به عنوان یکی از مراکز ضرب سکه انتخاب شود.

عظیمی خاطرنشان کرد: دارالضرب طاووس در ابرکوه را می‌توان یکی از دارالضرب‌های مهم در سده‌های هفتم تا دهم قمری در ایران دانست که به رغم حوادث گوناگون توانست به فعالیت خود ادامه دهد. تداوم ضرب سکه طاووس نشان از توجه حاکمان و سلاطین به آن دارد.

این پژوهشگر با بیان اینکه آبادانی ابرکوه با دوره ایلخانی همزمان است، ابراز کرد: ایلخانان پس از تثبیت قدرت، در ۶۳ شهر ضرابخانه داشتند که در این دوره بر روی سکه های ضرب شده در ابرکوه، عبارت «طاووس» دیده می شود. وجود مقبرە طاووس‌الحرمین و شهرت و اوقاف فراوان، این امکان را برای پیروان این طریقت فراهم آورده بود تا ادارە دارالضرب را در ابرکوه در اختیار داشته باشند.

وی با بیان اینکه در دوره تیموری نیز سکه ها با عنوان «مدینه طاووس» ضرب می شده است، تصریح کرد: ضرب سکه در دارالضرب طاووس در دورە شاه اسماعیل اول صفوی نشان می‌دهد که تا این زمان نیز فعالیت آن ادامه داشته است؛ اما تاکنون سکه‌هایی از دوره‌های بعدی به دست نیامده است.

عظیمی یادآور شد: می‌توان گفت با تشکیل حکومت صفوی و انزوای تدریجی دروایش و صوفیه و همچنین انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت، اهمیت و جایگاه ابرکوه تحت‌الشعاع قرار گرفت و در نتیجه فعالیت دراویش و دارالضرب کاهش یافته و در نهایت دارالضرب طاووس از صفحه روزگار محو شده است.

در ادامه بخشی از متون تاریخی که به معرفی طاووس الحرمین پرداخته، آورده شده است.

حمدﷲ مستوفی (قرن هشتم قمری) در نزهت‌القلوب گوید:

و از مزار اکابر در ابرقوه، طاووس‌الحرمین است و آن تربت را خاصیتی هست که اگر مسقف می‌گردانند خراب می‌شود تا به مرتبه‌ای که سایبان کرباس نیز نمی‌پذیرد.

در کتاب نفحات‌الاُنس عبدالرحمن جامی (قرن نهم قمری) ذیل عنوان ابوالخیر حبشی آمده است:

گویند که وی همان است که قبر وی در ابرقوه است و نام وی اقبال بود و لقب وی طاووس‌الحرمین و کنیه وی ابوالخیر... 60 سال مجاورت حرمین کرد و هرگز از هیچکس هیچ چیز طلب نکرد که گفته است که هرگاه خواستم که از کسی سوال کنم، هاتفی آواز داد که شرم نمی‌داری که روئی که به آن سجده‌ی ما می‌کنی، آن را پیش غیر ما خوار گردانی؟! 

گفته‌اند که هرگاه که به روضه‌ی مقدّسه مصطفویّه در آمدی و گفتی: السّلام‌علیک یا رسول‌الثّقلین، جواب آمدی: و علیک‌السّلام یا طاووس‌الحرمین. وی در سنه ثلاث و ثمانین و ثلاثمائه (۳۸۳ قمری) برفته از دنیا، رحمه الله و المغفره.

شریف یحیی‌الامین (معاصر) در دانشنامه فرق اسلامی آورده است:

ابوالخیر اقبال کلبی مشهور به طاووس‌الحرمین متوفی ۳۸۳ قمری در ابرقوه که قطب و سرسلسله فرقه طاووسیه است.

 همچنین یکی از چندین شاخه‌ منشعب از فرقه نعمتی (یا نعمت‌اللهی) منسوب به شاه نعمت‌الله ولی (قرن نهم قمری) می‌باشد.

طاووسیه دیگری از صوفیه منسوب به آقا محمدکاظم تنباکوفروش ملقب به طاووس‌العرفا می‌باشد؛ هرچند در کتاب المنجد از شخص وی سخن رفته و از فرقه طاووسیه صحبتی به میان نیامده است.

به واقع می‌توان گفت هرچند در سیر تاریخ با عنوان طاووسیه با چندین مورد در دوران مختلف و شهرهای متفاوت برخورد می‌کنیم؛ اما معروفترین و قدرتمندترین آن‌ها همان فرقه طاووسیه ابرکوه می‌باشد.

تنها عکس موجود از مقبره طاووس الحرمین مربوط به سال 1373 بوده که حامد اکرمی محقق و پژوهشگر ابرکوهی آن را ثبت کرده است. گفتنی است مقبره طاووس الحرمین این روزها به کتابخانه مسجد امیرالمومنین(ع) تبدیل شده است.

انتهای پیام/