به گزارش ایسنا، دکتر حسین آخانی در سخنرانی علمی خود با موضوع «شگفتی‌های بیابان‌های ایران» با بیان این‌که دریاچه ارومیه به علت شوری فراوان از جمله تالاب‌های بیابانی بشمار می‌رود، اظهار کرد: تالاب‌های بیابانی و شبه بیابانی ایران در خطرترین و آسیب‌پذیرترین زیست بوم‌های دنیا هستند به نحوی که فقط طی ۳ دهه اغلب آن‌ها به بی‌رحمانه‌ترین شکل نابود شده‌اند.

نابودی ذخایر ژنتیکی بیابان‌های ایران با شترگردانی

وی با اشاره به شتر گردانی در بیابان‌هایی بدون پوشش گیاهی افزود: وجود گله‌های بزرگ شتر در بیابان‌هایی که هیچ پوشش گیاهی ندارد به نابودی ذخایر ژنتیکی منجر می‌شود، هم‌چنین سفر به مناطق بیابانی با ماشین آفرود از دیگر علل نابودی این بیابان‌هاست که در این‌باره باید چاره‌ای اندیشیده شود.

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که بیابان‌های ایران محلی برای گذر کاروان مواد مخدر است، گفت: در سال‌های اخیر تالاب‌های بیابانی به بیابان‌های مرگ تبدیل شده‌اند. زمانی تالاب بختگان در فارس زیباترین و پر آب‌ترین تالاب کشور بود که مرکز تنوع جنس گیاهی سالیکورنیاست، اما در سال‌های اخیر این تالاب به بیابان تبدیل شد.

دکتر آخانی با اعتقاد به این‌که بیابان‌های ایران جزو کم‌شناخته‌ترین‌های بیابان‌های دنیاست، ادامه داد: تحقیقات زیادی در خصوص بیابان‌های ایران انجام نشده است و متأسفانه کسی حاضر به سرمایه‌گذاری درباره تحقیقات بیابانی نیست، این در حالی است که ناشناخته‌های بسیاری در بیابان‌های ایران وجود دارد، به‌عنوان مثال در ماسه‌زارهای ریگ جن جنگل انبوه C۴ طاق دیده شده است. این جنگل‌ها در این سال‌ها به واسطه گردشگری با آفرود در حال نابودی است، با وجودی که هنوز در هیچ کتاب و مقاله علمی در مورد آن‌ها گزارشی نیست. 

وجود حیات جانوری به‌رغم نبود حیات گیاهی در کویر لوت ایران

وی با بیان این‌که در جای جای کویر لوت حیات وجود دارد، افزود: این در حالی است که عده‌ای معتقد بودند که در لوت حیاتی نیست. اما در کمال تعجب حیات جانوری به‌رغم نبود حیات گیاهی دیده می‌شود. من در سومین سفر خود به این بیابان به دنبال منبع کربن برای جانوران بیابانی بودم که دریافتم بخش عمده این منبع از خارج از لوت تأمین می‌شود.

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران در ادامه توضیح داد: لاشه‌های پرندگانی که از خارج وارد کویر لوت می‌شوند، سپس خوراک روباه شنی می‌شوند و بدین ترتیب این جانور به حیات خود در بیابان ادامه می‌دهد.

دکتر آخانی با بیان این‌که زیباترین و مرتفع‌ترین تپه‌های ماسه‌ای جهان را در کویر لوت می‌بینیم، گفت: در کویر گیاهانی چون درختچه‌های اسکنبیل دیده می‌شود که گاهی تا کیلومترها گیاه دیگری در آن شرایط دیده نمی‌شود.

کوه‌های مریخی چابهار از زیباترین نمونه‌های فاقد پوشش گیاهی

وی افزود: در بیابان لوت محیط‌های شبه تالابی بی‌نهایت زیبایی به چشم می‌خورد که کمتر کسی در مورد آن‌ها پژوهش کرده است. 

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران کوه‌های مریخی و مارنی را از دیگر زیبایی‌های بیابانی در ایران برشمرد و افزود: کوه‌های مریخی در چابهار از زیباترین نمونه‌های آن است که فاقد هر گونه پوشش گیاهی است.

دکتر آخانی با بیان این‌که بیابان‌های ایران از نظر حیات جزو متنوع‌ترین‌هاست، گفت: از دلایل آن وجود شرایط مناسب برای تکامل بسیاری از گیاهان و جانورانی که توانسته‌اند در این محیط های سخت خود را سازش دهند. 

وی با اشاره به وجود پستاندارانی چون یوزپلنگ، گورخر ایرانی و روباه شنی در بیابان‌های ایران، خاطرنشان کرد: هم‌چنین طیف وسیعی از خزندگان، جوندگان، عنکبوتیان و حتی تعدادی از پرندگان خاص در بیابان‌های ایران دیده می‌شود که هر کدام خود را با شرایط بیابانی وفق داده‌اند. بسیاری از شاخه‌های قدیمی مارها و مارمولک‌هایی در بیابان‌های ایران دیده می‌شود به عبارتی بیابان‌های ایران ذخیره‌گاه مهمی از نادرترین خزندگان و پرندگانی نظیر زاغ بور هستند.

شناسایی ۱۶۶ گونه بی‌مهره و ۱۶۷ گونه ‌مهره‌دار در کویر لوت

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران افزود: براساس نتایج پژوهشی اولیه تیم تحقیقاتی لوت که توسط خودم برنامه‌ریزی شده بود، در لوت ۱۶۶ گونه بی‌مهره و ۱۶۷ گونه ‌مهره‌دار شناسایی شد.

دکتر آخانی با بیان این‌که در بیابان‌های ایران متنوع‌ترین و زیباترین گیاهان «ایرانی- تورانی» وجود دارند، گفت: گیاهانی در بیابان‌های ایران وجود دارند که خود را با شرایط سخت سازش داده‌اند و علاوه‌بر آن‌که از زیباترین گیاهان دنیا هستند، سازش‌های منحصر به فرد ساختاری و عملکردی در آن‌ها تکامل پیدا کرده است.

وی با اشاره به وجود گونه گیاهی بومی کویر توران و ابرقو از جنس کاروگزیلون (Caroxylon abarghuense) در بیابان‌های ایران، تصریح کرد: نزدیک‌ترین خویشاوند به این جنس در آفریقای جنوبی است و به عبارتی این گیاه مهم‌ترین حلقه باقی‌مانده از گذشته‌های دور است که به شدت در حال انقراض است. 

ایران متنوع‌ترین کشور در خاورمیانه از نظر وجود گونه‌های گیاهی شوررست

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که کویرهای ایران جزو با نمک‌ترین کویرهای جهان است، افزود: ایران با  ۲۷ میلیون هکتار خاک شور در خاورمیانه بیشترین خاک‌های شور را دارد و از نظر تنوع گونه‌های گیاهی شوررست متنوع‌ترین کشور منطقه است. 

دکتر آخانی با بیان این‌که براساس نتایج بررسی‌ها ۵۲۸ گونه شورپسند و مقاوم به شوری در ایران یافت می‌شود، ادامه داد: این تعداد به ۲۳۰ جنس و ۵۶ تیره تعلق دارد.

وی با بیان این‌که گیاه گز جزو گیاهان بانمک بشمار می‌رود، خاطرنشان کرد: این گیاه غده‌هایی دارد که نمک را از ریشه گرفته و در برگ‌ها به خارج پمپاژ می‌کند. در عین حال ایران مرکز تنوع و تکامل بسیاری از مهم‌ترین شاخه‌های گیاهان گوشتی تیره اسفناجیان است. برای نمونه ایران با داشتن ۱۰ گونه و زیر گونه از جنس «سالیکورنیا» در دنیا مقام نخست را دارد.

بیابان‌های ایران جزو داغ‌ترین و پرآب‌ترین بیابان‌های جهان

این پژوهشگر زیست‌بوم‌های بیابانی گفت: بیابان‌های ایران جزو داغ‌ترین بیابان‌های جهان است و کویرهای ایران به‌ویژه لوت قطب گرمایی کره زمین بشمار می‌رود. تحقیقات بسیار و سنجش از راه دور هم نشان داده است هیچ جای دنیا داغ‌تر از کویر لوت نیست، به نحوی که میزان دمای سطح زمین کویر لوت در ۵ فروردین‌ماه که با دماسنج لیزری اندازه‌گیری شده، ۷۸.۲ سانتی‌گراد بوده است.

دکتر آخانی ادامه داد: براساس مطالعات دیگر و اندازه‌گیری دما از طریق سنجش از راه دور در سال ۲۰۱۸ میزان حرارت این بخش از کره زمین ۸۰.۸۳ درجه سانتی‌گراد بود، البته این احتمال وجود دارد درجه حرارت سطح زمین در تابستان در این منطقه در برخی نقاط به ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد هم برسد. 

وجود آب در داغ‌ترین نقطه لوت

وی با بیان این‌که کویرهای ایران جزو پرآب‌ترین‌های بیابان‌های جهان است، افزود: براساس بررسی کرینسلی که از نیروی هوایی آمریکا در مناطق بیابانی ایران در دهه ۶۰ انجام شده است، حدود ۶۰ چاله بیابانی، تالاب یا دق در ایران مرکزی معرفی شد(چاله‌های بیابانی یا چاله آبگیر براثر سیلاب و جریان آب‌های سفره‌های زیرزمینی ایجاد می‌شود). 

دکتر آخانی گفت: ما در سفر علمی خود در داغ‌ترین نقطه لوت در عمق ۸۰ سانتی‌متری به آب رسیدیم. 

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که جازموریان تالابی است که یک جانور سخت‌پوست با نام میگوی سروزغی (Triops) زندگی می‌کند که تا سال‌های اخیر آن را فسیلی زنده با قدمت ۲۵۰ میلیون سال می‌دانستند، اگر چه اخیراً متوجه شده‌اند که همین جانور چندین گونه پنهان دارد.

کشف میگوی جدید در یکی از دریاچه‌های کویر لوت ایران

دکتر آخانی با اشاره به وجود دریاچه فصلی در کویر لوت افزود: در یکی از این دریاچه‌ها ما در سفر علمی خود موفق به کشف یک میگوی جدید (Phallocryptus fahimii) شدیم. راز بقای چنین موجود آبزی در وسط بیابان این است که کیست‌های آن می‌توانند مانند آرتمیا سال‌ها در زیر خاک زنده بمانند و به محض بارندگی مجدداً زندگی عادی خود را آغاز کنند. 

وی با بیان این‌که بیابان‌های ایران C۴ ترین‌ها در جهان است، خاطرنشان کرد: در بیابان‌های ایران ۳۳۵ گونه گیاهی چهار کربنه داریم. ایران تنها جای دنیا است که چنین گونه گیاهی از جنس منجی (Bienertia) در شوره‌زارهای آن است که قادر به انجام فتوسنتز در یک سلول است. این نوع فتوسنتز که برای نخستین بار در دو گونه از ایران آسیای میانه کشف شد، بسیاری از باورهای قدیمی در مورد گیاهان چهارکربنه را تغییر داد. 

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران توضیح داد: گیاهان چهار کربنه با کاهش دی اکسید کربن کره زمین و افزایش دما حدود ۲۵ تا ۳۵ میلیون سال پیش منشا گرفتند. این گیاهان با کارآیی بالای مصرف آب که تا دو برابر گیاهان سه کربنه هستند، اهمیت بسیاری در پوشش‌های گیاهی مناطق گرم و خشک دارند. 

بیابان‌های ایران جزو گچی‌ترین بیابان‌های جهان

دکتر آخانی با بیان این‌که بیابان‌های ایران جزو گچی‌ترین بیابان‌های جهان هم هستند، گفت: چون بخش عمده ایران مرکزی منطقه رسوبی است، این مناطق از زیر دریا خارج شده است و رسوب‌گذاری نمک و گچ را داشته‌ایم و طبق آمارها، ایران با ۹۰۰ میلیون تن گچ بیشترین معادن گچ دنیا را دارد.

وی با بیان این‌که وجود گچ در ایران سبب شده است تا تنوع گیاهان گچ‌دوست در بیابان‌های ایران زیاد شود، خاطرنشان کرد: در بیابان‌های ایران پس از فرسایش سازندهای گچی در لوت لایه‌ای از گچ در معرض است که مانند مرواریدهای سفید کف زمین را فرش کرده‌اند.

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران افزود: از خاک لوت مرکزی نمونه‌برداری شده به درصد ۸۱.۹۶ گچ پی بردیم. 

دکتر آخانی با بیان این‌که با استناد به نتایج پژوهش‌های انجام شده بیشترین تنوع گیاهان گچ‌پسند دنیای قدیم در ایران با ۳۴۵ گونه گچ‌رُست و ۱۰۴ گونه گچ‌دوست انحصاری یافت شده است. 

انتهای پیام